Trochę historii

historia Książnicy Pomorskiej sięga początku XIX wieku. Na przełomie XIX i XX wieku nastąpił w Szczecinie bujny rozkwit kultury. Przyczyniły się do tego wpływ pobliskiego Berlina oraz aktywna miejscowa elita literacka i artystyczna. W Szczecinie pojawiły się nowe muzea, stowarzyszenia, tętniło życie muzyczne. Oczywistą konsekwencją rozbudzenia się kulturalnych zainteresowań mieszkańców tego miasta było powstanie Biblioteki Miejskiej (Stadtbücherei). Otwarto ją 3 października 1905 r. przy ul. Grüne Schanze 8 (Dworcowej 8) w zaadaptowanym gmachu liceum, zbudowanym w latach 60. XIX wieku. Wieloletnim dyrektorem tej placówki był dr Erwin Ackerknecht; w okresie swojej pracy (1907-45) doprowadził do zgromadzenia wielu księgozbiorów naukowych z terenu Pomorza Zachodniego, m.in. przejęto zbiory pierwszej uczelni pomorskiej, powstałej 470 lat temu - Pedagogium Książęcego.
Po 1945 r. kontynuowano politykę scalania zbiorów historycznych z Pomorza oraz odzyskiwano wywiezione szczecińskie księgozbiory.
Kolejny, wieloletni, wielce zasłużony dyrektor (1956-74) Stanisław Badoń przyczynił się m.in. do nadania bibliotece imienia ks. Stanisława Staszica.
W 1965 r. obecna Książnica Pomorska otrzymała status placówki naukowej, a od 1969 r. - ogólnopolski egzemplarz obowiązkowy.
Od 1974 r. do 2003 r. dyrektorem Książnicy był Stanisław Krzywicki. Dzięki jego wysiłkom, pasji i zaangażowaniu oraz licznym kontaktom z placówkami w kraju i za granicą Książnica Pomorska stała się wiodącą biblioteką publiczną i naukową w kraju i centrum kulturalnym o zasięgu wykraczającym poza granice regionu. Zbiory i funkcje Książnicy systematycznie się powiększały, konieczna stała się jej rozbudowa (1997-99). Obecnie zbiory tej placówki stanowią 1,6 mln jednostek. Z usług bibliotecznych poprzez wypożyczalnie korzysta ponad 50 tys. czytelników rocznie, dziennie odwiedza ją ponad tysiąc osób, większość stanowią studenci i pracownicy naukowi.
Książnica Pomorska jako biblioteka naukowa skupia się na gromadzeniu, opracowaniu, przechowywaniu i udostępnianiu zbiorów, a także na działalności informacyjnej, wydawniczej i wystawienniczej. Organizuje sympozja i konferencje naukowe, prowadzi działalność kulturalną, popularyzatorską, dydaktyczną, metodyczną i marketingową, a także współpracuje z instytucjami i organizacjami w kraju i za granicą.
W 2004 r. dyrekcję Książnicy Pomorskiej objął Lucjan Bąbolewski. We wstępie do publikacji wydanej z okazji stulecia placówki dyrektor Bąbolewski podkreśla, że sto lat w dziejach biblioteki to niewiele, ale w tej części Europy i w tym wieku oznaczało to konieczność przetrwania dwóch wojen światowych, zmiany przynależności państwowej i kulturowej oraz działanie w kilku odmiennych systemach politycznych, społecznych, a nawet ekonomicznych.

Obchody jubileuszu 100-lecia biblioteki, 2-3 października 2005 r.

