Określenie "sanktuarium" pochodzi od łacińskiego przymiotnika " sanctus" - święty. Jest to miejsce szczególnej czci Boga, teren sakralny, świątynia lub kaplica, gdzie wyjątkowym kultem wiernych otoczone są wizerunki, ikony, obrazy lub figury Chrystusa, Maryi lub świętych. O rozwoju i znaczeniu sanktuarium decyduje żywa wiara ludzi doś-

wiadczających tu świętości Boga, Jego Wszechmocy i Miłosierdzia. Ważną rolę odgrywa starożytność i czcigodność obiektu kultu, posługa duszpasterska duchowieństwa, a również historia, architektura, nieraz topografia oraz wyposażenie sanktuarium. Początki niektórych sanktuariów można udokumentować historycznie, inne poświadczone są przekazem ustnym i tradycją.

Parafia w Dankowie istniała już prawdopodobnie w I połowie XIII w. Usytuowana na lewym brzegu Liswarty, przy historycznej granicy dwóch najstarszych diecezji polskich - gnieźnieńskiej i krakowskiej - stanowiła dogodne miejsce zjazdów książąt dzielnicowych oraz synodów kościelnych. Istnieje przekaz z 1217 r. o spotkaniu w Dankowie Leszka Białego z Henrykiem Brodatym. Do istniejącego tu zamku przybywali Bolesław Wstydliwy, Bolesław zwany Pobożnym, Henryk Wrocławski i Władysław Opolski. W 1267 r. arcybiskup gnieźnieński zwołał do Dankowa synod prowincjalny.

Pierwszy, drewniany kościół pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika istniał tu od XIII w. W 1472 r. parafię uposażył właściciel Dankowa - Hińcza z Rogowa. W II połowie XVI w. w wyniku przejścia właścicieli osady na kalwinizm, nabożeństwa katolickie odprawiane były w filialnej świątyni w Zajączkach. Katolicy odzyskali kościół w Dankowie dopiero w 1641 r.

Okres świetności tego miejsca przypada na XVII w. Rodzina Warszyckich ufortyfikowała tu zamek, który skutecznie opierał się najazdowi Szwedów. Stanisław Warszycki w 1650 r. ufundował w Dankowie nową, murowaną świątynię pw. Najświętszej Maryi Panny, św. Stanisława BM i św. Antoniego Padewskiego. Kościół ten został konsekrowany w czasach Jana III Sobieskiego za pontyfikatu papieża Klemensa X w dniu 22 lipca 1675 r. Ceremonii tej dokonał wywodzący się z ziemi wieluńskiej, ówczesny prymas Polski Andrzej Olszewski.

Fundator - Stanisław Warszycki usytuował świątynię wewnątrz dawnych wałów obronnych, które odgradzają dziedziniec kościoła od terenu fortecy. Jej mury zawierają materiał budowlany odzyskany z dawnej baszty obserwacyjnej oraz kaplicy zamkowej.

Świątynia w Dankowie jest nie tylko milczącym świadkiem burzliwych dziejów Rzeczypospolitej. Od kilku wieków kryje w swych murach prawdziwy klejnot - słynący łaskami obraz Matki Bożej zwanej Dankowską. Do 1995 r. wizerunek ten znajdował się w ołtarzu bocznym. Obok, na ścianie kościoła, do 1974 r. , czyli do czasu gruntownego remontu, można było przeczytać następujący napis:

"W oktawie Bożego Ciała w 1650 r. w obecności prepozyta ks. Kobylańskiego i wielu wiernych namalowany przez nieznanego artystę obraz Matki Bożej płakał trzy razy". Fakt ten potwierdził na piśmie w 1730 r. bp Kraszkowski. Wcześniej, w opinii wiernych Dankowa i okolic, obraz ten uznawano za "słynący łaskami", co znalazło wyraz w ufundowaniu i ozdobieniu wizerunku wotywną "sukienką" ze srebra. Kasztelan Warszycki 15 sierpnia 1659 r. inicjuje powstanie przy świątyni Bractwa św. Różańca. Wyrazem kultu maryjnego są starania o konserwację obrazu podjęte już w 1771 r., a potem w czasach najnowszych w 1977 r. We wrześniu 1995 r. staraniem kustosza sanktuarium ks. kan. Czesława Chwała gruntownie odnowiony wizerunek abp Stanisław Nowak przeniósł do ołtarza głównego. Na dawnym jego miejscu w ołtarzu bocznym umieszczono obraz Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny św. Józefa.

