Dzieje jednej litanii

Nie wiadomo dokładnie kiedy powstała: opublikowana została po raz pierwszy w 1558 r., ale wiele wskazuje na to, że jej pierwotną wersję ułożono już na przełomie XII/XIII w. Wzorowana jest na Litanii do Wszystkich Świętych, ale jej jedynym tematem jest Maryja. Kolejni papieże przywiązywali do pobożnego odmawiania Litanii Loretańskiej odpusty; ostatni w 1932 r. uczynił to Pius XI. W dokumentach papieskich pojawiła się wzmianka o niej w 1587 r. w bulli Redituri Sykstusa V, a urzędowo zatwierdził ją do publicznego odmawiania w XVIII w. Benedykt XIV.
Greckie słowo litaneia i łacińskie litania oznaczały pierwotnie błagalną prośbę, błagalne wzywanie. Oznaczały one modlitwę błagalną, złożoną z wielu wezwań, nazywanych inwokacjami, po których wypowiadana jest prośba: "Zmiłuj się nad nami", albo "Ciebie prosimy, wysłuchaj nas, Panie" - jeśli zwracamy się do Chrystusa albo innych Osób Bożych; w litaniach do Maryi oraz do świętych Kościoła prosimy: "Módl się za nami".
Autor znakomitej analizy i komentarza w książce pt. Litania Loretańska, słowacki kapłan, teolog i historyk ks. Józef Kütnik, wyróżnia trzy wątki tematyczne wśród inwokacji: dogmatyczny, historiozoficzny i eschatologiczny. Warto sięgnąć po książkę ks. Kütnika, choćby tylko po to, aby właściwie odczytać całe bogactwo treści kolejnych metafor np. tych, które wywodzą się z budownictwa: wieża, dom, arka, brama.
Jako główne źródło, z którego czerpano tytuły Maryi do Litanii Loretańskiej, wymienia się modlitwy Kościoła greckiego, a zwłaszcza hymn Akathistos, przetłumaczony na łacinę. Ten rozpowszechniony w kościołach obrządku bizantyjskiego hymn wziął swą nazwę - w przekładzie na polski akathistos, tzn. nie siadając - od pozycji stojącej, w jakiej jest zawsze śpiewany przez wiernych.

Dlaczego litania loretańska?

Trzeba zacząć od wyjaśnienia, iż przymiotnik loretańska pochodzi od łacińskiego lauretana. Loreto było pierwotnie wzgórzem położonym w bezludnej okolicy i porosłym dzikim wawrzynowym gajem. Łacińska nazwa wawrzynu brzmi laurea albo laurus; od tego przymiotnik laureus albo laurus. Lauretum oznacza gaj wawrzynowy. Stąd przymiotnik lauretanus - lauretana. Wzgórze z gajem wawrzynowym było własnością możnej pani nazywanej Laureta. Również od jej imienia mogła powstać nazwa miejsca. Od łacińskiego lauretum-laureta pochodzi ludowa forma Loreto jako nazwa najpierw gaju, a później miasta.
Otóż we włoskim mieście Loreto, położonym w prowincji Ancona, znajduje się słynne sanktuarium maryjne. Przez długie lata wierzono, że - jak głosiło podanie - w XIII w. do Loreto przeniesiono Sancta Casa - Domek Nazaretański, w którym narodziła się Maryja i poczęła Zbawiciela.
Dzisiaj jest to jedna z ważniejszych i najbardziej znanych modlitw Kościoła i - jako jedyna litania maryjna - posiada zatwierdzenie do publicznego odmawiania.