Według niego, jeśli mamy wyjść lepsi z obecnego kryzysu, „musimy odzyskać świadomość, że jako ludzie mamy wspólny cel”. Pandemia „przypomniała nam, że nikt sam się nie uratuje”, konieczna jest więc solidarność, czyli przyjęcie tego, że „jesteśmy związani więzami wzajemności”. Takiej perspektywy brakuje zarówno liberalizmowi, jak i populizmom. Ten pierwszy wywyższa jednostkę, a te drugie sprowadzają ludzi do masy. Tymczasem podstawową przyczyną konfliktów społecznych jest „zerwanie więzi przynależności”, dlatego „braterstwo jest dzisiaj naszym nowym wyzwaniem”. Natomiast przekonania religijne „wytwarzają przekonania o solidarności i służbie”, pozwalając ludziom doświadczyć „tego, czego rynek nigdy nie będzie mógł im dać: ich wartości jako ludzi”.

Gospodarka z ludzką twarzą

Ojciec Święty zastrzega, że nie krytykuje wolnego rynku jako takiego, lecz „zbyt powszechnie obowiązujący scenariusz, w którym etyka i gospodarka zostały oddzielone od siebie”. Kiedy bowiem „kapitał staje się bożkiem przewodzącym systemowi społeczno-ekonomicznemu, zniewala nas, stawia nas w sprzeczności, wyklucza biednych i zagraża planecie, którą wszyscy wspólnie dzielimy”. Siły rynkowe „nie mogą same z siebie osiągnąć celu, którego teraz potrzebujemy: zregenerować świat przyrody, żyjąc w sposób bardziej zrównoważony i trzeźwy, przy jednoczesnym zaspokojeniu potrzeb tych, którzy do tej pory byli skrzywdzeni lub wykluczeni z tej gospodarki”. „Jeżeli nie zaakceptujemy zasady solidarności między narodami, nie wyjdziemy lepsi z tego kryzysu” – przekonuje Franciszek.

Tłumaczy, że solidarność nie jest „dzieleniem się okruchami z naszego stołu, ale zapewnieniem każdemu miejsca przy tym stole”. „Dlatego potrzebujemy gospodarki, której cele wykraczają poza wąski nacisk na wzrost, a która stawia u swoich podstaw ludzką godność, miejsca pracy i odnowę ekologiczną. Godność narodów wymaga gospodarki, która nie tylko umożliwia gromadzenie dóbr, ale daje wszystkim dostęp do dobrej pracy, mieszkań, edukacji i zdrowia” – postuluje papież.

Zaznacza, że „niesamowity wzrost nierówności w ostatnich dziesięcioleciach nie jest etapem wzrostu, ale jego hamulcem i źródłem wielu chorób społecznych XXI wieku”. Nadszedł czas, by to zmienić i „znaleźć środki gwarantujące wszystkim takie życie, które zasługuje na miano ludzkiego”. Cele sektora biznesowego muszą wychodzić poza „wartość dla akcjonariuszy” , patrząc na wartości, będące udziałem wszystkich: społeczność przyrodę, pracę.

Podobnie polityka nie może polegać „tylko na zarządzaniu aparatem państwowym i prowadzeniu kampanii na rzecz reelekcji”, lecz musi być służbą dobru wspólnemu. „Potrzebujemy polityków, którzy płoną misją zapewnienia swoim obywatelom tych trzech elementów: ziemi, mieszkania i pracy, a także edukacji i opieki zdrowotnej” – wskazuje Ojciec Święty.

Zauważa, że „kiedy gromadzenie bogactw staje się naszym głównym celem (…) praktykujemy formę bałwochwalstwa, która zakuwa nas w kajdany”. Powraca w tym kontekście do tematu handlu ludźmi i potrzeby otwarcia bezpiecznych korytarzy dla migrantów i uchodźców. „Niedopuszczalne jest powstrzymywanie imigracji, pozwalając setkom migrantów ginąć podczas niebezpiecznych przepraw morskich lub pustynnych wędrówek. Pan rozliczy nas z każdego z tych umarłych” – pisze papież.

