W swym Liście do artystów Jan Paweł II nazwał Pałac Apostolski w Watykanie "swoistą skarbnicą arcydzieł, być może jedyną w swoim rodzaju na świecie". Sercem tej "skarbnicy" jest Kaplica Sykstyńska, gdzie genialni włoscy artyści okresu Renesansu pozostawili jedno z najbardziej znaczących świadectw sztuki Zachodu.
Wielka kaplica papieska - Capella Magna lub Capella Palatina, przylegająca od zachodu do Pałacu Apostolskiego, została wzniesiona już w XIV w. za pontyfikatu Urbana V. Na życzenie Sykstusa IV w latach 1477-80 kaplica została całkowicie przebudowana według projektu architekta Bacio Pontellego. Prace nadzorował Giovanni de´ Dolci. Od imienia papieża-budowniczego kaplicę nazywano "sykstyńską", chociaż była ona poświęcona Matce Bożej Wniebowziętej (Santissima Madre di Dio assunta in cielo).
Nowo wzniesiona kaplica była jednonawową aulą o wymiarach świątyni Salomona (40,23 m x 13,41 m), przykrytą sklepieniem kolebkowym z lunetami. W 1480 r. Pier Matteo d´Amelia wykonał dekorację sklepienia: złote gwiazdy na błękitnym tle. W następnym roku czterech artystów - Cosimo Rosselli, Sandro Botticelli, Domenico Ghirlandaio i Pietro Perugino - rozpoczęło dekorowanie ścian bocznych (w archiwach watykańskich zachował się kontrakt zawarty z nimi 27 października 1481 r.) przy współpracy m.in.: Luki Signorellego, Bartolommeo della Gatta i Biagio d´Antonio.
Wykonana wówczas dekoracja znajdowała się na trzech poziomach: szeroki, najniższy pas to malarska imitacja arrasów; centralny - cykl fresków przedstawiających epizody z życia Mojżesza (lewa strona) i Chrystusa (prawa); trzeci pas, między oknami, to postacie pierwszych papieży (zachowały się freski 27 następców Piotra).
Malarze wykonali prace w rekordowym tempie i udało im się je zakończyć w 1482 r. Uzupełnieniem malarskiej dekoracji kaplicy były: kamienna ława ustawiona wzdłuż ścian, wspaniała marmurowa balustrada z metalową kratą, wykonana przez Mino da Fiesole (dzieli ona aulę na dwie części, ta bliżej ołtarza była przeznaczona dla kleru), oraz " kantoria" - balkon dla chóru, umieszczony na prawej ścianie kaplicy, wykonany również z marmuru.
Należy dodać, że 25 grudnia 1522 r. zawalił się architraw nad drzwiami wejściowymi; przepadły wówczas freski: Zmartwychwstanie Chrystusa D. Ghirlandaia i Walka o ciało Mojżesza L. Signorellego. Na ich miejsce Hendrik van den Broeck i Matteo da Lecce wykonali pod koniec XVI w. mierne freski o tej samej tematyce.
Drugim etapem malarskiej dekoracji Kaplicy Sykstyńskiej było wykonanie nowych fresków na sklepieniu, gdy zaczął z niego odpadać tynk. Papież Juliusz II powierzył to zadanie geniuszowi włoskiego Renesansu Michałowi Aniołowi. Buonarroti rozpoczął prace wiosną 1508 r., a ukończył w 1512; wykonał wtedy pięć fresków poświęconych "Stworzeniu świata", trzy epizody z życia Noego oraz, po bokach i w lunetach, postacie proroków, sybilli i przodków Chrystusa.
Michał Anioł powrócił do Kaplicy Sykstyńskiej na życzenie Klemensa VII, który w 1535 r. zlecił mu udekorowanie ściany głównej, tzn. ściany nad ołtarzem. Artysta pracował ponad pięć lat, w czasie których pokrył całą powierzchnię ściany olbrzymim freskiem przedstawiającym Sąd Ostateczny.
W ten sposób powstała kaplica, której dekoracja wyrażała głębokie treści teologiczne i duchowe, a jednocześnie była największym osiągnięciem ówczesnej sztuki.
Przez wieki freski pokrywał kurz i sadza ze świec; od czasu do czasu próbowano je czyścić, lecz ówczesna technika nie pozwalała na przeprowadzenie solidnych prac restauratorskich, które nie narażałyby fresków na uszkodzenie. Podjęto je dopiero w 1979 r. za Pontyfikatu Jana Pawła II, a prowadzone były w kilku fazach i trwały prawie dwadzieścia lat.
Na samym początku odrestaurowano XVI-wieczne freski Hendrika van den Broecka i Matteo da Lecce znajdujące się na ścianie wejściowej.
