Przypadająca w tym roku 75. rocznica wybudowania i poświęcenia gmachu Biblioteki znajdującej się na terenie Wyższego Seminarium Duchownego jest doskonałą okazją do przybliżenia jej bogatej historii i roli, jaką odgrywała w procesie dojrzewania wiary, zwłaszcza na Mazowszu.
Chrześcijaństwo jest religią Księgi. Trudno sobie wyobrazić jego rozwój bez lektury Pisma Świętego, komentarzy czy traktatów teologicznych. To pociągało za sobą potrzebę zakładania szkół oraz bibliotek. Zbiór Biblioteki Seminaryjnej swymi korzeniami sięga początków utworzenia diecezji płockiej, czyli końca XI w. Dzięki światłym biskupom jak Aleksander z Malonne (1129-56) i Werner (1156-72) napłynęły do Płocka pięknie iluminowane rękopisy składające się na zrąb księgozbioru. Zasoby Biblioteki powiększały się nieustannie dzięki licznym darowiznom i księgi te wzbogacające zasób Biblioteki najdobitniej świadczą o zacieśnianiu kontaktów z centrami intelektualnymi Europy przez płockie duchowieństwo.
Szczególnie intensywne zainteresowanie książką należy odnotować od XVI w. Złożyły się na to zapewne takie zjawiska jak humanizm oraz odkrycie i rozpowszechnienie druku. Warto zaznaczyć, że w II poł. XVI w. najzasobniejszą bibliotekę prywatną posiadał król Zygmunt August (1520-72), a z kręgu kościelnego prymas Stanisław Karnkowski (1520-1603) oraz biskup płocki Piotr Dunin Wolski (1531-90), wielki miłośnik literatury hiszpańskiej. Ten ostatni całość swoich zbiorów przekazał Bibliotece Uniwersytetu Krakowskiego oraz Bibliotece Katedralnej w Płocku (obecnie Wyższego Seminarium Duchownego). Na całość darowizny składało się 79 dzieł w 134 woluminach.
Wiek XVI był zatem „złotym wiekiem” książki. Skoro za najważniejszą księgę uważano Biblię, to nic dziwnego, że z chwilą wynalezienia druku ją drukowano jako pierwszą. Pierwsze wydania były w języku łacińskim. Jednak już w XVI w. zaczęto myśleć o wydaniu całości Pisma Świętego w przekładzie na język polski, czemu sprzyjał okres reformacji. W sumie w XVI stuleciu ukazały się trzy przekłady Biblii na język narodowy, z których najbardziej znany jest przekład Jakuba Wujka. Wszystkie wymienione przekłady znajdują się w zbiorach Biblioteki Wyższego Seminarium Duchownego.
Bardzo intensywny rozwój księgozbioru przypada na wiek XX. W 1903 r. w związku z trwającym remontem katedry zbiory biblioteczne zostały przeniesione do Muzeum Diecezjalnego. Nie było to jednak idealne miejsce na gromadzenie zbiorów, w związku z tym bp Antoni Julian Nowowiejski podjął decyzję o wybudowaniu gmachu Biblioteki. W nowym budynku miały być zgromadzone księgozbiory: katedralny, seminaryjny oraz ocalałe po skasowanych w czasie zaborów klasztorach. Zaprojektowanie gmachu biskup powierzył architektowi Marianowi Kontkiewiczowi (1884-1926). Miał to być dwupiętrowy budynek w stylu neoklasycystycznym, ozdobiony pilastrami. Prace budowlane rozpoczęły się w 1925 r. Nad właściwym ich przebiegiem czuwał ówczesny dyrektor ekonomiczny Seminarium ks. Henryk Kamieński. Już po trzech latach budowa została ukończona i 23 kwietnia 1928 r. odbyło się uroczyste poświęcenie Biblioteki. W tej ważnej dla Kościoła płockiego chwili na placu seminaryjnym przed Biblioteką zgromadziło się wielu wybitnych przedstawicieli Kościoła polskiego i świata nauki. Uroczystego poświęcenia gmachu dokonał biskup chełmiński Stanisław Okoniewski, po czym rektor Seminarium ks. prof. Józef Umiński powitał wszystkich zebranych i podziękował za obecność.
Warto dodać, że na gzymsie budynku został umieszczony napis „BIBLIOTHECA”, zaś nad głównym wejściem do gmachu tekst wyjęty z pism św. Paulina z Noli: Si quemsancta tenet meditandi in lege voluntas / Hic poterit residens sacris intendere libris (Jeśli kim władnie święty zapał do rozważań w Zakonie / Ten może, tu przebywając, świętym oddawać się księgom).