Kościół sanktuaryjny w Dankowie zdobią piękne freski ze scenami Zwiastowania Najświętszej Maryi Pannie, Bożego Narodzenia, Ostatniej Wieczerzy, cudu w Kanie Galilejskiej, Ojca Świętego Jana Pawła II z kard. Stefanem Wyszyńskim na tle Jasnej Góry, i ostatni, który będzie upamiętniał uroczystości koronacyjne. Na uwagę zasługują również witraże. Przedstawiają one Osoby Trójcy Świętej, tajemnicę Nawiedzenia Maryi u św. Elżbiety, Świętą Rodzinę, Chrzest Pana Jezusa w Jordanie, św. Jadwigę Królową - patronkę gimnazjum w Lipiu położonego na terenie parafii, św. Stanisława BM i św. Faustynę głoszącą orędzie Miłosierdzia Bożego.

Podobnie jak w każdym sanktuarium maryjnym, kult cudownego wizerunku ma charakter wybitnie chrystocentryczny. Podkreśla to obecność tzw. Piety, czyli Maryi trzymającej ciało swego syna Jezusa Chrystusa. Stając się matką tak niezwykłego Syna, za łaską Bożą weszła Ona w zdumiewające, jedyne i niepowtarzalne, pełne tajemniczej, mistycznej wielkości i głębi odniesienie do Jezusa Chrystusa, a przez Niego do całej Trójcy Przenajświętszej. Szczególny wyraz odniesienie to znalazło w Męce Chrystusowej. Dlatego wokół sanktuarium znajdują się wykute w kamieniu - piaskowcu wolno stojące figury Drogi Krzyżowej uroczyście poświęconej przez metropolitę częstochowskiego abp. Stanisława Nowaka w uroczystość odpustową 8 maja br.

Duchowe przygotowanie parafii do koronacji obrazu Matki Bożej Dankowskiej rozpoczęło się już 29 sierpnia 2001 r. w formie dziewięciomiesięcznej nowenny przeprowadzonej przez Ojców Redemptorystów z Tuchowa. 19 maja br. rozpoczynają się Misje święte przed koronacją.

Cała archidiecezja wraz z Kościołem powszechnym oddaje w maju szczególną cześć Najświętszej Maryi Pannie. Uroczystości koronacyjne w Dankowie 25 maja 2002 r. o godz. 10.30 na "wałach" przy sanktuarium będą nową okazją dla nas wszystkich, aby przypomnieć sobie na progu trzeciego tysiąclecia zasadniczą prawdę, iż oddawanie czci Maryi polega przede wszystkim na Jej naśladowaniu.

W czym należy Ją naśladować? Maryja zawsze pozostaje ściśle zjednoczona z Chrystusem i oddana Mu bezgranicznie, by z Nim i w Nim sławić Boga. Słucha Słowa Bożego i odpowiada na nie wiarą i posłuszeństwem. Umiała modlić się słowami Pisma Świętego, o czym świadczy hymn Magnificat. Chętnie spieszyła z pomocą potrzebującym, czego wzorem jest Nawiedzenie św. Elżbiety lub cud w Kanie Galilejskiej. Jej naśladowanie jest doskonałym programem dla każdego wierzącego. Wielbiąc Jej wzór, uczymy się żyć w świetle tajemnic Chrystusa oraz szeroko otwierać swe umysły i dusze na zbawcze działanie Ducha Świętego.