Krzyż pojawił się w czasach prehistorycznych. Była to na ogół
forma dwóch lub więcej przecinających się pod kątem belek. Jako motyw
zdobniczy występował on w wielu obszarach kulturowych, nie mających
z sobą żadnych związków. Jedne z pierwszych krzyży spotykamy w prekolumbijskiej
Ameryce, na wyspie Cozumel oraz na plakietkach ołtarzowych w świątyni
w Pelenque. W obrębie kultury babilońsko-hetyckiej krzyż był symbolem
jasności, światła i radości, stanowiąc znak przynoszący szczęście.
W starożytnym Egipcie krzyż wziął swój początek z hieroglifu "Anch",
oznaczającego życie, los, powodzenie lub wagę, na której ważono ludzkie
dobre i złe uczynki. Ten typ krzyża został około drugiego stulecia
przyjęty od Egipcjan przez Kościół koptyjski. Od tego momentu stał
się jedynie symbolem życia.
Krzyż jako symbol chrześcijaństwa powstał prawdopodobnie
na terenach Azji Mniejszej, Afryki Północnej lub Grecji. Trudno powiedzieć,
czy grecka litera "Tau" i ostatnia litera alfabetu hebrajskiego "
Taw" wzięła swój kształt od kształtu krzyża, czy też może było odwrotnie.
W Grecji z początkiem chrześcijaństwa obok krzyża w formie litery "
T" tworzono krzyże w kształcie "X" ("Chi") będącej jednocześnie pierwszą
literą słowa "Xrestos" - Chrystus; Pomazaniec.
Karę śmierci przez ukrzyżowanie wykonywano w Asyrii,
Mezopotamii i Persji. Taki sposób likwidowania skazańców przeniósł
do Europy Aleksander Wielki, wróciwszy ze swoich południowo-wschodnich
wypraw wojennych. Na krzyżu ginęli na ogół najwięksi przestępcy,
zbrodniarze, kryminaliści i bandyci. Dlatego też to narzędzie tortur
było powszechnie uznawane za znak hańby.
Pogląd taki utrzymywał się również pośród chrześcijan
aż do połowy IV w. W celu rozpoznawczym używali oni wtedy znaku ryby,
po grecku "ichthys", będącego anagramem imienia Jezusa Chrystusa.
Na zmianę znaczenia symboliki krzyża w chrześcijaństwie wpłynęły
zasadniczo dwa fakty. Pierwszy związany jest z osobą cesarza Konstantyna,
który przed bitwą z Maxencjuszem w 312 r. miał widzenie. Na niebie
ukazał mu się krzyż (tzw. labarum, w kształcie litery "X" nałożonej
na literę "P") i napis "in hoc signo vinces" (w tym znaku zwyciężysz)
. Konstantyn wygrał bitwę, a w rok później zrównał w prawach religię
chrześcijańską z innymi religiami Imperium Rzymskiego.
Drugim faktem mającym wpływ na zmianę symboliki krzyża
była podróż matki Konstantyna, św. Heleny, na Bliski Wschód. Ona
to, zwiedzając Jerozolimę, niedaleko miejsca męki, odnalazła krzyż
Chrystusa i oficjalnie oddała mu cześć. Od tego czasu uważa się ją
za założycielkę Kultu Krzyża Świętego, który za jej przyczyną rozwinął
się w całym chrześcijańskim świecie. Na Golgocie (Miejscu Czaszki)
cesarz Konstantyn, na prośbę swej matki ufundował w latach 324-325
zespół sprzężonych z sobą budowli sakralnych pod wezwaniem Podwyższenia
Krzyża Świętego (Anastasis). Sanktuarium obejmuje grób Chrystusa
Pana, miejsce ustawienia Krzyża i grotę, w której go odnaleziono.
Narzędzie męki i śmierci Zbawiciela zaczęło zajmować naczelne miejsce
w domach i świątyniach wyznawców Jezusa Chrystusa. Krzyże umieszczano
na wschodnich ścianach budynków, w apsydach i centralnych miejscach
wczesnochrześcijańskich świątyń. Ze znaku hańby stał się on znakiem
wiary, nadziei i zbawienia, będąc jednocześnie głównym akcentem obrzędów
liturgicznych.
W początkach chrześcijaństwa przedstawiano postać Jezusa
jako młodzieńca w otoczeniu owiec lub z owieczką na ramionach (np.
w katakumbach św. Kaliksta w Rzymie). Symbolizowało to Dobrego Pasterza.
Krucyfiks - krzyż z umieszczoną na nim postacią Jezusa i napisem "
INRI" (Iesus Nasarenus Rex Iudeorum - łac. Jezus Nazareński Król
Żydowski - por. J 19, 19) pojawił się w IV wieku, w kręgu kultury
syryjsko-palestyńskiej.
Najwcześniejsze typy ikonograficzne ukazują żyjącego,
choć ukrzyżowanego Chrystusa, nie cierpiącego. Postać Jezusa przytwierdzona
jest do krzyża czterema gwoździami (każda stopa oddzielnie), w kulturze
bizantyńskiej, grekokatolickiej i prawosławnej oddzielenie stóp utrzymywane
jest do dzisiaj, tak jak dodawana jest pozioma poprzeczka pod stopami
podtrzymująca ciało Zbawiciela. Postać odziana jest w długą tunikę.
Znane są również krucyfiksy, w których krzyż stanowi jedynie jakby
tło dla postaci Jezusa, opiekuńczo rozciągającego ramiona. Od końca
VIII i początku IX wieku ciało Zbawiciela zaczęto coraz bardziej
odsłaniać. Chrystus okryty jest jedynie drapowaną płócienną opaską
na biodrach, zwaną perizonium. Początkowo, kiedy przedstawiano postać
triumfującego Chrystusa - żywego, perizonium było długie o stylizowanych
fałdach pionowych związanych z przodu węzłem. Najczęściej sięgało
ono do kolan. W romańskich krucyfiksach postać Zbawiciela posiadała
koronę, a ciało traktowano z dużą, choć uproszczoną dokładnością
anatomiczną.
cdn.
Pomóż w rozwoju naszego portalu