Niepojętą tajemnicą dla każdego chrześcijanina jest śmierć Jezusa Chrystusa, która dokonała się na krzyżu. Na prawdzie odkupienia poprzez cierpienie i śmierć naszego Pana koncentrujemy się podczas Wielkiego Tygodnia, jednak waga samej ofiary z życia była tak wielka, że postanowiono jeszcze jeden dzień w roku liturgicznym poświęcić krzyżowi św. Warto nadmienić, iż uroczystości mające za przedmiot rozważań święte rzeczy znane są w Kościele od V wieku, kiedy to czczono krzyż Pana Jezusa i Jego koronę cierniową.

Święto obchodzone 14 września zalicza się do grupy świąt wotywnych, czyli ustanowionych na pamiątkę jakiegoś historycznego wydarzenia. Należy więc odróżnić w tym wypadku zewnętrzną okoliczność, która stała się przyczyną święta, od jego wewnętrznej treści - idei. Przyczyna ma związek z czasem, może mieć mniejsze lub większe znaczenie dla ogółu wiernych, a nawet opierać się na legendzie. Treść natomiast wewnętrzna jest nieprzemijająca, powszechna i rzeczywista. Święto Podwyższenia Krzyża Świętego zostało ustanowione po odnalezieniu przez św. Helenę krzyża Chrystusowego w 326 r. oraz w związku z poświęceniem kościoła Grobu Świętego w Jerozolimie. Później pamiątkę odnalezienia tej cennej relikwii zaczęto odchodzić w dniu 3 maja, w którym przypada rocznica odzyskania krzyża z rąk Persów przez cesarza Herakliusza - w roku 628 (krzyż został utracony w wyniku inwazji Persów na Jerozolimę w 614 r.). Ostatecznie reforma liturgii przeniosła święto na 14 września. Jesienny termin obchodów uroczystości kieruje naszą uwagę na "podwyższenie" krzyża celem przeciwdziałania mocom piekielnym, które są symbolizowane przez nastające ciemności jesienne. Ponadto wywyższony "znak Syna Człowieczego" ma się ukazać na niebie przy powtórnym Jego przyjściu.

Święto z 14 września jest zaliczane do najdawniejszych zabytków liturgii - wspomina o nim jeden z największych historyków Kościoła, Euzebiusz w roku 335, choć nie podaje dokładnego terminu. Wiadomo, że kult relikwii był znany jeszcze przed inwazją Persów na Jerozolimę, jednak jego rozszerzenie na Zachód to okres VI-VII w. Liturgia rzymska świętowała ten dzień procesją z bazyliki Matki Bożej Większej do Lateranu, gdzie znajdowały się relikwie krzyża ofiarowane przez św. Helenę (krzyż po odnalezieniu w 328 r. był podzielony na trzy części: jedną wysłano do Rzymu, druga została ofiarowana synowi św. Heleny - Konstantynowi, a trzecia pozostała w Jerozolimie) .

Idea święta bardzo dobrze odbija się w czytaniach mszalnych, najogólniej mówiąc, dotyczących "podwyższenia" Chrystusa Pana przez krzyż, w którym jest "zbawienie, życie i zmartwychwstanie". Ponadto eksponują one podobieństwo krzyża do rajskiego drzewa życia oraz podkreślają wywyższenie krzyża w obrazie miedzianego węża. Liturgia otoczyła tajemnicę krzyża (mysterium crucis) wieńcem poezji i głębokich myśli. Prawie nigdy nie mówi ona o krzyżu jako o narzędziu męki Chrystusowej, ale ukazuje go nam w różnych symbolach: jako sztandar królewski, drzewo życia przybrane w purpurę, jako wagę, gdzie odważa się okup za grzechy ludzkości, jako pomnik zwycięstwa, odniesionego w tajemnicy odkupienia.

Kościół znakiem krzyża rozgrzesza, uświęca, błogosławi, poświęca. Szczególnym wyrazem poczucia wagi tego znaku było w starożytności i średniowieczu przekonanie, że odstrasza on szatana, zwycięża moce piekielne. Dlatego krzyż był umieszczany często na drzwiach i bramach domów. Co więcej, używano go nawet jako egzorcyzmu, np. medaliki św. Benedykta. Brońmy się znakiem krzyża św. zaraz po obudzeniu się, w czasie pokus, jak również kładąc się spać. Umieszczajmy symbol odkupienia w naszych domach. Każde spojrzenie na krzyż powinno przypominać nam tego, który nas pojednał z Bogiem.

W naszej diecezji znajdują się świątynie pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego w: Hajnówce, Platerowie, Seroczynie Sterdyńskim, Tokarach i Górkach.