Wprowadzenie

W związku z ustawą uwłaszczeniową uchwaloną przez Sejm RP 14 lipca br. oraz w związku z poprawkami do tej ustawy przyjętymi przez Senat RP 8 września br. można zadać dwa następujące pytania:
1. Kto i jakie korzyści może odnieść z tego, że zostanie wprowadzona ustawa uwłaszczeniowa?
2. Jakie straty poniosą obywatele polscy, gdy zostanie ostatecznie odrzucona ustawa uwłaszczeniowa?
Postarajmy się krótko ująć, którzy obywatele i jakie odniosą korzyści z ustawy uwłaszczeniowej. Ponieważ często spotykany jest zarzut, iż ustawa uwłaszczeniowa "daje wielu ludziom mieszkania za darmo", podczas gdy "inni zapłacili, żeby stać się ich właścicielami", rozpoczniemy wyjaśnienie od omówienia sprawy uwłaszczenia mieszkaniami. Później zostaną omówione korzyści z ustawy uwłaszczeniowej dla najemców byłych mieszkań zakładowych, których w bezprecedensowy sposób "sprzedano wraz z ich mieszkaniami". Kolejno omówimy korzyści, jakie z ustawy uwłaszczeniowej wynikają dla członków spółdzielni mieszkaniowych, którzy spłacają kredyt mieszkaniowy tzw. starego portfela, tj. zaciągnięty do końca maja 1992 r. Jest to kredyt, którego wielkość wzrosła gwałtownie wskutek hiperinflacji i obecnie jest praktycznie niemożliwy do spłacenia przez członków spółdzielni.
Kolejnymi beneficjentami uwłaszczenia są użytkownicy wieczyści, w tym również obywatele zamieszkujący ziemie Polski Zachodniej i Północnej, którzy do tej pory nie stali się jeszcze właścicielami użytkowanych nieruchomości, chociaż układ w Poczdamie wyraźnie określił, że państwo polskie ma prawo nadać im te nieruchomości na własność, ponieważ stracili swoje ziemie na byłych Kresach Wschodnich.
Wyraźnie dostrzeganą w ustawie uwłaszczeniowej grupą są pracownicy byłych PGR-ów, dla których przewidywane są dodatkowe korzyści z uwłaszczenia jako częściowa rekompensata za krzywdy i koszty, jakie oni ponieśli w związku z likwidacją PGR-ów.
Wyodrębnionymi w ustawie grupami są również nauczyciele i rolnicy, którzy dotychczas nie uczestniczyli w uwłaszczeniu.
W dotychczasowych ustawach prywatyzacyjnych byli również pomijani pracownicy sfery budżetowej oraz emeryci, którzy też wnieśli swój wkład w powstanie polskiego majątku. Oni zasadniczo będą korzystali z uwłaszczenia pośredniego, tzn. uzyskają prawo do bonu uwłaszczeniowego.
Korzyści z ustawy uwłaszczeniowej odniosą również obywatele, którzy uczestniczyli już w uwłaszczeniu bezpośrednim, polegającym na nieodpłatnym nabyciu akcji lub udziałów swojego sprywatyzowanego zakładu pracy.

1. Uwłaszczenie mieszkaniami

Ustawa przewiduje możliwość uwłaszczenia mieszkaniami:

spółdzielczymi;

komunalnymi;

których właścicielem jest: Skarb Państwa; państwowa osoba prawna; spółka prawa handlowego, w której Skarb Państwa ma ponad 50% kapitału zakładowego lub 50% liczby akcji lub udziałów.

