Reklama

Miejsze zło niż rozwód

Separacja nową instytucją w polskim prawie cywilnym

Niedziela włocławska 17/2001

Bądź na bieżąco!

Zapisz się do newslettera

Mało kto wie, że w systemie polskiego prawa cywilnego istnieje, po-dobnie jak w prawie kanonicznym (zob. kan. 1151-1155 KPK), możliwość uzyskania separacji. Otóż małżonkowie, którzy chcą się rozstać, mogą żądać - obok rozwodu - także separacji. Instytucję separacji wprowadziła ustawa z 21 maja 1999 r. (Dz. U. nr 52, poz. 532), która obowiązuje od 16 grudnia 1999 r. Warto przyjrzeć się jej treści i możliwościom, jakie niesie dla małżonków, gdyż rzeczywista wiedza na temat wprowadzenia tej instytucji jest w naszym społeczeństwie niewielka.

Instytucja separacji jest znana w naszej kulturze od dawna. W okresie międzywojennym na obszarze byłego Królestwa Kongresowego, w którym obowiązywało prawo małżeńskie z 1836 r., przewidywano "rozłączenie co do stołu i łoża". Separację zamierzono wprowadzić również w projekcie prawa małżeńskiego przygotowanego przez Komisję Kodyfikacyjną w 1929 r., a także w dekrecie z 1945 r., jak również w prawie małżeńskim i Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym z 1964 r. Jednakże w żadnym z wyżej wymienionych aktów prawnych separacja nie została wprowadzona do polskiego porządku prawnego. Taki stan rzeczy nie spotykał się z powszechną aprobatą. Stąd w nowej rzeczywistości, Polski wolnej i suwerennej do sejmu trafiły dwa projekty: rządowy i poselski, które przewidywały wprowadzenie instytucji separacji do Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Tym samym projektodawcy wyszli niejako naprzeciw oczekiwaniom społecznym w tym zakresie.

Obecnie w ustawodawstwie wielu krajów funkcjonuje instytucja separacji. Świadczy to o tym, iż spełnia ona tam swoją rolę. We Francji np. orzeczenia o separacji stanowią 5% orzeczeń rozwodowych. Nazywana jest ona rozwodem katolików. Orzeczenie o separacji znosi obowiązek wspólnego zamieszkiwania, ale utrzymuje obowiązek dochowania wierności małżeńskiej. Jeżeli sytuacja tego wymaga, małżonek uzyskujący wyższe dochody ma obowiązek pomocy finansowej stronie gorzej sytuowanej. W prawie hiszpańskim natomiast występują dwie wersje separacji: na mocy porozumienia stron i separacja sądowa. W pierwszym wypadku małżonkowie ( dopiero po roku trwania małżeństwa) muszą zawrzeć odpowiednią umowę na piśmie i potwierdzić ją u sędziego oraz złożyć w sądzie pisemną umowę, dotyczącą sprawowania opieki nad dziećmi i zabezpieczenia ich interesów, losów, domów, środków na utrzymanie oraz pomocy finansowej temu małżonkowi, który znajduje się w gorszej sytuacji finansowej. W Hiszpanii separacja sądowa jest orzekana dość często - liczba orzeczeń o separacji góruje nad liczbą rozwodów. W Wielkiej Brytanii małżonkowie ( lub jedno z nich) mogą wnieść powództwo o separację już w pierwszym roku trwania małżeństwa (o rozwód po upływie roku). Sąd wyznacza czas na przemyślenie decyzji (nie dłużej niż 9 miesięcy). Wykluczona jest możliwość, by jedna ze stron mogła, jak w przypadku powództwa rozwodowego, przeszkodzić drugiej w uzyskaniu orzeczenia o separacji. Orzeczenie to może być unieważnione na wniosek obydwojga małżonków, może być zamienione na rozwód lub trwać do końca życia. Osoby w stanie separacji nie mogą rościć sobie prawa do spadku po zmarłym partnerze.

W systemie prawa polskiego separacja (rozdzielenie) jest zerwaniem lub zaniechaniem wspólnoty życia dwojga małżonków przy dalszym trwaniu zawartego przez nich małżeństwa. Funkcjonowanie separacji małżeńskiej umożliwia poprzez orzeczenie sądowe rozłączenie małżonków w wypadku istnienia zupełnego rozkładu pożycia małżeńskiego bez rozwiązania tego związku. Inaczej mówiąc, zapobiega przed pochopnym rozwiązaniem małżeństwa przez rozwód oraz jednocześnie stwarza warunki do ponownego pożycia. Co więcej, jest mniejszym złem niż rozwód, bowiem nie jest tak drastycznym środkiem. Separacja ma służyć ochronie dóbr osobistych, do których można zaliczyć wolność wyznania i swobodę sumienia. Dla osób, które ze względów światopoglądowych nie tolerują instytucji rozwodów, stwarza możliwość uregulowania swojej sytuacji osobistej zgodnie z wewnętrznym przekonaniem i zapewnia w tym względzie ochronę wolności wyznania i swobodę sumienia. Spełnia też znaczącą rolę w ochronie treści rodziny i małżeństwa. Za separacją przemawia ponadto m. in. zabezpieczenie pozytywnego rozwoju psychicznego dzieci i poczucie bezpieczeństwa, nie pogorszony poziom ekonomiczny całej rodziny oraz zgoda z własnymi przekonaniami religijnymi. Obok funkcji restytucyjnej, separacja wiąże się w znacznej mierze z ochroną rodziny, którą w tych okolicznościach szczególnie należy mieć na względzie. Regulacja ta ma służyć respektowaniu wartości stanowiących dobra osobiste. Nie ulega wątpliwości, że wprowadzenie ustawowej instytucji separacji ustanawia dla osób fizycznych dodatkowe prawa podmiotowe, a przede wszystkim umożliwia skorzystanie z takiego uprawnienia.

