Sanktuaria diecezji rzeszowskiej

Ks. Andrzej Motyka

Pielgrzymowanie jest niejako zadane człowiekowi ochrzczonemu. Stąd mówi się niekiedy, że jego życie jest pielgrzymką, a on sam - pielgrzymem, człowiekiem w drodze (homo viator). Celem jego życiowej pielgrzymki jest dom Ojca, w którym jest mieszkań wiele (por. J 14, 2nn). Do osiągnięcia tego celu potrzebna jest mu żywa i mocna wiara oraz płynące z niej uczynki. Człowiek, nawet głęboko wierzący, potrzebuje jednak niekiedy dostrzegalnych znaków, jeszcze bardziej uaktywniających jego życie religijne. Szczególnym ich rodzajem są miejsca pielgrzymkowe, zwane sanktuariami, spotykane w chrześcijaństwie od samego początku. Miejsca te są poświęcone Osobie lub Tajemnicy Boskiej, Matce Bożej bądź Świętemu. Związane są one ze szczególną manifestacją obecności Bożej, jak na przykład objawienie prywatne, zdziałany cud lub męczeństwo. Do tych miejsc pielgrzymują, z przyczyn natury religijnej i za aprobatą kompetentnej władzy kościelnej, liczni wierni. Tam nawiązują szczególny kontakt z Bogiem i wypraszają potrzebne łaski.
Ośrodki pielgrzymkowe dzieli się zwykle według dwóch kryteriów, a mianowicie według przedmiotu kultu oraz zasięgu terytorialnego oddziaływania. W pierwszym przypadku są to sanktuaria Pańskie, koncentrujące się wokół kultu Osoby bądź Tajemnicy Boskiej, sanktuaria maryjne, pielęgnujące ideę pośrednictwa Matki Bożej oraz sanktuaria świętych, wyrażające prawdę o orędownictwie świętych u Boga, zaś w drugim - można mówić o sanktuariach mających znaczenie międzynarodowe (np. Częstochowa, Lourdes, Fatima), krajowe (Licheń, Kalwaria Zebrzydowska), regionalne (Dębowiec, Piekary Śląskie), diecezjalne (Tarnowiec, Niechobrz) i lokalne (Ropczyce, Czudec). Większość sanktuariów, zwłaszcza te o wielowiekowej historii, swój wyjątkowy status zyskało dzięki długotrwałej żywotności kultu oraz stałemu napływowi pielgrzymów. Natomiast nowo powstające centra pielgrzymkowe otrzymują miano sanktuarium dopiero po uzyskaniu aprobaty kompetentnej władzy kościelnej.
Sanktuaria są w Kościele katolickim niezmiernie cennym uzupełnieniem zwyczajnej posługi duszpasterskiej. Dlatego też z uwagi na ich specyfikę i wyjątkowe znaczenie dla religijności wiernych, nadaje się im szczególne przywileje liturgiczne, np. odpusty, specjalną jurysdykcję dla spowiedników…itp. Ponadto realizowany jest tam właściwy tego typu miejscom program duszpasterski, którego zasadniczym celem jest udostępnienie wiernym środków uświęcenia i zbawienia. Obejmuje on przede wszystkim głoszenie słowa Bożego, szafarstwo sakramentów świętych, celebrowanie specjalnych nabożeństw sanktuaryjnych, organizowanie dni odpustowych, pokutnych i rekolekcji, duszpasterską obsługę pielgrzymów oraz pielęgnowanie różnorakich form pobożności ludowej.
