Krew wylana zobowiązuje wszystkich [...] do wierności uświęconym prawom ojczyzny, do obrony jej godności narodowej, oblicza chrześcijańskiego, ducha sprawiedliwości, pokoju i wolności [...]. Pozostanie ono [Powstanie Warszawskie przyp. red.], bez względu na późniejszą ocenę historyków, najwspanialszym świadectwem woli i prawa do życia narodu [...] Polska chce żyć, Polska ma prawo żyć, Polska ma prawo do wolności
Prymas Polski kard. Stefan Wyszyński
Rozkaz rozpoczęcia Powstania 1 sierpnia 1944 r. wydał Komendant Główny Armii Krajowej gen. bryg. Tadeusz Komorowski „Bór” z pełnomocnictwa Delegata Rządu na Kraj Jana S. Jankowskiego. Powstanie było najważniejszą zbrojną konfrontacją Armii Krajowej na okupowanych ziemiach polskich. Konferencja teherańska określiła podział stref frontowych w przewidywanej ofensywie, oddając Europę południowo-wschodnią wojskom Armii Czerwonej. Dla Polski miało to skutki tragiczne. Zachodni alianci, zainteresowani zaoszczędzeniem własnych strat żołnierskich, nie byli skłonni do nacisków na Stalina, by wspierał działania nieuzgodnione z sojusznikami. Zryw Warszawy spotkał się z perfidią ówczesnej Moskwy, działającej w myśl zasady - „niech się wykrwawią” i obojętnością Zachodu - „nie drażnić Stalina, nic i tak nie da się zdziałać”.
Przed Godziną „W”
Panika obserwowana wśród Niemców w końcu lipca, dość szybo została opanowana. Ciężkie walki na przedpolach Pragi doprowadziły do powstrzymania prawego skrzydła I Frontu Białoruskiego. Niemieckie zarządzenie o obowiązku stawienia się 100 tys. warszawiaków do robót publicznych zdynamizowało atmosferę Warszawy. Dążenie, by doprowadzić do zbrojnego odwetu, dominowało wśród młodych mieszkańców.
Adam Borkiewicz ustalił, że stając do walki warszawska AK dysponowała skromnym uzbrojeniem: 47 ckm, 145 rkm, 637 pm, 29 gr ppanc (piatami) i kb ppanc, 6 moździerzami, 10 granatnikami, 2650 kb i kbk, 3900 pistoletami. Bardzo niski był stan amunicji. Według szacunkowych obliczeń taka ilość broni i amunicji starczyć mogła na prowadzenie dwu -trzydniowej walki przez ok. 3,5 tys. żołnierzy.
Garnizon niemiecki liczył ok. 21 tys. dobrze uzbrojonych żołnierzy i policjantów. W mieście znajdowały się także liczne oddziały kierowane na front. Niemcy mieli wsparcie broni ciężkiej i lotnictwa, które niepodzielnie panowało w powietrzu nad Warszawą.
Pomóż w rozwoju naszego portalu
Punkty zwrotne w przebiegu rezurekcji
Rozpoczęcie walk wywołało entuzjazm ludności Warszawy, spontanicznie tworzono kuchnie, szpitale, oddziały ratownicze. Biuro Informacji i Propagandy AK szybko uruchomiło prasę, ulotki, Radio „Błyskawica”. Powstawały stołówki żołnierskie, świetlice, szwalnie, od 10 sierpnia funkcjonowała Poczta Harcerska.
Od 1 do 4 sierpnia udało się opanować Śródmieście, Żoliborz, część Mokotowa i Woli. Nie zdobyto Okęcia, niepowodzeniem zakończyły się walki na Pradze i próba wyjścia zgrupowania z Żoliborza i Ochoty do podwarszawskich lasów.
6 sierpnia Niemcy uderzyli na Wolę, zmusili zgrupowanie Jana Mazurkiewicza „Radosława” do wycofania się na Stare Miasto. Niemcy wymordowali na Woli ok. 30 tys. mężczyzn, kobiet i dzieci. Zacięte walki na Starówce trwały od 12 sierpnia do 2 października. Atakując Krakowskie Przedmieście, Nowy Świat, Świętokrzyską, agresor używał ludności cywilnej jako osłony, pędząc mieszkańców Warszawy przed czołgami.
Od 12 do 18 sierpnia trwały z przerwami zrzuty broni i sprzętu wojskowego. Były bardzo ważne, ale nie decydowały o losach walk. Dowództwo, biorąc po uwagę niedostatki posiadanej amunicji i broni, zmieniło taktykę walki, wydzielając drużyny czy bataliony szturmowe. Siły te mogły sprawniej reagować na powstające ciągle ogniska zagrożenia i niemieckie ataki. 20 sierpnia zdobyto gmach PAST-y, gdzie wzięto do niewoli 115 niemieckich jeńców. Akcja ta urosła do rangi symbolu.
Na początku września rozpoczęły się zacięte walki o Powiśle. 6 września - powstańcy ewakuowali się do Śródmieścia. 14 września - Armia Czerwona zdobyła Pragę, 16-22 września - I Armia Wojska Polskiego utworzyła przyczółki na Czerniakowie i w okolicach mostu kolejowego na Żoliborzu. Niestety, do walki nie wprowadzono istotniejszych sił i na rozkaz Stalina „berlingowcy” zostali wycofani. 23 września - zakończyły się walki na Czerniakowie. Zmasowany atak niemiecki na żoliborskie oddziały „Żywiciela” - Mieczysława Niedzielskiego, zmusił je do kapitulacji. W obliczu zagłady ludności cywilnej nawiązano rokowania z Niemcami, zakończone podpisaniem kapitulacji w dniu 2 października.
Świadectwo woli życia i wolności
Powstańcy zostali potraktowani jako jeńcy wojenni. Ludność cywilna przetrzymywana w Pruszkowie, Ursusie, a następnie przesiedlana na teren całej Generalnej Guberni, przeżyła kolejny dramat. Część przetrzymywanych wywieziono do obozów koncentracyjnych. Hitlerowcy metodycznie wykonywali rozkaz zniszczenia miasta: „każdy dom należy wypalić i wysadzić w powietrze tak, aby Warszawa nie stanowiła więcej strefy tyłów operacyjnych”. Zginęło ponad 16 tys. powstańców. Do niewoli zgarnięto ponad 15 tys. żołnierzy, ok. 20 tys. odniosło rany. Straty ludności cywilnej szacuje się na 150 do 200 tys. W Powstaniu Warszawskim uczestniczyło kilkaset osób wywodzących się z Łodzi i regionu (rodziny i osoby, które emigrowały do stolicy). Kilkadziesiąt oddało swe życie w walce lub zginęło pod gruzami.
