Mamy w „Solidarności” długą listę alarmującego łamania podstawowych praw pracowniczych w wielkich sieciach handlowych.

Z Jerzym Wielgusem, przewodniczącym NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze, rozmawia Milena Kindziuk

Milena Kindziuk: - Ostatnie badania CBOS wykazują, że ponad 60% społeczeństwa jest za zakazem handlu w niedziele i święta. Zdecydowani zwolennicy swoistej „swobody gospodarczej” stanowią zdecydowaną mniejszość. Jak Pan skomentuje ten fakt? I dlaczego - jeśli wierzyć badaniom sondażowym - doszło do takiej zasadniczej zmiany (jeszcze we wrześniu br. 54% ankietowanych było przeciwnych takiemu zakazowi)?

Jerzy Wielgus: - Oceniam to jednoznacznie: dobrze, że większość społeczeństwa rozumie swój własny interes. Rozumie, że wszystko musi mieć swoją porę - praca i wypoczynek, codzienność i świętowanie. Handel i zakupy to dla jednych ludzi praca, dla wszystkich nas niezbędny element codzienności. Ten element funkcjonuje normalnie w gospodarce rynkowej - przecież pamiętamy jaką udręką były dla Polaków zakupy w PRL. Nie można się dziwić, że obfitość i dostępność towarów co pewien czas była dla nas szokiem. Ale szok już dawno minął. I był czas, aby się przyzwyczaić do realiów, do tego, że wszystko można kupić od poniedziałku do soboty. Owszem czasem zdarza się mania zakupów. Psychologowie i psychiatrzy zaliczają ją do choroby uzależnienia i radzą leczyć. Na szczęście Polacy na ogół nie chcą być uzależnieni. Chcą korzystać z ofert rynkowych chętnie, dojrzale i rozważnie. To bardzo pozytywny objaw. Okazuje się, że NSZZ „Solidarność” ma rację, nie po raz pierwszy zresztą.

- Dlaczego właśnie NSZZ „S” jest tak bardzo przeciwna handlowi w niedzielę i święta? Była o tym nawet uchwała Krajowego Zjazdu Delegatów. Choć właściciele i menadżerowie z wielkich sieci handlowych straszą i Was, związkowców i całe społeczeństwo, że będzie wzrost bezrobocia, jeśli wprowadzimy w Polsce zakaz takiego handlu.

- Rzeczywiście, nasz XVII Krajowy Zjazd Delegatów uchwalił stanowisko zobowiązujące cały związek zawodowy „Solidarność” do działania w celu ograniczenia handlu w niedziele i święta. W ślad za tym Komisja Krajowa przyjęła uchwałę zobowiązującą regionalne władze związkowe do składania konkretnych wniosków o zakazie handlu w dni ustawowo wolne od pracy do odpowiednich władz samorządowych. Mazowiecka „Solidarność” zgodnie z tymi dokumentami postanowiła (2 sierpnia 2004 r.) skierować pod obrady Rady Miasta Warszawy projekt uchwały zakazującej handlu w niedziele i święta w sklepach o powierzchni powyżej 300 m2. Za pośrednictwem radnych klubu LPR (jestem jednym z dwóch związkowych radnych w tym klubie) projekt został doręczony wiceprzewodniczącemu Rady, p. Karskiemu. O dalszych losach naszego wniosku powiem za chwilę.
Tu muszę wrócić do Pani pytania o motywy naszego sprzeciwu wobec nieograniczonego handlu w dni - jak głosi Konstytucja RP - ustawowo wolne od pracy. Z tych motywów najważniejsze są dwa. Po pierwsze - niedopuszczalne jest nagminne pozbawianie pracowników handlu prawa do wypoczynku i niezbędnej regeneracji sił. A tak się dzieje właśnie w hiperi supermarketach, gdzie regułą jest przekraczanie wszelkich dopuszczalnych norm czasu pracy, gdzie nie udziela się zamiennie dni wolnych za przepracowane, gdzie dwie formalne nadgodziny to realnie cztery, w połowie zupełnie bezpłatne. Gdzie często nie są realizowane prawa pracowników do urlopu wypoczynkowego. Mamy w „Solidarności” długą listę alarmującego łamania podstawowych praw pracowniczych w wielkich sieciach handlowych.
Po drugie - praca w niedziele i święta jest chyba największą przeszkodą w podtrzymywaniu głęboko pojętych więzi rodzinnych. Dotyczy to przede wszystkim rodzin pracowników zatrudnionych w super- i hipermarketach. Ale nie tylko tej grupy społecznej. Masowe zakupy w niedziele i święta to zły sposób na te dni. Niedawno publicysta Rzeczypospolitej (atakującej nas za wnioski o zakaz handlu), Maciej Rybiński, z podziwem pisał o muzułmanach w Europie Zachodniej, którzy domagają się w pracy przerw na wymagane przez islam modlitwy oraz wszystkich wolnych piątków. „Oni poważnie traktują swoją wiarę” spuentował Rybiński. Dlaczego nie ma to dotyczyć nas, chrześcijan? Przecież ogromna większość Polaków deklaruje się jako katolicy. Dlaczego narzuca się nam fatalny obyczaj spędzania niedzieli i świąt w hipermarketach i galeriach handlowych? Nie możemy na to pozwolić.