a) Mieszkania spółdzielcze lokatorskie (art. 15)
Jeśli chodzi o mieszkania spółdzielcze, sprecyzujemy, na jakich warunkach może członek spółdzielni, mający prawo do mieszkania lokatorskiego, uwłaszczyć się tym mieszkaniem, czyli zamienić swoje ograniczone prawo rzeczowe w pełne prawo własności swojego mieszkania.
Warunki te są następujące:
1. spłacone wszelkie długi związane ze swoim mieszkaniem;
2. spłacona część kosztów zadania inwestycyjnego przypadająca na lokal mieszkalny oraz wszelkie inne zobowiązania wobec spółdzielni przypadające na ten lokal;
3. wpłacona 3% różnica pomiędzy wartością rynkową prawa odrębnej własności lokalu a wartością zwaloryzowanego wkładu mieszkaniowego.
Po spełnieniu tych warunków, a więc nie "za darmo", członek spółdzielni składa podanie do zarządu swojej spółdzielni o uwłaszczenie swoim mieszkaniem lokatorskim. Jeśli członek spółdzielni mieszkaniowej skorzysta z uwłaszczenia swoim mieszkaniem lokatorskim, nie przysługuje mu już prawo do bonu uwłaszczeniowego.

b) Mieszkania spółdzielcze własnościowe (art. 30)
Jakie korzyści odniosą z ustawy uwłaszczeniowej członkowie spółdzielni, którzy mają tzw. mieszkania własnościowe, a ściślej własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego?
Inaczej mówiąc, na czym skorzystają ci członkowie spółdzielni, którzy wykupili już swoje mieszkanie lokatorskie, zamieniając je na własnościowe? Przede wszystkim należy uświadomić sobie, że osoby te ciągle nie mają pełnego prawa własności, lecz tylko ograniczone prawo rzeczowe do swojego mieszkania. Ustawa umożliwia im:
1. przekształcenie ich ograniczonego prawa rzeczowego do swojego mieszkania, jakim jest spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego, na pełne prawo własności;
2. nabycie prawa własności ułamkowej części gruntu związanego z budynkiem, w którym znajduje się lokal mieszkalny;
3. nabycie prawa własności użytkowanego przez członka spółdzielni lokalu użytkowego lub garażu wraz z prawem do ułamkowej części gruntu związanego z tym lokalem użytkowym lub garażem.
Ww. regulacje uwłaszczeniowe mają charakter dodatkowej korzyści z ustawy uwłaszczeniowej dla członków spółdzielni, którzy wykupili już wprawdzie swoje mieszkania, lecz ciągle jeszcze nie są jego pełnoprawnymi właścicielami (w sensie prawa cywilnego ten jest właścicielem budynku, kto jest właścicielem ziemi, na której budynek stoi). Osoby te mają w dalszym ciągu prawo do otrzymania bonu uwłaszczeniowego.

c) Spółdzielcze domy jednorodzinne (art. 30)
Ewidentne korzyści z ustawy uwłaszczeniowej odnoszą również członkowie spółdzielni mający spółdzielcze własnościowe prawo do domu jednorodzinnego, czyli jak popularnie się mówi: "właściciele domów jednorodzinnych" w spółdzielni. Otóż najpierw trzeba uściślić, iż w świetle aktualnie obowiązującego prawa mają oni tylko ograniczone prawo rzeczowe do domów, których koszt budowy sami całkowicie pokryli w stanie surowym, a następnie wykończyli dla celów mieszkalnych. Dopiero ustawa uwłaszczeniowa umożliwi im:
1. przekształcenie ograniczonego prawa rzeczowego do swojego domu na pełne prawo własności tego domu;
2. nabycie prawa do działki, na której jest położony dom jednorodzinny;
3. nabycie prawa do swojego garażu wraz z prawem do działki, na której garaż jest położony.
Ww. korzyści stanowią dodatkową regulację uwłaszczeniową, która nie zamyka drogi do otrzymania bonu uwłaszczeniowego przez członków spółdzielni posiadających dom jednorodzinny.

d) Pracownie pracy twórczej oraz lokale użytkowe i garaże znajdujące się na terenie spółdzielni mieszkaniowej (art. 30)
Ustawa uwłaszczeniowa daje również możliwość uwłaszczenia pracowniami pracy twórczej, lokalami użytkowymi oraz garażami tym najemcom, którzy nie są członkami spółdzielni, lecz ponieśli w pełnym zakresie nakłady na budowę tych pracowni, lokali lub garaży. Tak więc z ustawy tej mogą skorzystać artyści plastycy prowadzący działalność w dziedzinie kultury i sztuki, rzemieślnicy oraz inni prowadzący działalność gospodarczą w lokalach użytkowych, znajdujących się na terenie spółdzielni mieszkaniowej, jeśli przyczynili się do wybudowania tych lokali.

