Agnieszka Strzępka: - Dlaczego władza państwowa zlikwidowała sekcję prawa na KUL-u?

Ks. prof. Józef Krukowski: - Studia prawnicze na uniwersytetach są ich nieodłącznym elementem od czasów średniowiecza, stąd też prawo na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim istnieje od jego początku, czyli od 1918 r. Wtedy były dwa wydziały jurydyczne: Wydział Prawa Kanonicznego oraz Wydział Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych, który uzyskał dojrzałość od strony formalnej w 1938 r. Na mocy ustawy zostało przyznane uczelni prawo do przeprowadzania przewodów doktorskich i habilitacyjnych na wszystkich wydziałach, również na Wydziale Prawa Nauk Społeczno-Ekonomicznych. Przedtem KUL korzystał w dużej mierze z pomocy Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. Od 1938 r. jesteśmy już pełnoprawnym uniwersytetem z takimi uprawnieniami, jakie miały inne uczelnie w tym czasie w Polsce. Po II wojnie światowej Wydział Prawa na KUL-u był jednym z najbardziej dynamicznych wydziałów w Polsce. Stało się to solą w oku władzy komunistycznej. Według założeń partii komunistycznej, prawo było przedmiotem najbardziej ideologicznym, a prawnicy byli zinstrumentalizowaną grupą ludzi. Tego nie można było powiedzieć o absolwentach naszego wydziału. Likwidacja sekcji prawa rozpoczęła się w 1949 r. Ówczesny minister ds. szkolnictwa nakazał rektorowi stopniowo likwidować wydział poprzez zakaz przyjmowania studentów na I rok studiów. Profesorowie zlikwidowanej sekcji prawa poprzenosili się na inne uczelnie, gdzie byli chętnie przyjmowani. Pozostali tylko prof. Wit Klonowiecki i prof. Zdzisław Papierkowski.

- Dlaczego została reaktywowana sekcja prawa?

- Zachętę do reaktywowania sekcji prawa pozostawił Prymas Stefan Wyszyński. W latach 70. XX wieku byłem członkiem Komisji Prawnej Episkopatu, miałem okazję spotykać się z Księdzem Prymasem, który powtarzał mi: „Pamiętaj, że jeżeli będą odpowiednie okoliczności, to żebyście wznowili studia prawnicze na KUL-u, tak jak to było w okresie międzywojennym”. Jego słowa miały dla mnie znaczenie mobilizujące. Warunki polityczne sprzyjające reaktywowaniu prawa na KUL-u zaistniały dopiero w latach 1980-81, w okresie wielkiego zrywu społeczeństwa pod hasłem „Solidarności”. Mieliśmy nadzieję, że jednym ze znaków wolności i demokracji będzie reaktywowanie dawnego Wydziału Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych. Reaktywacja następowała jednak stopniowo. Po uzyskaniu zgody władz państwowych na reaktywowanie Wydziału Nauk Społecznych podjąłem starania o reaktywowanie pozostałej sekcji prawa.

- Kiedy rozpoczął Ksiądz Profesor starania o reaktywację sekcji prawa?

- Z taką inicjatywą wystąpiłem na początku roku akademickiego 1981/82. Przedłożyłem tę sprawę rektorowi KUL-u o. prof. Mieczysławowi Krąpcowi, który powiedział: „Kolego, to byłaby wielka sprawa, gdyby się wam udało, ale czy się uda?”. Aby kontynuować studia prawnicze w pełnym wymiarze, ustaliliśmy taktykę i strategię działania w celu uzyskania zgody władz kościelnych i państwowych, a następnie znalezienia odpowiedniej kadry samodzielnych pracowników naukowych. Przedstawiłem tę sprawę Wielkiemu Kanclerzowi KUL-u. Bp Bolesław Pylak powiedział: „Ja ci dobrze życzę, ale to ci się nie uda”. Zapytałem - dlaczego? Odpowiedział: „Bo ci władze państwowe nie pozwolą”. Powiedziałem, że to nie jest moja sprawa, tylko Kościoła i Episkopatu. Ponieważ bp Pylak nie miał nic przeciwko temu, przedstawiłem tę sprawę Prymasowi Polski. Abp Józef Glemp przyjął ją ze zrozumieniem i przekazał sprawę sekretarzowi Episkopatu bp. Bronisławowi Dąbrowskiemu, który zajmował się dialogiem z władzami państwowymi jako współprzewodniczący Komisji Wspólnej Episkopatu i Rządu. Sekretarz poradził mi, by wnieść formalnie pismo do Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, prowadzić tam rozmowy i informować go na bieżąco o ich wynikach.

- W jaki sposób prowadził Ksiądz Profesor rozmowy z władzami państwowymi?