Z ustawy wynika, że orzec separację można wówczas, gdy nastąpi zupełny rozkład pożycia małżeńskiego. Ma to miejsce wtedy, gdy ustały więzi emocjonalne, fizyczne i gospodarcze małżonków. Nie jest natomiast konieczne, ażeby rozkład był trwały. Pominięcie pojęcia "trwałość rozkładu pożycia" w przypadku orzeczenia separacji ma służyć ewentualnemu pojednaniu małżonków. W praktyce oznacza to możliwość wniesienia do sądu sprawy o separację w razie opuszczenia współmałżonka i wystąpienia okoliczności wskazujących na zaistnienie krzywdy fizycznej lub psychicznej, jak też w przypadku kiedy małżeństwo przeżywa większy kryzys.

Podstawowym skutkiem orzeczenia separacji nie jest ustanie małżeństwa, jak to ma miejsce przy uzyskaniu rozwodu. Separacja powoduje w zasadzie takie skutki, jak orzeczenie rozwodu, ale rozwodem nie jest. Separowany małżonek nie ma prawa do powrotu do nazwiska, jakie nosił przed zawarciem małżeństwa. Separacja wyłącza obowiązek wspólnego pożycia, a także powoduje podobne skutki w dziedzinie władzy rodzicielskiej, alimentów, wyłączenia od dziedziczenia, wykluczenia domniemania pochodzenia dziecka z małżeństwa, gdy zosta-nie urodzone przez matkę pozostającą w separacji.

Prawną separację orzeka sąd okręgowy po przeprowadzeniu rozprawy. W myśl art. 611 Ż 1 k.r. i o., jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd orzekł separację. Jednakże mimo zupełnego rozkładu pożycia orzeczenie separacji nie jest dopuszczalne, jeżeli wskutek niej miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków lub z innych względów orzeczenie separacji byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego ( Ż 2 art. 611 k.r. i o.). Przyjęto też zasadę, iż przesłanki orzekanej przez sąd separacji nie są tożsame z przesłankami rozwodu. Sąd może orzec separację w razie zupełnego rozkładu pożycia, natomiast przesłanką rozwodu jest zawsze rozkład zupełny i trwały. Warunki istnienia trwałego rozkładu mają decydujący wpływ na rozróżnienie separacji od rozwodu.

Wystąpić o separację mogą obydwoje lub jedno z małżonków. Jeżeli jeden z małżonków żąda separacji, a drugi orzeczenia rozwodu i żądanie to jest uzasadnione, sąd orzeka rozwód (art. 612 Ż 1 k.r. i o.). Gdyby jednak orzeczenie rozwodu było niedopuszczalne, a żądanie orzeczenia separacji uzasadnione, sąd orzeka separację. Podobnie jak przy rozwodzie, sąd orzekając separację, stwierdza, czy i który z małżonków ponosi winę za rozkład pożycia. Orzekając separację na podstawie zgodnego żądania małżonków, sąd nie orzeka o winie rozkładu pożycia. W tym wypadku następują skutki, takie jak gdyby żaden z małżonków nie poniósł winy.

Orzeczenie separacji ma takie same skutki, jak rozwodu, ponieważ nie powstaje wspólny majątek dorobkowy, ustawowo nie dziedziczy się po małżonku, a jeżeli dziecko urodzi się 300 dni od orzeczenia separacji, nie domniemywa się, że mąż jest jego ojcem. Małżonek pozostający w separacji, w myśl art. 614 Ż k.r. i o., nie może zawrzeć małżeństwa oraz jeżeli wymagają tego względy słuszności, małżonkowie pozostający w separacji obowiązani są do wzajemnej pomocy (Ż3 art. 614 k.r. i o.).

Orzeczenie separacji powoduje powstanie między małżonkami rozdzielności majątkowej. Na zgodne żądanie separacji z chwilą jej zniesienia sąd ustala jej skutki. Istotny też jest zapis ustawowy, że orzekając separację sąd rozstrzyga o władzy rodziciel-skiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków. Na zgodny wniosek małżonków sąd orzeka o utrzymaniu między małżonkami rozdzielności majątkowej po zniesieniu separacji. Na zgodne żądanie małżonków, sąd orzeka o zniesieniu separacji.