e) Mieszkania komunalne przeznaczone do uwłaszczenia (art. 14)
Ustawa wyłącza z możliwości uwłaszczenia następujące mieszkania komunalne:
- lokale socjalne oraz lokale znajdujące się w budynkach, w odniesieniu do których podjęto decyzję o rozbiórce;
- mieszkania w budynkach wpisanych do rejestru zabytków.
Jednocześnie ustawa uwłaszczeniowa daje delegację ustawową radzie gminy do uwłaszczenia swoich mieszkańców ww. lokalami mieszkalnymi w sposób przez siebie określony odpowiednią uchwałą.
Udział w uwłaszczeniu mieszkaniem komunalnym wyklucza możliwość nabycia bonu uwłaszczeniowego.

f) Budynki, mieszkania komunalne Skarbu Państwa i państwowych osób prawnych - wykupione na własność przez ich najemców (art. 14)
Obywatele, którzy wykupili od gminy, Skarbu Państwa lub państwowej osoby prawnej najmowane przez siebie wcześniej mieszkania, mają, na mocy ustawy uwłaszczeniowej, prawo do otrzymania bonu uwłaszczeniowego. Dodatkową korzyścią, jaką daje im ta ustawa, jest:
- nabycie z mocy prawa nieruchomości gruntowej (będącej dotychczas przedmiotem użytkowania wieczystego) związanej z budynkiem, w którym znajduje się ich mieszkanie. Dopiero po nabyciu tej nieruchomości obywatel, w myśl prawa cywilnego, jest pełnoprawnym właścicielem budynku lub lokalu mieszkalnego znajdującego się w tym budynku.

g) Lokale mieszkalne przeznaczone do uwłaszczenia, a będące własnością Skarbu Państwa lub państwowych osób prawnych (art. 14)
Z powszechnego uwłaszczenia mieszkaniami będącymi własnością Skarbu Państwa bądź państwowych osób prawnych ustawa wyłącza następujące osoby:
- osoby zajmujące lokale mieszkalne na podstawie decyzji o przydziale wydanej okresowo na czas pełnienia określonej funkcji służbowej lub na czas trwania stosunku pracy;
- osoby zajmujące lokale mieszkalne na podstawie umów najmu zawartych w trybie przepisów dotyczących warunków i trybu zajmowania i zwalniania mieszkań przez osoby zajmujące kierownicze stanowiska państwowe;
- posłowie i senatorowie, z którymi umowę najmu zawarto na czas trwania kadencji;
- osoby będące najemcami lokali mieszkalnych w budynkach będących siedzibami urzędów administracji publicznej lub samorządowej.
Wszyscy inni najemcy tej kategorii lokali mieszkalnych mogą je nabyć jako swój udział w powszechnym uwłaszczeniu. Prawo do uczestnictwa w tej formie uwłaszczenia wyklucza tym samym prawo do otrzymania bonu uwłaszczeniowego.

2. Prawo do uwłaszczenia lokalami mieszkalnymi, pomieszczeniami gospodarczymi przynależnymi do tych lokali oraz przydomowymi działkami rolno-warzywnymi po byłych PGR-ach (art. 14; art. 19) Pracownicy byłych PGR-ów oraz pracownicy gospodarstw PAN na mocy ustawy uwłaszczeniowej mają prawo do uwłaszczenia:

- lokalem mieszkalnym oraz pomieszczeniami gospodarczymi przynależnymi do tego lokalu wraz z odpowiadającą temu prawu ułamkową częścią gruntu związanego z budynkiem, w którym się lokal znajduje, w przypadku budynku wielorodzinnego albo wraz z gruntem związanym z domem jednorodzinnym ;
- działką rolno-warzywną o powierzchni 0,31 ha w klasie III, której prawo użytkowania przysługiwało byłym pracownikom na mocy układu zbiorowego.
W przypadku pracowników byłych PGR-ów i pracowników gospodarstw PAN skorzystanie z prawa do uwłaszczenia lokalem mieszkalnym oraz działką rolno-warzywną nie wyklucza ich uprawnienia do bonu uwłaszczeniowego.