Sprzeciw wobec aborcji, kary śmierci i współczesnych form niewolnictwa

Franciszek ponawia sprzeciw wobec współczesnego niewolnictwa, kary śmierci i aborcji. „Chociaż wielu będzie zirytowanych, słysząc, jak papież powraca do tego tematu, nie mogę milczeć o ponad 30- 40 milionach nienarodzonych istnień odrzucanych każdego roku przez aborcję. To bolesne widzieć, jak w wielu regionach, które uważają się za rozwinięte, zachęca się do takiej praktyki, ponieważ dzieci, które mają się urodzić, są niepełnosprawne lub nieplanowane. Życie ludzkie nigdy nie jest ciężarem. Wymaga, abyśmy zrobili dla niego miejsce, a nie odrzucali je” – apeluje Franciszek. I dodaje, że „albo społeczeństwo nastawione jest na kulturę poświęcenia, triumf najsilniejszych i kulturę odrzucenia, albo na miłosierdzie i troskę”.

Powracając do tematu populizmu, Ojciec Święty zaznacza, że dyktatury zaczynają się zasiewania strachu, a potem oferowania obrony przed jego powodem. „Na przykład fantazją o populizmie narodowym w krajach o chrześcijańskiej większości jest obrona «cywilizacji chrześcijańskiej» przed postrzeganymi wrogami – islamem, Żydami, Unią Europejską czy ONZ. Przemawia to do tych, którzy często nie są już religijni, ale uważają dziedzictwo swojego narodu za rodzaj tożsamości. Ich obawy i utrata tejże tożsamości wzrosły w tym samym czasie, gdy spadła frekwencja w kościołach” – zauważa papież.

Analizuje, że „utrata więzi z Bogiem i utrata poczucia powszechnego braterstwa przyczyniły się do poczucia izolacji i lęku przed przyszłością. Tak więc ludzie niereligijni lub powierzchownie religijni głosują na populistów, by chronili ich tożsamość religijną, nie przejmując się tym, że strachu i nienawiści do innych nie da się pogodzić z Ewangelią”.

Sercem chrześcijaństwa jest bowiem miłość Boga do wszystkich ludzi. „Odrzucenie umęczonego migranta, bez względu na jego wyznanie religijne, z obawy przed osłabieniem kultury «chrześcijańskiej» jest groteskowo fałszywym przedstawieniem zarówno chrześcijaństwa, jak i kultury. Migracja nie jest zagrożeniem dla chrześcijaństwa. Tkwi ona jedynie w umysłach tych, którzy odnoszą korzyści z twierdzenia, że tak właśnie jest. Promowanie Ewangelii i jednoczesne nieprzyjmowanie obcych w potrzebie i niepotwierdzanie ich człowieczeństwa jako dzieci Bożych to dążenie do wspierania kultury chrześcijańskiej tylko z nazwy, pozbawionej wszystkiego, co ją wyróżnia” – przekonuje Franciszek.

Trzy postulaty: ziemia, praca i dom

Tłumacząc dlatego towarzyszy Ruchom Ludowym, wspomina jak pewnej nocy w Buenos Aires anonimowo towarzyszył w pracy zbieraczom kartonów do recyklingu. Zorganizowali się oni, by zabezpieczyć swe prawa. Takie ruchy są „siewcami nowej przyszłości, promotorami zmiany, której potrzebujemy: oddania gospodarki w służbę ludziom, budowania pokoju i sprawiedliwości oraz obrony Matki Ziemi”.

Papież jest przekonany, że „zdrowie społeczeństwa można ocenić na podstawie jego peryferii. Opuszczone, odsunięte na bok, pogardzane i zaniedbane peryferie ukazują niestabilne, niezdrowe społeczeństwo, które nie może długo przetrwać bez poważnych reform”. „Aby pomóc nam stworzyć wizję lepszej przyszłości, możemy pomyśleć o tych trzech elementach, które promują ruchy ludowe. Jeżeli umieścimy ziemię, przyzwoite warunki mieszkaniowe i pracę dla wszystkich w centrum naszych działań, będziemy w stanie stworzyć krąg wartości, który z czasem pomoże nam przywrócić godność” – pisze Ojciec Święty. A „zagwarantowanie świata, w którym godność jest ceniona i szanowana poprzez konkretne działania, to nie tylko wspólne marzenie, ale i droga ku lepszej przyszłości”.

„Powróćmy do marzeń. Droga do lepszej przyszłości. Papież Franciszek w rozmowie z Austenem Ivereighem”, tł. Paulina Guzik, Dom Wydawniczy Rafael, Kraków 2020, ss. 160.