W latach 1980-84 przeprowadzono prace restauracyjne fresków Michała Anioła znajdujących się w lunetach oraz XV-wiecznych fresków papieży.
Następna faza dotyczyła dekoracji sklepienia: od listopada 1984 r. do grudnia 1989 r. czyszczono freski Buonarrotiego. Bezpośrednio potem podjęto się odrestaurowania Sądu Ostatecznego, które zostało zakończone w marcu 1994 r. Wyniki prac były spektakularne, a co najważniejsze - odkryto na nowo i zakonserwowano dla potomnych wspaniałe kolorystycznie malarstwo Michała Anioła. Prof. Carlo Pietrangeli, ówczesny dyrektor Muzeów Watykańskich, podjął wtedy decyzję, by doprowadzić do końca restaurację Kaplicy Sykstyńskiej, czyli oczyścić XV-wieczne freski przedstawiające epizody z życia Mojżesza i Chrystusa oraz marmurowe elementy kaplicy. Prace trwały do 1999 r., a w podniosłej uroczystości na ich zakończenie, która odbyła się 11 grudnia, uczestniczył również Papież.
Dla Jana Pawła II kaplica ta ma szczególne znaczenie: przede wszystkim jest największą z kaplic jego Pałacu Apostolskiego. Po wtóre ma ona kapitalne znaczenie teologiczne, jest rodzajem malarskiej " lectio divina": Papież nazwał kaplicowe dekoracje ukazujące misterium stworzenia i historię zbawienia "dojrzałym owocem duchowości biblijnej".
Nie należy również zapominać, że Jan Paweł II rozpoczął swój Pontyfikat od opublikowania encykliki Redemptor hominis, dlatego też muszą mu być szczególnie bliskie freski, które są hymnem na cześć Chrystusa, Zbawiciela i Sędziego świata.
Kaplica Sykstyńska jest również jednym z symboli sztuki inspirowanej wiarą. Dlatego też z tego właśnie miejsca obecny Papież - podobnie jak jego poprzednik Paweł VI - wezwał do nowego przymierza Kościoła z artystami, przekonany, że "współpraca ta przyniesie naszej epoce nową ´epifanię´ piękna oraz pomoże zaspokoić we właściwy sposób potrzeby chrześcijańskiej wspólnoty", że Kościół potrzebuje sztuki, ponieważ "musi sprawiać, aby rzeczywistość duchowa, niewidzialna, Boża, stawała się postrzegalna, a nawet w miarę możliwości pociągająca".
Trzeba także wspomnieć o wyjątkowej roli, jaką odgrywa Kaplica Sykstyńska w życiu Kościoła: jest ona miejscem konklawe, podczas którego Kolegium Kardynalskie wybiera nowego papieża. Jan Paweł II wspomniał o tej roli we wzruszających słowach homilii, którą wygłosił 8 kwietnia 1995 r. podczas Mszy św. odprawionej z okazji odsłonięcia odrestaurowanego Sądu Ostatecznego: "Kaplica Sykstyńska jest tym miejscem, które dla każdego papieża kryje w sobie pamięć szczególnego dnia w jego życiu. W moim życiu był to dzień 16 października 1978 r. Właśnie tutaj, w tej przestrzeni sakralnej, skupiają się kardynałowie, czekając na objawienie woli Chrystusa co do osoby kolejnego następcy św. Piotra. Tutaj usłyszałem z ust mojego dawnego rektora Maximiliena de Furstenberga znamienne słowa: ´Magister adest et vocat te´. Tu powiedział do mnie Kardynał Prymas Polski Stefan Wyszyński: ´Jeżeli wybiorą, proszę nie odmawiać´. Tu więc w duchu posłuszeństwa wobec Chrystusa i zawierzenia w stosunku do Jego Matki przyjąłem wybór konklawe, oświadczając gotowość służenia Kościołowi wobec Kardynała Kamerlinga Jeana Villota. Tak oto Kaplica Sykstyńska raz jeszcze stała się w obliczu całego Kościoła miejscem działania Ducha Świętego, który ustanawia w Kościele biskupów, ustanawia w sposób szczególny tego, który ma być Biskupem Rzymu i Następcą św. Piotra". (L´Osservatore Romano, nr 5/1994, s. 33-34).

* * *

Już w starożytności Platon twierdził, że piękno zstąpiło z niebios, by nas wybawić. Natomiast w czasach mniej nam odległych Dostojewski i Sołowiew wtórowali mu, pisząc: "Piękno zbawi świat!". W dzisiejszym świecie, świecie chaosu i przemocy, gdzie otacza nas tyle brzydoty i kiczu, wizyta w odrestaurowanej Kaplicy Sykstyńskiej - sanktuarium piękna i harmonii - jest prawdziwym katharsis. Nie zapominajmy o tym, pielgrzymując do Rzymu.