Trzeba też zasygnalizować, że wprowadzona instytucja separacji nie znosi prawa do rozwodu. Ustanowienie tej instytucji nie zmienia przepisów rozwodowych.

Na zakończenie należy podkreślić, iż wprowadzona do kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz innych aktów nowa instytucja prawna, jaką jest separacja, wychodzi naprzeciw oczekiwaniom społeczeństwa i zapełnia lukę w porządku prawnym, nie ograniczając wbrew głosom przeciwników jej wprowadzenia prawa do rozwodu. Ponieważ jednak wiedza społeczeństwa na jej temat jest wciąż niewielka, zapewne upłynie jeszcze dużo czasu zanim będzie można dokonać oceny tej nowej instytucji prawnej. Decydujące zapewne znaczenie w określeniu jej ostatecznego kształtu będzie miało orzecznictwo sądów.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

2001-12-31 00:00

Ocena: +4 0

Reklama

Wybrane dla Ciebie

Swoją krwią nabyłeś Bogu ludzi z każdego plemienia

2024-03-18 06:45

[ TEMATY ]

rozważania

Karol Porwich/Niedziela

W czasie Wielkiego Postu warto zatroszczyć się o szczególny czas z Panem Bogiem. Rozważania, które proponujemy na ten okres pomogą Ci znaleźć chwilę na refleksję w codziennym zabieganiu. To doskonała inspiracja i pomoc w przeżywaniu szczególnego czasu przechodzenia razem z Chrystusem ze śmierci do życia.

„Ja nie jestem winny jej krwi!” (Dn 13, 46) – zawo- łał Daniel, kiedy prowadzono niewinnie oskarżoną Zuzannę na śmierć. Ci, którzy tam byli, zreflektowali się, dokonano sprawiedliwego sądu i Zuzanna została ocalona. Dzisiejsza Ewangelia opowiada o ocaleniu przez Jezusa przyłapanej na cudzołóstwie kobiety (J 8, 1-11). Nikt jej nie potępił, kiedy ludzie zobaczyli prawdę swoich serc: „Ten z was, kto jest bez grzechu, niech pierwszy rzuci w nią kamieniem”. „Nie ponoszę winy za tę krew. To wasza sprawa” (Mt 27, 24) – powiedział Piłat, myjąc ręce wobec krzyczącego, domagającego się śmierci Jezusa, tłumu. I skazał Go na ukrzyżowanie, jak sobie życzyli. Święty Jan cytuje nową pieśń o Jezusie, usłyszaną w niebie: „bo zostałeś zabity i swoją krwią nabyłeś Bogu ludzi z każdego plemienia, języka, ludu i narodu” (Ap 5, 9). Za wielką cenę nabył mnie Bóg dla siebie, czy mogę to zmarnować?

CZYTAJ DALEJ

Biskupi do kapłanów na Wielki Czwartek: prosimy, abyście mądrze realizowali wraz z wiernymi ducha synodalnego

2024-03-18 15:56

[ TEMATY ]

Wielki Czwartek

Karol Porwich/Niedziela

Prosimy was, abyście mądrze i roztropnie realizowali wraz z wiernymi świeckimi ducha synodalnego, wsłuchując się w to, co mówi Duch do Kościoła - napisali biskupi polscy w liście do kapłanów na Wielki Czwartek 2024 roku.

Publikujemy pełny tekst listu:

CZYTAJ DALEJ

KUL uczy Polski w Brazylii

2024-03-18 19:27

KUL

KUL uczy Polski w Brazylii. W Porto Alegre powstało Centrum Badań nad Kulturą Polską im. Jana Pawła II.

Promocja i nauczanie języka polskiego, upowszechnianie historii i kultury polskiej w Brazylii oraz zabezpieczanie polskiego dziedzictwa kulturowego, obecnego w wielu miejscach tego kraju to zadania Centrum Badań nad Kulturą Polską im. Jana Pawła II w Porto Alegre, które powstało w wyniku współpracy z Papieskim Uniwersytetem Katolickim w Rio Grande do Sul (PUCRS).

CZYTAJ DALEJ

Reklama

Najczęściej czytane

W związku z tym, iż od dnia 25 maja 2018 roku obowiązuje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia Dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) uprzejmie Państwa informujemy, iż nasza organizacja, mając szczególnie na względzie bezpieczeństwo danych osobowych, które przetwarza, wdrożyła System Zarządzania Bezpieczeństwem Informacji w rozumieniu odpowiednich polityk ochrony danych (zgodnie z art. 24 ust. 2 przedmiotowego rozporządzenia ogólnego). W celu dochowania należytej staranności w kontekście ochrony danych osobowych, Zarząd Instytutu NIEDZIELA wyznaczył w organizacji Inspektora Ochrony Danych.
Więcej o polityce prywatności czytaj TUTAJ.

Akceptuję