Wezwania, czyli patrocinia kościołów (titulus ecclesiae), należą
do przejawów kultu świętych. Problematyka ta w historiografii zachodnioeuropejskiej (
szczególnie niemieckiej) posiada stosunkowo obszerną literaturę.
Studia nad wezwaniami w Polsce należą do słabo zaawansowanych. Patrocinium
oznacza szczególną, duchową opiekę danego świętego nad kościołem
oraz łączącą się z nim społecznością np. parafialną, zakonną. Pozostaje
ono ważnym elementem kultury chrześcijańskiej w postaci lokalnych
zwyczajów sięgających niejednokrotnie do odległych czasów, obrzędów,
uroczystości, odpustów.
Przygotowania do milenium śmierci Pierwszych Męczenników
Polski skłaniają do przeanalizowania w jakim stopniu kult wymienionych
Świętych jest rozpowszechniony w polskim Kościele w formie wezwań
parafii i kościołów?
Na podstawie źródeł i literatury ustalono, że wezwanie
Pięciu Braci Męczenników posiadają w Polsce cztery kościoły parafialne:
w Poznaniu, Częstochowie, Gorzowie Wlkp. i Międzyrzeczu. W powołanej
w Międzyrzeczu, dekretem z sierpnia 1999 r., parafii pw. Pierwszych
Męczenników Polski trwa budowa kościoła-sanktuarium. Patrocinium
to ma również kościół zakonny w Kazimierzu Biskupim (diec. włocławska)
i filialny w Tucznie (parafia Bobrówko). Ponadto w grupie kościołów
parafialnych znajdują się dwa wezwania drugorzędne tych Świętych.
Są to kościoły w Międzyrzeczu pw. św. Jana Chrzciciela i Płonkowie
pw. Maksymiliana Marii Kolbego (archidiecezja gnieźnieńska).
Cztery parafie pw. Pięciu Braci Męczenników erygowano
w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX stulecia. Na lata
osiemdziesiąte przypadła również budowa kościoła parafialnego w Płonkowie,
poprzedni uległ w 1940 r. spaleniu. Źródła historyczne odnotowują,
że w parafii tej już w XV wieku istniał kościół pw. św. Oswalda.
W latach dziewięćdziesiątych wzniesiono kościół filialny pw. Pięciu
Braci Męczenników w Tucznie. Powstanie nowych parafii i budowa kościołów
w wymienionym okresie świadczy o postępującym procesie odradzania
się kultu wspomnianych Świętych. Ma on związek z trudnym okresem
zmagania narodu polskiego o wolną ojczyznę, a następnie zagospodarowaniem
odzyskanej niepodległości. Na taki stan wpłynęło również zbliżające
się milenium męczeństwa tych Świętych. Pięciu Braci Męczenników w
przeszłości i obecnie służy za wzór wierności zasadom wiary i wynikającej
z niej postawy służby na rzecz drugiego człowieka i dobra publicznego.
Z powyższego zestawienia wynika, że najwięcej kościołów
z wezwaniem Pięciu Braci Męczenników (3 parafialne i 1 filialny)
znajduje się na terenie naszej diecezji. Na ten stan wpływają uwarunkowania
historyczne. Prawdopodobnie na terenie naszej diecezji znajdował
się erem - "Zaciszna pustynia", w którym osiadło Pięciu Braci Męczenników,
a następnie na tej "ziemi chrześcijańskiej w pobliżu pogan" ponieśli
w listopadzie 1003 r. męczeńską śmierć. Na rozwój kultu w ostatnim
półwieczu znaczący wpływ wywarł fakt, że obok Matki Bożej Cierpliwie
Słuchającej, od 15 VIII 1945 r. Pierwsi Męczennicy Polski należą
do patronów naszej diecezji. Tak więc wznowiony kult Świętych po
zakończeniu II wojny światowej na terenie najpierw administracji,
a następnie diecezji, posiada bezpośredni związek z wezwaniem kościołów
i wraz ze wzrostem ich liczby podlegał stopniowemu rozwojowi.
Reklama
Kościoły pw. Pierwszych Męczenników Polski w diecezji zielonogórsko-gorzowskiej
Po raz pierwszy patrocinium Pięciu Braci Męczenników, w formie
co prawda drugorzędnej, nadano na terenie diecezji zielonogórsko-gorzowskiej
kościołowi parafialnemu pw. św. Jana Chrzciciela w Międzyrzeczu.
Uczynił to Prymas Polski kard. Stefan Wyszyński dekretem z 1 maja
1965 r., w czasie obchodów milenium chrześcijaństwa w tym mieście.
Nadanie drugoplanowego wezwania wynikało ze stopniowego odradzania
się kultu Pierwszych Męczenników Polski w dobie narodowego milenium
w polskim Kościele, w diecezji i w samym Międzyrzeczu. Budowany obecnie
kościół parafialny pw. Pierwszych Męczenników Polski w Międzyrzeczu
stanowi kontynuację pielęgnowania kultu tych Świętych na terenie
diecezji.