3. Udział w uwłaszczeniu jako 50% redukcji kredytu mieszkaniowego tzw. starego portfela (art. 16)

Ustawa uwłaszczeniowa umożliwia członkom spółdzielni mieszkaniowej, którzy nie mają uregulowanych zobowiązań z tytułu zaciągniętych do dnia 31 maja 1992 r. kredytów mieszkaniowych, na umorzenie 50% tych zobowiązań (tzn. 50% kredytu wraz z odsetkami). Tego rodzaju redukcja stanowi pierwszy poważny krok zmierzający do rozwiązania problemu zadłużeń, które wzrosły bez winy kredytobiorców do niebotycznych rozmiarów, niemożliwych do spłacenia za życia kredytobiorców. Po tej redukcji zainteresowany członek spółdzielni może na nowych warunkach korzystać z ustawy o pomocy państwa w spłacie niektórych kredytów mieszkaniowych oraz podjąć renegocjacje z bankiem w sprawie spłaty pozostałej części kredytu.
Skorzystanie z redukcji kredytu wyklucza prawo do nabycia bonu uwłaszczeniowego.

4. Uwłaszczenie byłych mieszkań zakładowych (art. 17)

Sprzedanie byłych mieszkań zakładowych wraz z ich mieszkańcami stanowi najbardziej haniebny rozdział polskiej prywatyzacji. Ustawa uwłaszczeniowa daje możliwość najemcom tych mieszkań do:
- nabycia z mocy prawa własności zajmowanego lokalu oraz pomieszczeń przynależnych do tego lokalu wraz z odpowiadającą temu prawu ułamkową częścią gruntu związanego z budynkiem, w którym się on znajduje.
Ustawa przewiduje, iż zobowiązania na uwłaszczonych nieruchomościach budynkowych i gruntowych niezwiązane z utrzymaniem substancji mieszkaniowej obciążają dotychczasowych właścicieli,
a nie dotychczasowych najemców, którzy nabyli je w trybie uwłaszczenia.
Ustawa uwłaszczeniowa nie krzywdzi też dotychczasowych właścicieli byłych mieszkań zakładowych, gdyż przewiduje zaspokojenie przez Skarb Państwa w drodze nieodpłatnego zbycia udziałów lub akcji spółek Skarbu Państwa.

5. Uwłaszczenie nieruchomościami użytkowanymi wieczyście (art. 18)

Prawo do uwłaszczenia z mocy prawa mają użytkownicy wieczyści:
- zabudowanej działki gruntu przeznaczonej na cele mieszkaniowe;
- nieruchomości rolnej o powierzchni nieprzekraczającej 10 ha,
o ile zamieszkują w Polsce od co najmniej 10 lat i posiadają prawo użytkowania wieczystego ww. nieruchomości też przez co najmniej 10 lat.
Tak więc na mocy tego przepisu zostanie m.in. wreszcie rozwiązany problem tymczasowości gospodarowania na ziemiach Polski Zachodniej i Północnej. Polscy repatrianci zamieszkali tam od czasów powojennych zostaną wreszcie pełnoprawnymi właścicielami użytkowanej przez siebie ziemi. Dla nich istnieje szansa zakończenia cywilno-prawnego i gospodarczego skutków II wojny światowej, co w sytuacji dyskusji o przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej ma bardzo istotne znaczenie.
Osoby, które skorzystają z tej formy uwłaszczenia, nie mają już uprawnień do bonu uwłaszczeniowego.
Prawo własności do nieruchomości użytkowanej wieczyście przysługuje również tym obywatelom, którzy są właścicielami lokalu mieszkalnego w domu wielorodzinnym lub są właścicielami domu jednorodzinnego, a nieruchomość gruntowa przynależna do tego domu jest własnością Skarbu Państwa lub gminy i aktualnie obywatele ci są jej użytkownikami wieczystymi. Ta forma uwłaszczenia nie zamyka obywatelom prawa do nabycia bonu uwłaszczeniowego.