Uroczystości jubileuszowe Książnicy rozpoczęły się Mszą św. w katedrze św. Jakuba. Mszy św. przewodniczył abp Marian Przykucki przy współudziale ks. Jana Kazieczki - proboszcza katedry, ks. Andrzeja Offmańskiego i ks. Jana M. Mazura. W okolicznościowej homilii Ksiądz Biskup wymienił zasługi i podkreślił wielką rolę kulturotwórczą i naukową Książnicy Pomorskiej jako wiodącej instytucji regionu. Wnętrze zabytkowej świątyni wypełnili pracownicy Książnicy i jej sympatycy oraz przedstawiciele władz. Na zakończenie Mszy św. dyrektorzy - Aleksandra Solarska i Lucjan Bąbolewski wręczyli abp. Przykuckiemu egzemplarz okolicznościowej publikacji Od Stadtbibliothek do Książnicy Pomorskiej 1905-2005.
Po Mszy św. zebrani przeszli do gmachu Książnicy, gdzie w Sali pod Piramidą otwarto niezwykłą wystawę prezentującą Skarby Książnicy Pomorskiej. Był to także Dzień Otwarty Książnicy Pomorskiej i wszyscy zainteresowani mieli okazję zwiedzić miejsca na co dzień niedostępne.
Następnego dnia - 3 października kontynuowano jubileuszowe uroczystości w Książnicy. Zaproszeni zostali obecni i dawni pracownicy, przedstawiciele władz ze Szczecina i z Warszawy oraz przyjaciele placówki. Były okolicznościowe przemówienia, życzenia, kwiaty. Najważniejszą część uroczystości stanowiło wręczanie odznaczeń zasłużonym bibliotekarzom z Książnicy Pomorskiej oraz regionu zachodniopomorskiego. Zostały przyznane Złote, Srebrne i Brązowe Krzyże Zasługi, Odznaki Zasłużonego Działacza Kultury oraz Złote Odznaki Honorowe Gryfa Zachodniopomorskiego. Największe wyróżnienie Ministra Kultury - Medal Zasłużonego Kulturze „Gloria Artis” otrzymał wieloletni dyrektor Książnicy Stanisław Krzywicki (srebrny) oraz Aleksandra Solarska (wicedyrektor KP), Barbara Arsoba, Cecylia Judek, Lidia Milewska i Władysław Michnal (brązowe).
Jubileuszowe uroczystości uświetniły wystawy: wspomniana już Skarby Książnicy Pomorskiej i druga, ukazująca stuletnią historię biblioteki, oraz publikacja Od Stadtbibliothek do Książnicy Pomorskiej 1905-2005.
Oficjalną część obchodów zakończyło prawykonanie kompozycji Janusza Stalmierskiego Coś, co odeszło przez zespół Opery na Zamku oraz koncert muzyki kompozytorów szczecińskich wykonany przez kwartet „Sedina”.
Po muzycznych przeżyciach licznie zebrani uczestnicy wydarzeń zostali zaproszeni na spotkanie przy lampce wina. Bankiet był okazją do rozmów, wspomnień i spotkań, niekiedy po latach.