Od 1989 r. w Gorzowie funkcjonuje parafia pw. Pierwszych
Męczenników Polski. Jest to pierwsza parafia w diecezji zielonogórsko-gorzowskiej
z pierwszorzędnym wezwaniem tych Świętych. Rozpoczęta w 1993 r.,
przez ks. kan. Władysława Pawlika i wspólnotę parafialną, budowa
kościoła dobiega końca, pozostaje jeszcze do wykonania wystrój świątyni.
W Roku Wielkiego Jubileuszu, w dniu odpustu 13 listopada, kościół
poświęcił bp diecezjalny Adam Dyczkowski. Wymienioną parafię od pamiętnego
2 czerwca 1997 r. łączymy z wizytą Papieża Jana Pawła II, który przypomniał
i na nowo odkrył w naszym lokalnym, a przez to i powszechnym Kościele,
wielkie dziedzictwo - przesłanie pierwszych, a zarazem najstarszych
świadków wiary Jezusa Chrystusa w Polsce, tych sprzed tysiąca lat
- Pierwszych Męczenników Polski i największego świadka przełomu drugiego
i trzeciego tysiąclecia - Papieża Jana Pawła II.
Czwarty kościół pw. Pięciu Braci Męczenników znajduje
się w parafii Bobrówko (dekanat Strzelce Krajeńskie). Jest to kościół
filialny w Tucznie. Jak wynika z informacji ks. prob. Ryszarda Fido
wymieniona świątynia nie została jeszcze konsekrowana. W głównym
ołtarzu znajduje się płaskorzeźba przedstawiająca Pięciu Braci Męczenników
z Międzyrzecza, jej wykonawca wzorował się na obrazie umieszczonym
w kaplicy parafialnej w Gorzowie.
Najstarsze kościoły pw. Pięciu Braci Męczenników
Kościół w Kazimierzu Biskupim jest najstarszą świątynią na
ziemiach polskich posiadającą patrocinium Pięciu Braci Męczenników.
Został on ufundowany przez bp. poznańskiego Jana Lubrańskiego i jego
brata Mikołaja - wojewodę poznańskiego. W 1514 r. przekazany ojcom
bernardynom, należał do tego Zgromadzenia do 1898 r., a od 1926 r.
pozostawał w posiadaniu Księży Misjonarzy św. Rodziny. Zespół klasztorny
wraz z kościołem od chwili powstania - zgodnie z intencją fundatorów
- pełnił rolę głównego ośrodka kultu Pięciu Braci Męczenników w
Polsce. W początkowym okresie istnienia klasztoru wokół
patrocinium kościoła powstały pewne niejasności, funkcjonowało bowiem
również wezwanie św. Jan Męczennika. Stąd władze zakonne, aby uniknąć
nieporozumienia przyjęły je w formie: św. Jana Chrzciciela i Pięciu
Braci Męczenników i w takiej postaci przetrwało do dnia dzisiejszego.
W Kazimierzu Biskupim znajdowało się więcej obiektów
sakralnych z wezwaniem Pięciu Braci Męczenników. Jak podaje Jan Długosz
za jego czasów istniało pięć samodzielnych kaplic poświęconych poszczególnym
świętym. Szóstą niekonsekrowaną posiadał również w pobliskim Bienieszowie
Barnaba. Jedna z nich, cmentarna kaplica z drewna pw. św. Izaaka,
po kolejnych przebudowach w 1640 r., a następnie w 1783 r., zachowała
się do czasów współczesnych.
W okresie nowożytnym na ziemiach polskich, mimo przeniesienia
kultu Pięciu Braci Męczenników do Kazimierza Biskupiego, w niektórych
regionach w powszechnej świadomości pozostała żywa tradycja łącząca
Świętych z Międzyrzeczem. Świadczy o tym ufundowany w 1617 r. przez
Gabryela Tęczyńskiego w Międzyrzeczu Podlaskim, w granicach parafii
św. Mikołaja, kościół filialny pw. Pięciu Braci Męczenników. Pełnił
on funkcję kościoła szpitalnego. Stanowił odrębną placówkę administracyjno-gospodarczą,
tzw. szpital prepozyturalny z osobnym kościołem, uposażeniem w ziemię
i własnym duchownym - prepozytem. Kościół po spaleniu w 1777 r. nie
został już odbudowany. Powstanie tego kościoła wskazuje, że fundator
oraz miejscowa społeczność łączyła Pięciu Braci Męczenników z nazwą
miejscową o brzmieniu "Międzyrzecz".
Jeśli weźmie się pod uwagę wezwanie Pięciu Braci Męczenników,
jako typ patrocinium-męczenników, to należy stwierdzić, że w dziejach
polskiego Kościoła nie należy ono do rozpowszechnionych. Ustępuje
zdecydowanie miejsca patrociniom takich męczenników, jak choćby:
św. Stanisław, św. Wojciech, św. Katarzyna. Zbliżające się milenium
męczeństwa Pierwszych Męczenników Polski wpłynie niewątpliwie na
wzrost liczby wezwań kościołów tych Świętych, a przez to i rozwój
ich kultu.
Pomóż w rozwoju naszego portalu