6. Uwłaszczenie działkami nauczycielskimi (art. 20)

Nauczyciele użytkujący na podstawie Karty Nauczyciela działki ogrodowo-warzywne mają prawo do uwłaszczenia się tymi działkami. Uwłaszczenie to ustawa traktuje jako dodatkową formę uwłaszczenia dla nauczycieli, których uposażenia nigdy nie były porównywalne ani w czasach PRL, ani po upadku komunizmu w Polsce z uposażeniami miesięcznymi pracowników zakładów produkcyjnych.

7. Uwłaszczenie rolników (art. 8 b i art. 26)

Rolnicy indywidualni oraz pracownicy byłych PGR-ów mają ustawowy przywilej dokonania wyboru co do przeznaczenia przysługującego im bonu uwłaszczeniowego. Mogą na podstawie tego bonu uczestniczyć w Narodowym Funduszu Uwłaszczeniowym albo też są uprawnieni do nieodpłatnego nabycia przeznaczonej do sprzedaży nieruchomości rolnej o powierzchni 20 ha przeliczeniowych. Stosowny wniosek w tej sprawie wraz z oświadczeniem o nieuczestniczeniu w uwłaszczeniu bezpośrednim uprawniony rolnik składa do właściwego miejscowo (ze względu na miejsce zamieszkania rolnika) wójta, burmistrza lub prezydenta miasta (art. 8 b).
W terminie trzech miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy minister Skarbu Państwa opublikuje informacje o zasobach nieruchomości rolnych, które nie będą przedmiotem uwłaszczenia ze względu na ich przeznaczenie na cele reprywatyzacji. Inne przepisy szczegółowe określą preferencje w zakresie rozpatrywanych wniosków o nabycie nieruchomości rolnych za bon uwłaszczeniowy dla rolników i pracowników byłych PGR-ów.

8. Uwłaszczenie pracowników sfery budżetowej oraz emerytów i rencistów (art. 26)

Ustawa uwłaszczeniowa jest przede wszystkim uchwalona z myślą o pracownikach sfery budżetowej oraz emerytach i rencistach, którzy zostali pominięci w dotychczasowych ustawach prywatyzacyjnych. To z myślą o nich zostało w ustawie zaprojektowane uwłaszczenie pośrednie. Każdy pracownik sfery budżetowej, emeryt lub rencista, który nie uczestniczył w uwłaszczeniu, ma prawo do bonu uwłaszczeniowego, który jest tytułem uczestnictwa w Narodowym Funduszu Uwłaszczeniowym. Fundusz ten nie będzie miał nic wspólnego ze zbankrutowanymi i skompromitowanymi NFI. Przede wszystkim bon uwłaszczeniowy nie może być przedmiotem obrotu. Będzie on mógł tylko i wyłącznie być wykorzystany do celów wspólnego inwestowania, głównie małych i średnich przedsięwzięć gospodarczych (small business, spółki rodzinne) w społecznościach lokalnych, których współinicjatorami i współwłaścicielami są posiadacze bonu uwłaszczeniowego. Fundusz ten będzie nastawiony na rozwijanie i wspomaganie inicjatyw gospodarczych pochodzących od współakcjonariuszy (posiadaczy bonu uwłaszczeniowego) w celu zmniejszania i zapobiegania bezrobociu. Będzie on stanowił koncentrację polskiego kapitału, na którą Sejm swoją ustawą z dnia 29 marca przeznaczył już następujące składniki majątkowe: (1) 7% akcji lub udziału każdej jeszcze nie sprywatyzowanej spółki Skarbu Państwa; (2) wszystkie przedsiębiorstwa państwowe będące w gestii wojewodów; (3) tzw. resztówki, czyli wszystkie pozostałe akcje Skarbu Państwa w spółkach od 9,9% począwszy. Ustawowo kapitał tego funduszu nie będzie mógł zostać sprzedany żadnemu innemu podmiotowi gospodarczemu. Bon uwłaszczeniowy może zostać umorzony tylko w Funduszu Uwłaszczeniowym po kilku latach. Jego wartość nominalna będzie zależała od liczby uczestników uwłaszczenia pośredniego uczestniczących w Funduszu. Po kilku latach, gdy posiadacz bonu będzie miał wolę wycofania się z uczestnictwa w Funduszu, otrzyma gotówkę odpowiadającą aktualnej wartości jego akcji w Funduszu.
Jakie korzyści odniesie obywatel uprawniony do otrzymania bonu uwłaszczeniowego i uczestniczący w Narodowym Funduszu Uwłaszczeniowym?
1. Stały zysk z dywidendy wynikający z uczestnictwa w Funduszu.
2. Korzyści wynikające ze współwładania Funduszem, który będąc koncentracją polskiego kapitału, jest funduszem wspólnego inwestowania, a więc:
- współdecydowanie o kierunku inwestycji nastawionych na inicjatywy gospodarcze, potrzebne w swoich społecznościach lokalnych;
- możliwość uzyskania tanich kredytów lub poręczeń kredytowych na własną działalność gospodarczą na zasadach uzgodnionych z innymi uczestnikami Funduszu;
- możliwość wejścia ze swoim kapitałem w celu czasowego wspomagania lokalnych podmiotów gospodarczych, których udziałowcami czy akcjonariuszami są uczestnicy Narodowego Funduszu Uwłaszczeniowego;
- kreowania nowych miejsc pracy w swoich społecznościach lokalnych poprzez restrukturyzację istniejących tam podmiotów gospodarczych.