- Wróćmy do wniosku Mazowieckiej „S” o ograniczenie handlu. Wniosek został złożony do Rady Warszawy. I co było dalej?

- Po przewidzianych przepisami procedurach okazało się, że zdaniem prawników Zarządu Miasta, taki projekt uchwały jest niezgodny - mówiąc w skrócie - z przepisami o swobodzie prowadzenia działalności gospodarczej i równości podmiotów wobec prawa. Wobec tego wnieśliśmy jako autopoprawkę projekt uchwały, która ogranicza handel w 12 dniach ustawowo wolnych od pracy jako święta państwowe i kościelne. Przewidzieliśmy w tym projekcie pewne wyjątki, np. dyżurne apteki, stacje benzynowe, kwiaciarnie, handel upominkami, słodyczami itp. To, co jest niezbędne zwłaszcza dla turystów czy ludzi spędzających czas wolny z rodzinami na spacerach. Ten drugi projekt uchwały został przez Radę Miasta przekazany do odpowiedniej Komisji Rady Warszawy.

- To jeszcze wróćmy do groźby likwidacji miejsc pracy na skutek takiego ograniczenia handlu w super- i hipermarketach oraz w innych placówkach. Grożą tym właściciele i zarządy wielkich sieci handlowych.

- Ta groźba jest sprytnym zabiegiem socjotechnicznym, wręcz manipulacją opinią publiczną. Obliczoną na zrozumiały strach przed utratą kolejnych miejsc pracy w kraju o stopie bezrobocia wciąż balansującej w okolicach 19,5%. Natomiast prawda jest inna - to wielkie sieci handlowe, prowadzące bardzo agresywną działalność na rynku detalicznym wyeliminowały wiele małych, najczęściej rodzinnych sklepów i pozbawiły pracy zatrudnienia dziesiątki tysięcy ludzi. Wiemy, że przy powstawaniu hipermarketu, na powstające tam jedno miejsce pracy traci się od 6 do 8 miejsc pracy w małych i średnich przedsiębiorstwach. Same placówki wielkich sieci handlowych wcale tej luki nie wypełniają. Ich pracownicy są w bardzo dużej części zatrudniani na umowy-zlecenia. Mają często groszowe wynagrodzenia. To ani nie zmniejsza bezrobocia, ani nie poprawia sytuacji materialnej osób bez stałej pracy.
Realnie biorąc - gdyby w super- i hipermarketach zatrudniać pracowników zgodnie z cywilizowanymi normami (a takie podobno obowiązują w Unii Europejskiej) i nie stosować powszechnie omijania prawa pracy, to okazałoby się, że mimo nawet wszystkich wolnych dni bez handlu, trzeba by jeszcze sporo osób przyjąć do pracy. Przecież konsumenci muszą zrobić potrzebne im zakupy, jeśli nie w niedziele i święta - to w dni poprzedzające.
Komuna z braku towarów urządzała „handlowe niedziele”, odciągając społeczeństwo od tradycji i Kościoła. Szkoda, że właściciele wielkich sieci mają takie same pomysły. Efekt jest taki, że w stolicy zmuszono ludzi do pracy w oficjalne święto kościelne 1 listopada. Podobnie było ze Świętem Niepodległości 11 listopada. Wiadomo, że super- i hipermarkety przygotowywały atrakcje handlowe w drugim dniu Bożego Narodzenia, 26 grudnia. Czy jest do pomyślenia, aby w USA potraktowano tak święto 4 lipca czy Dzień Dziękczynienia albo we Francji - 14 lipca?