Od 1928 r. rozpoczyna się bardzo intensywny rozwój księgozbioru. Jeszcze przed 1939 r. stał się przedmiotem zainteresowania wielu wybitnych polskich historyków (A. Vetulani), przez których zaliczany był do znakomitszych w Polsce. Niezwykle dramatycznym okresem dla Biblioteki była II wojna światowa. W początkach 1940 r. do Płocka przyjechała trzyosobowa komisja niemieckich ekspertów w celu oceny wartości zbiorów Biblioteki i Archiwum Diecezjalnego. Na mocy jej decyzji zbiory miały zostać zabezpieczone i przewiezione do Królewca. Organizacją transportu zajęło się SS. W Królewcu zbiory Biblioteki i Archiwum znajdowały się do zakończenia wojny w 1945 r. Wkrótce po wyzwoleniu administrator diecezji płockiej ks. Stanisław Figielski podejmował intensywne zabiegi w sprawie rewindykacji zbiorów Biblioteki i Archiwum. Jesienią 1945 r. część zasobu Biblioteki i Archiwum powróciła do Płocka.
Powojenne losy Biblioteki to żmudna praca nad odbudowaniem zniszczonego księgozbioru. Znakomicie w te dzieje wpisali się kolejni jej dyrektorzy: ks. Jakub Wójcicki, ks. Konrad Gąsiorowski, a zwłaszcza ks. Tadeusz Żebrowski i ks. Michał Marian Grzybowski. Zwłaszcza ci ostatni włożyli wiele wysiłku w powiększenie księgozbioru, zakupując najbardziej wartościowe dzieła, encyklopedie, wydawnictwa ciągłe i czasopisma naukowe.
W wyniku przemian, jakie zaszły w Polsce po 1989 r., Biblioteka wkroczyła w nowy etap swojej działalności. Z inicjatywy dyrektora Biblioteki jedno z pomieszczeń bibliotecznych przystosowano do przechowywania starodruków, ponadto zakupiono tak cenne wydawnictwa, jak: Encyklopedia Britannica, Deutsche Biografische Enzyklopädie, Polskie Archiwum Biograficzne, Druki polskie i polonica 1501-1700, Katalog zbiorów Herzog August Biblithek Wolfenbuttel, Sources Chretiennes czy Enciclopedia giuridica. Te wydawnictwa wydatnie przyczyniły się do podniesienia prestiżu Biblioteki, uważanej powszechnie w lokalnym środowisku za jedną z najlepszych.
Oprócz bieżących zakupów Biblioteka troszczyła się w minionym okresie o zabezpieczenie najcenniejszych zbiorów. Tylko w ciągu ostatnich sześciu lat konserwacji zostały poddane między innymi dzieła: Biblia Jakuba Wujka, wydana przez drukarnię Łazarzową w 1599 r.; historia Polonica Ioannis Dlugossi, wydana w 1615 r.; Stanisław Łubieński, Opera posthuma, Antwerpia 1642 r.; Kodeks pergaminowy z XIV w.; Vita antistitum Cracoviensium z 1658 r.; Fragment inkunabułu Primus Perihermemas, wydany w Wenecji w XV w.; Inkunabuł Sermones de laudibus sanctorum, wydany w Strasburgu w 1486 r.; Inkunabuł Compendium iuris canonici, wydany w Strassburgu w 1499 r. Ponadto w ostatnich latach Biblioteka była organizatorem bądź współorganizatorem kilkudziesięciu wystaw. Ich tematyka dotyczyła zagadnień lokalnych lub ważnych wydarzeń z życia Kościoła. Adresatem wystaw była szeroko rozumiana społeczność Płocka. Najważniejszymi z nich były: Skarby Płocka - zorganizowana wraz z Książnicą Płocką dla uczczenia obchodów jubileuszu 2000 r.; Henryk Sienkiewicz - pisarz filmowej wyobraźni - zorganizowana przez Książnicę Płocką przy współpracy Biblioteki WSD; Papieże i Płock w dokumentach Archiwum Diecezjalnego; Do ludu Bożego w Kościele płockim - poświęcona kardynałowi Stefanowi Wyszyńskiemu i jego związkom z Mazowszem; Andrzej Noskowski - biskup renesansu - zorganizowana we współpracy z Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Maius w Krakowie.
Zadaniem Biblioteki jest nie tylko gromadzenie zbiorów, ale i animowanie szeroko rozumianej kultury. Wychodząc naprzeciw temu wyzwaniu, od 1997 r. Biblioteka i Rektorat WSD jest organizatorem spotkań w ramach cyklu Ludzie kultury w posłudze myślenia i odpowiedzialności. Tematy spotkań dotyczyły najczęściej aktualnych problemów z życia Kościoła i świata. W sumie w ciągu minionych sześciu lat zorganizowano ponad dwadzieścia spotkań, które cieszyły się dużym zainteresowaniem społeczności Płocka.
Każda rocznica skłania do pewnej refleksji. Również ta - 75 lat istnienia Biblioteki w obecnym gmachu kierunkuje naszą myśl do rozważań nad jej rolą i znaczeniem w religijno-kulturalnym kształtowaniu oblicza Mazowsza. Trzeba pamiętać, że Biblioteka to nie tylko miejsce przechowywania ksiąg, ale przede wszystkim instytucja, która służy tym, co w wędrówce przez życie poszukują Prawdy przez pośrednictwo książki.