Dodatkowymi uprawnieniami ustawowymi dla pracowników sfery budżetowej, emerytów i rencistów, którzy otrzymają bon uwłaszczeniowy, są:
- możliwość uwłaszczenia działką nauczycielską (dla użytkujących działkę);
- możliwość uwłaszczenia przez współmałżonka mieszkaniem zakładowym, komunalnym lub spółdzielczym
(o ile jest najemcą lub członkiem spółdzielni);
- możliwość uwłaszczenia nieruchomością gruntu, na której leży budynek (o ile mieszkanie zostało już wykupione);
- możliwość uwłaszczenia mieniem popegeerowskim (o ile emeryt lub rencista jest byłym pracownikiem PGR).

9. Korzyści z ustawy uwłaszczeniowej dla obywateli, którzy zostali już uwłaszczeni na mocy innych aktów prawnych

Osoby, które zostały już uwłaszczone na mocy aktów prawnych, o których mówi ustawa (art. 2 ust. 2), mają ponadto uprawnienia do uwłaszczenia bezpośredniego następującymi nieruchomościami:
- nieruchomościami gruntowymi, na których jest posadowiony ich budynek (o ile wykupili mieszkanie na własność: spółdzielcze, komunalne, zakładowe);
- aktualnie są użytkownikami wieczystymi tych nieruchomości, a więc nie w pełni jego właścicielami.
Ponadto, jeśli są członkami spółdzielni mieszkaniowej i mają spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego, to na mocy ustawy uwłaszczeniowej mają prawo do przekształcenia tego ograniczonego prawa rzeczowego do mieszkania lub domu jednorodzinnego na prawo pełnej własności (art. 30).
Podobnie, jeśli, będąc członkami spółdzielni, są użytkownikami garażu lub lokalu użytkowego, mogą uzyskać pełne prawo własności do tego garażu lub lokalu (art. 30)
O ile są najemcami lokalu będącego miejscem ich pracy twórczej na polu kultury i sztuki, innego lokalu użytkowego lub garażu - wybudowanego na terenie spółdzielni mieszkaniowej, to nawet jeśli nie są członkami tej spółdzielni, a pokryli w pełni nakłady związane z wybudowaniem tych pomieszczeń, to na mocy ustawy uwłaszczeniowej mają prawo uzyskać własność tych pomieszczeń wraz z częścią nieruchomości gruntowej, na której dane pomieszczenie się znajduje (art. 30).
Ustawa uwłaszczeniowa stwarza też ustawowy mechanizm koncentracji akcji pracowniczych uzyskanych nieodpłatnie lub preferencyjnie dla pracowników (art. 2, ust. 2). Mechanizm ten polega na inicjatywie organizowania spółek pracowniczo-emeryckich, które mają uprawnienia do dysponowania pracowniczymi akcjami lub udziałami (art. 2, ust. 3). Taka inicjatywa może zaowocować:
- koncentracją akcji pracowniczych i niedopuszczeniem do ich dalszego rozpraszania i sprzedawania, często za bezcen, przez samych pracowników;
- bardziej zorganizowanym i efektywnym wpływem pracowników na zarządzanie swoim zakładem pracy;
- podejmowaniem działalności inwestycyjnej przez spółki pracownicze;
- działaniem zmierzającym do konsolidacji kapitału pracowniczego (np. konsorcja kapitałowe między spółkami pracowniczymi) oraz jego integracji z Narodowym Funduszem Uwłaszczeniowym, co może przyczynić się do podniesienia wartości samych akcji i udziałów pracowniczych.