Najcenniejsze zbiory

Książnica Pomorska, największa na Pomorzu Zachodnim biblioteka humanistyczna, od początku swego istnienia kolekcjonowała cenne zbiory specjalne. Najcenniejsze kolekcje stanowią: rękopisy, stare druki, zbiory kartograficzne, ikonografie, muzykalia oraz zbiory dalekowschodnie. Pochodzą one w części z zasobów dawnych bibliotek Szczecina, Stargardu Szczecińskiego, Kamienia Pomorskiego oraz innych miast Pomorza Zachodniego, w części też z zakupów, darów i wymiany.
Do najcenniejszych w zbiorach rękopiśmiennych (ponad 3 tys. jednostek) należą kodeksy późnośredniowieczne - jest ich 16. Uwagę zwraca Biblia Wulgata - Stary i Nowy Testament z prologiem św. Hieronima, księga pergaminowa z początku XIV wieku, pochodząca z kościoła Mariackiego w Stargardzie Szcz. Ponadto znajdują się tu dyplomy z kancelarii książąt pomorskich, spis studentów szczecińskiego Pedagogium Książęcego Album Studiosorum Gymnasii Regii Paedagogium Stetinensis [...] od momentu powstania w 1543 r. do początkowych lat 70. XIX wieku.
Niezwykle cenne są rękopisy związane z problematyką morską (np. Dziennik okrętowy statku Pozłacana Fortuna z 1672 r.), kościelną, medyczną i prawniczą.
Na uwagę zasługuje bogata kolekcja listów (np. list Zygmunta III Wazy z 1603 r., 1300 listów Stanisława Ignacego Witkiewicza z lat 1923-39).
W kolekcji starych druków najcenniejsze są inkunabuły (książki drukowane do 1500 r.) - najpiękniejszym są Opuscula Świętego Bonawentury z 1489 r., ozdobione ręcznie kolorowanym drzeworytem z podobizną Świętego; dzieło zawiera teksty teologiczne i liturgiczne św. Bonawentury.
Z pomeraników wymieńmy jeszcze księgę rękopiśmienną z licznymi inicjałami: Mszał stargardzki, Agendę... porządek modlitw w kościołach Księstwa Pomorskiego, Mszał kamieński (1506 r.), który jest jednym z dwóch egzemplarzy zachowanych w kraju i przykładem świadczącym o katolickiej przeszłości Pomorza.
Do najcenniejszych poloników należą m.in. II wydanie dzieła Mikołaja Kopernika De revolutionibus orbium coelestinum (Bazylea 1566 r.) oraz prace gdańskiego astronoma Jana Heweliusza.
Wszystkie wyżej wymienione dzieła można było obejrzeć na wystawie, ponadto prezentowano tam wiele innych „skarbów” Książnicy. I tak: „perełki” ze zbiorów muzyczno-fonograficznych, zbiory ikonograficzne (obrazy, rysunki, grafiki, wydania bibliofilskie, fotografie i przeźrocza, plakaty, rzeźby, medale, ekslibrisy, pocztówki, listy, sztambuchy, artystyczne oprawy wykonywane od XV do XVIII wieku), świętą księgę judaizmu Torę. Ponadto zbiory kartograficzne, wśród których szczególne miejsce zajmują zabytkowe atlasy z XVII i XIX wieku. Najstarszym zabytkiem w tej kolekcji jest atlas amsterdamskiej oficyny, wydany w 3 tomach w latach 1642-47, zawierający mapy Pomorza i Rugii opracowane przez E. Lubinusa. Cenne są też stare mapy, plany regionalne, np. plan Szczecina z 1581 r.
Na uwagę zasługują zbiory dalekowschodnie. Pomysł gromadzenia w Książnicy Pomorskiej księgozbioru dotyczącego buddyzmu i kultur Dalekiego Wschodu zrodził się w 2000 r. podczas wizyty Jego Świątobliwości XIV Dalajlamy Tenzina Giaco, laureata Pokojowej Nagrody Nobla i duchowego przywódcy Tybetańczyków. Szacowny gość podarował wówczas dwie wyjątkowo cenne sutry: Sutrę diamentową i Sutrę doskonałej mądrości w ośmiu tysiącach wersetów (wydanie współczesne, wykorzystujące tradycyjne matryce tybetańskie), obie opatrzone autografem Dalajlamy XIV.
Zbiory o charakterze muzealnym liczą ponad 300 tys. jednostek, w tym ponad 30 tys. starych druków, dziesiątki unikatowych, często jedynych w Polsce i Europie. Wszystkie one, oczywiście wraz z księgozbiorem podstawowym Książnicy, stanowią nie tylko warsztat pracy dla środowiska naukowego regionu, ale są jego godną wizytówką. Należy pamiętać, że Książnica Pomorska to zbiorowy wysiłek kilku pokoleń pracowników oraz jej sprzymierzeńców. Życzymy jej dalszego, wspaniałego rozwoju, nie tylko przy okazji jubileuszu.