- Jak to było z podobnymi inicjatywami NSZZ „Solidarność” w innych regionach, w poszczególnych miastach?

- Takich inicjatyw było kilkadziesiąt, więc trudno je wymienić. Wystąpiono z nimi na przykład w Krakowie, Zgierzu, Lublinie, Rzeszowie, Radomiu. O tym ostatnim wiemy, że Rada Miasta dwukrotnie uchwalała ograniczenia handlu w niedziele i święta. Aby uniknąć zarzutu o nierównym traktowaniu podmiotów handlowych, w pierwszej przyjętej uchwale dozwolony był handel w dni świąteczne we wszystkich sklepach przez cztery godziny. Mimo to wojewoda warszawski orzekł, że uchwała ogranicza swobodę działalności gospodarczej. W drugiej wersji uchwała zakazywała handlu w dni ustawowo wolne od pracy. Również i tę zawetował wojewoda warszawski.
Generalnie trzeba powiedzieć, że mamy do czynienia z bardzo potężnym lobby, które dążąc do zmonopolizowania całego handlu detalicznego, gdzie jest to tylko możliwe - dociera do wszystkich ośrodków decyzyjnych, do posłów i radnych, szczególnie z ugrupowań postkomunistycznych i liberalnych, wpływając na ich decyzje. Tym bardziej, że to lobby - występując głównie pod postacią Polskiej Organizacji Handlu i Dystrybucji - ma bardzo duże środki finansowe i może korzystać z najlepszych doradców prawnych, ze statusu sponsoringu w mediach itd. Radą na to jest odsłanianie prawdy o traktowaniu pracowników w sieciach handlowych, o nieuczciwej konkurencji, licznych nierzetelnościach wobec konsumentów (np. fałszywe promocje towarów, sprzedaż artykułów przeterminowanych), zatory płatnicze wobec dostawców krajowych. Oczywiście - wielkie sieci mają zalety jako placówki handlowe, ale nie mogą zmonopolizować rynku, dyktować swoich warunków w działalności gospodarczej, brutalnie i nachalnie dyktować całemu społeczeństwu zmian obyczajów i tradycji. Zwłaszcza tych najważniejszych, w dużej mierze przesądzających dla polskiej duchowości.

- Jak Pan i związkowcy z „S” - szczególnie ci zatrudnieni w super- i hipermarketach - oceniacie szanse ucywilizowania handlu w wielkich placówkach handlowych?

- Taką szansę widzimy po pierwsze - w naszej postępującej ofensywie związkowej. Przecież NSZZ „S” jest jedynym związkiem zawodowym w całej, obecnie zatrudniającej już 150 tys. ludzi, branży super- i hipermarketów. Będziemy tam domagać się poszanowania praw pracowniczych i praw człowieka. Po drugie - w korzystnej ewolucji polskiej opinii publicznej. Coraz bardziej świadomej różnych zagrożeń, które mogą nas pozbawić najważniejszych tradycji, powodować zanik normalnych obyczajów, potrzeby świętowania tego, co jest głęboko związane z naszą tożsamością. A zarazem nie godzenia się na traktowanie pracowników wielkich sieci jak niewolników na plantacjach bawełny.

- Dziękuję za rozmowę.