10. Korzyści systemowe związane z ustawą uwłaszczeniową

W dotychczasowych analizach korzyści związanych z ustawą uwłaszczeniową skupialiśmy się na szansach uwłaszczeniowych, jakie daje ustawa poszczególnym grupom obywateli oraz w odniesieniu do uwzględnianych form uwłaszczenia. Podsumowując tę część analiz, można ująć je krótko:
1) ustawa nie stanowi dla nikogo zagrożenia, lecz każdemu obywatelowi przynosi ewidentne korzyści;
2) daje ona możliwość przynajmniej częściowego wyrównania szansy uwłaszczeniowej dla wszystkich obywateli, którzy wypracowali majątek państwowy, który powinien stać się ich własnością lub współwłasnością.

Obecnie proponuję syntetycznie wskazać na korzyści systemowe związane z realizacją ustawy uwłaszczeniowej. Korzyści dotyczą wymiaru:
- politycznego;
- prawno-ustrojowego;
- społeczno-gospodarczego.

a) Wymiar polityczny
Polska racja stanu wymaga, żeby nastąpiła konsolidacja polskiego kapitału w polskich rękach. Dotyczy to zarówno kapitału akcyjnego, jak i nieruchomości ziemskich. Konsekwencją polityczną ustawy uwłaszczeniowej jest koncentracja polskiego kapitału w Narodowym Funduszu Uwłaszczeniowym przez uczestników uwłaszczenia pośredniego.
Kilkanaście milionów obywateli polskich stanie się również właścicielami nieruchomości budynkowych, mieszkań oraz nieruchomości rolnych.
Szczególnego znaczenia nabiera perspektywa uzyskania własności nieruchomości przez Polaków zamieszkałych na ziemiach Polski Północnej i Zachodniej. W ten sposób zostanie zamknięty problem ewentualnego powrotu na te ziemie dawnych właścicieli niemieckich, którzy często figurują jeszcze w zapisach ksiąg wieczystych w miejscowych urzędach, co oznacza, że z chwilą wejścia Polski do UE dawni właściciele tych nieruchomości staną się łatwo ich aktualnymi właścicielami. Polska straci więc suwerenność gospodarczą na tym obszarze.

b) Wymiar prawno-ustrojowy
Konsekwencje prawno-ustrojowe ustawy uwłaszczeniowej dotyczą dwóch poważnych problemów:
1) przywrócenia właściwej pozycji w polskim systemie prawnym własności prywatnej;
2) początku budowania warstwy średniej w Polsce.
Faktycznie ustawa uwłaszczeniowa przekształca ograniczone prawa rzeczowe na pełne prawo własności jednym aktem prawnym. W ten sposób użytkowanie wieczyste nieruchomości, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze własnościowe prawo do domu jednorodzinnego, spółdzielcze prawo do mieszkania lokatorskiego - zostaną na warunkach określonych w ustawie przekształcone w prawo własności, a obywatele polscy będący podmiotami tych uprawnień stają się ich właścicielami prywatnymi. Fakt ten będzie stanowił początek budowania warstwy średniej w Polsce. Kilkanaście milionów nowych polskich właścicieli prywatnych nieruchomości ma nową szansę podejmowania na własną rękę, bądź zespołowo, nowych działań gospodarczych. Ta pełnoprawna własność prywatna może być m.in. podstawą uzyskania przez zainteresowanych kredytu na podejmowanie działalności gospodarczej czy remont substancji mieszkaniowych. W ten sposób powstanie w Polsce nowa jakość ustrojowa: warstwa obywateli, którzy - jak wskazuje tradycja europejska od czasów starożytnych - stanowią gwarancję suwerenności państwa.