Zjawisko sanktuariów, znane i cenione w całym chrześcijaństwie, ma swoje szczególne odzwierciedlenie również w diecezji rzeszowskiej. Na jej terytorium znajduje się bowiem aż dwadzieścia pięć miejsc pielgrzymkowych, w tym cztery sanktuaria Pańskie: Przemienienia Pańskiego w Cmolasie, Krzyża Świętego we Frysztaku, Jezusa Ubiczowanego w Gorlicach, Pana Jezusa Ukrzyżowanego w Kobylance; siedemnaście maryjnych - Matki Bożej Pojednawczyni Grzeszników w Dębowcu, Matki Bożej Wniebowziętej w Lipinkach, Matki Bożej Wniebowziętej - Pani Rzeszowskiej w kościele bernardynów w Rzeszowie, Matki Bożej Zawierzenia w Tarnowcu, Matki Bożej Łaskawej w Chmielniku, Matki Bożej Łaskawej w Czudcu, Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Niechobrzu, Matki Bożej w Ropczycach, Matki Bożej Fatimskiej w katedrze w Rzeszowie, Matki Bożej Saletyńskiej - Patronki Ludzi Pracy w kościele saletynów w Rzeszowie, Matki Bożej Piaskowej w Binarowej, Matki Kościoła w Łączkach Jagiellońskich, Madonny z Puszczy w Ostrowach Tuszowskich, Matki Bożej Wniebowziętej w Rzeszowie-Zalesie, Matki Bożej Bolesnej - Królowej Gór w Skalniku, Matki Bożej Królowej Świata w Sokołowie Małopolskim, Matki Bożej Niepokalanej w Strzyżowie; oraz cztery poświęcone świętym Pańskim: św. Antoniego w Jaśle, św. Rocha w Słocinie, św. o. Pio w Terliczce, bł. ks. Władysława Findysza w Nowym Żmigrodzie.
W powyższym zestawieniu ujęte zostały zarówno sanktuaria znane, o zasięgu regionalnym i diecezjalnym, jak też i lokalne, zwane częściej „miejscami słynącymi łaskami”. Dlatego ich znaczenie i zasięg są bardzo zróżnicowane. Do największych sanktuariów diecezji rzeszowskiej należą bez wątpienia: Rzeszów-Bernardyni, Dębowiec, Tarnowiec, Lipinki i Cmolas. Do tych miejsc wierni przybywają licznie zarówno z diecezji, jak i spoza niej, tak w dniach odpustowych, jak i poza nimi. Natomiast pozostałe sanktuaria mają głównie wymiar lokalny i swym zasięgiem ograniczają się do najbliższej okolicy. Wyjątkiem jest jedynie sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej w katedrze, o znacznie szerszym zasięgu kultu, ale wpływ na to ma przede wszystkim ranga świątyni.
Większość spośród sanktuariów rzeszowskich ma dość długą historię, sięgającą początkami okresu Pierwszej Rzeczypospolitej. Praktykowany w nich kult religijny rozwijał się więc w różnych okresach historycznych, stąd też różne było jego natężenie. Jego żywotność bowiem zależała w dużym stopniu od aktualnej sytuacji polityczno-społecznej. W Polsce przedrozbiorowej rozwijał się on z reguły bez przeszkód. Natomiast wiele utrudnień dla rozwoju kultu religijnego w sanktuariach przyniósł okres rozbiorów, zwłaszcza jego początkowe lata. Józefińska polityka kościelna, realizowana wówczas przez austriackie władze zaborcze, w znacznym stopniu ograniczyła jego przejawy, m. in. zakazywano urządzania pielgrzymek oraz przejmowano wota na rzecz skarbu państwa. Był to bez wątpienia najtrudniejszy okres w dziejach galicyjskich sanktuariów. Uderzono bowiem w ich podstawy. Odrodzenie dawnego kultu sanktuaryjnego rozpoczęło się dopiero na dobre w drugiej połowie XIX w. Od tego czasu, mimo złożonej nieraz sytuacji zewnętrznej, jak np. okres pierwszej i drugiej wojny światowej, lata rządów ateistycznych w Polsce, stale się on rozwijał. Co więcej, obok starych sanktuariów, pojawiły się nowe: Dębowiec, Jasło, Niechobrz, Rzeszów-Katedra, Rzeszów-Saletyni oraz w 2005 r. - Nowy Żmigród i Terliczka. Należy tu dodać, że ta sytuacja, sprzyjająca rozwojowi kultu sanktuaryjnego, utrzymuje się do chwili obecnej.
Dość duża liczba sanktuariów, znajdujących się na terenie diecezji rzeszowskiej, jak też żywy ruch pielgrzymkowy świadczą bez wątpienia o istniejącym wśród wiernych zapotrzebowaniu na tego rodzaju formę pobożności. Z jednej strony bowiem pielgrzymowanie przypomina im o celu ostatecznym, a z drugiej poprzez obecność i modlitwę przed łaskami słynącymi obiektami kultu nawiązują lepsze relacje z Bogiem i wypraszają potrzebne im łaski.