c) Wymiar społeczno-gospodarczy
Jeśli chodzi o wymiar społeczno-gospodarczy, można wymienić następujące korzyści jako konsekwencje ustawy uwłaszczeniowej:
1. większe związanie kapitału polskiego z rynkiem kapitałowym;
2. konsolidacja polskiego kapitału dla celów inwestycyjnych;
3. ożywienie polskiej gospodarki poprzez stymulację działalności małych i średnich przedsiębiorstw w społecznościach lokalnych;
4. zmniejszenie bezrobocia w społecznościach lokalnych;
5. zwiększenie wysiłku restrukturyzacyjnego polskiej gospodarki;
6. wzrost wpływów do budżetu państwa z działalności gospodarczej zrestrukturyzowanych i nowych podmiotów gospodarczych, które powstaną w otoczeniu realizacji programu powszechnego uwłaszczenia;
7. podniesienie się statusu ekonomicznego polskich rodzin.

Dokładniejsze uzasadnienie ww. konsekwencji wymaga uzyskania spełnienia następujących warunków:
- uzyskanie przynajmniej szacunkowych danych określających, jaka liczba obywateli skorzysta z poszczególnych form uwłaszczenia;
- jak efektywnie zostanie przeprowadzony program edukacji ekonomicznej w zakresie uwłaszczenia oraz rynku kapitałowego;
- jakie zostanie wprowadzone dodatkowe otoczenie prawne, sprzyjające uzyskaniu pozytywnych gospodarczo efektów realizacji programu powszechnego uwłaszczenia.

Podsumowanie

Przedstawione analizy wskazują, kto i jakie korzyści mógłby odnieść z wejścia w życie ustawy uwłaszczeniowej. Korzyści te dotyczą indywidualnych osób, różnych grup wiekowych, społecznych i zawodowych. Składają się one na ogólny bilans korzyści systemowych w wymiarze politycznym, prawno-ustrojowym oraz społeczno-gospodarczym, które stwarzają dogodniejsze warunki ekonomiczne dla polskich rodzin. Ustawa uwłaszczeniowa jest historyczną szansą.

**********

Prezydenckie NIE dla uwłaszczenia

W uzasadnieniu zawetowania powszechnego uwłaszczenia prezydent Aleksander Kwaśniewski wskazał, że ustawa jest niezgodna z konstytucją i niesprawiedliwa społecznie, a ponadto nie ma wyliczeń co do skutków ekonomicznych i społecznych. Szkoda, że wykazując tak wielką troskę o zgodność ustawy z konstytucją, Prezydent nie skierował jej do Trybunału Konstytucyjnego, który jest kompetentny do rozstrzygania wątpliwości w tym względzie. Niewykluczone, że Prezydent domyślał się, że werdykt Trybunału wobec tej ustawy może być korzystny, dlatego wolał sam zniweczyć nadzieje milionów Polaków.
Zarzut, że ustawa jest niesprawiedliwa, zakrawa na kpinę z Polaków. To właśnie ta ustawa czyniła zadość sprawiedliwości, będąc dobrodziejstwem dla tych wszystkich, których pominięto w dotychczasowym podziale majątku narodowego, wypracowanego w minionych pięćdziesięciu latach. Przewidywane są też inne pozytywne skutki społeczne i ekonomiczne tej ustawy, obejmujące m.in. przeznaczenie z majątku Skarbu Państwa ok. 20 miliardów zł na uwłaszczenie pośrednie jako zabezpieczenie dla bonów uwłaszczeniowych.
W związku z zawetowaniem ustawy uwłaszczeniowej przez prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego można zadać pytanie o rozmiar strat dla indywidualnych obywateli oraz polskich rodzin. Przypomnijmy więc w skrócie, kto i jakie straty ponosi w związku z prezydenckim wetem ustawy uwłaszczeniowej z 8 sierpnia 2000 r. o zasadach realizacji programu powszechnego uwłaszczenia obywateli RP oraz jakie korzyści i dla kogo przewidywała ustawa uwłaszczeniowa.