- Zanim rozpocząłem rozmowy w ministerstwie, rozmawiałem z wicepremierem, który przyznał, że wielkich szans nie ma, ale co będzie mógł, to zrobi w tym kierunku. Po tej rozmowie wyprowadził mnie na korytarz i tam poradził, bym zwrócił się do Wiceministra Nauk i Szkolnictwa Wyższego. Wiceminister stwierdził, że są niewielkie możliwości, ale na korytarzu doradził mi, aby prowadzić rozmowy z Dyrektorem Departamentu ds. Studiów Uniwersyteckich i Pierwszym Sekretarzem Komitetu PZPR w tym ministerstwie. Tak utworzył się łańcuch osób i instytucji, z którymi po kolei prowadziłem rozmowy. Minister Łopatka w Departamencie Wyznań podczas pierwszej rozmowy powiedział: „Polsce Socjalistycznej nie trzeba prawników wykształconych na KUL-u”. Tłumaczyłem moim rozmówcom, że reaktywowanie sekcji prawa na KUL-u nie jest aktem łaski ze strony władzy, ale naprawieniem krzywdy, jaka została nam wyrządzona. Jako uniwersytet mamy bowiem prawo do prowadzenia studiów prawniczych w pełnym wymiarze na podstawie ustawy z 1938 r., która nie została uchylona, a ich likwidacja nastąpiła na podstawie aktu administracyjnego. Cały czas byłem w kontakcie z bp. Dąbrowskim, który w pewnym momencie powiedział, że wnosi sprawę na posiedzenie Komisji Wspólnej Episkopatu i Rządu. Po tym posiedzeniu poinformował mnie, że jest „zielone światło” co do możliwości reaktywowania sekcji prawniczej dla potrzeb Kościoła w Polsce.

- Kiedy została podjęta decyzja władz o reaktywowaniu sekcji prawa?

- Decyzję władz państwowych otrzymałem na piśmie w Wielki Czwartek 1983 r. Podpisana była przez Dyrektora Departamentu ds. Nauki i Szkolnictwa Wyższego, pana Stęperskiego. Na tej podstawie od 1 października 1983 r. formalnie już wznowiliśmy studia prawnicze przy Wydziale Prawa Kanonicznego, choć nieformalnie prowadziliśmy je już wcześniej, zatrudniając pracowników naukowych. Pierwszymi z nich byli: prof. Adam Strzembosz, prof. Wiesław Chrzanowski i prof. Wojciech Łączkowski. Od czasu reaktywacji sekcji prawa rozwój wydziału dokonywał się stopniowo. Moi następcy na urzędzie dziekana - zwłaszcza bp prof. Andrzej Dzięga i obecnie ks. prof. Antoni Dębiński - kontynuują dzieło rozwoju wydziału, który liczy ok. 5 tys. studentów. Dziś Wydział Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji jako jedyny w Polsce obejmuje wszystkie kierunki studiów prawniczych. Mam satysfakcję z tego powodu.

- Dlaczego Księdzu Profesorowi tak zależało na reaktywacji sekcji prawa?

- Uważałem, że jeśli mam funkcję dziekana, a przyjąłem ją z woli kolegów, członków Rady Wydziału i Rektora KUL-u z zachętą, abym dbał o rozwój tego wydziału, to starałem się to robić, jak potrafiłem najlepiej. Wówczas był to Wydział Prawa Kanonicznego liczący ok. 30 studentów. Ponadto, skoro Prymas Wyszyński powiedział, że „prawo powinno być na KUL-u w pełnym wymiarze”, to sądziłem, że skoro zaistniały sprzyjające warunki i była nadzieja na zmianę ustroju, to tym elementem integralnym powinna być reaktywacja studiów prawniczych. Pragnąłem, żeby nasz uniwersytet mógł kształcić prawników dla potrzeb Kościoła i państwa, którzy wnosiliby swój wkład w proces przemian społeczno-politycznych w naszym kraju. I tak się stało.

- Czym wyróżnia się prawo na KUL-u?

- To pytanie jest zbieżne z tym, jakie postawił mi kiedyś Jan Paweł II. Miałem okazję wielokrotnie z nim rozmawiać i on zawsze pytał: „Co słychać w Lublinie? Co na KUL-u? Co nowego?”. W czasie jednej z rozmów powiedziałem Ojcu Świętemu, że mamy już prawo na KUL-u w pełnym wymiarze. Jan Paweł II zapytał: „A czym będzie się różnił wasz wydział od innych wydziałów prawa w Polsce?”. Odpowiedziałem wtedy krótko: ukierunkowaniem aksjologicznym. Ojciec Święty powiedział mi wówczas: „Oby wam się to udało”. Ukierunkowanie aksjologiczne oznacza, że mamy w nauczaniu i badaniach naukowych uwzględniać nie tylko literę prawa, ale również racje, jakim prawo powinno służyć - obiektywne wartości istniejące ponad prawem stanowionym. Mogę powiedzieć, że wielu pracowników naukowych, pisząc prace na naszym wydziale, uwzględnia ten aspekt. Szczególnie się z tego cieszę.

- W związku z 25. rocznicą reaktywowania sekcji prawa zostanie powołane Stowarzyszenie Absolwentów Wydziału Prawa KUL-u. Jaki jest cel i zakres jego działalności?

- Z tej okazji w dniach 19-20 maja br. odbędzie się zjazd absolwentów i pierwsze walne zebranie Stowarzyszenia Absolwentów Wydziału Prawa KUL-u. Pomysł założenia tego stowarzyszenia, wyniesiony z moich doświadczeń z pracy w Stanach Zjednoczonych, zgłosiłem kilkanaście lat temu. Obecnie zaistniała dobra atmosfera do założenia takiego stowarzyszenia u nas, w dużej mierze dzięki poparciu obecnego dziekana - ks. prof. Dębińskiego i rektora KUL-u - ks. prof. Stanisława Wilka. We wrześniu 2005 r. powstał Komitet Założycielski, który wyłonił spośród siebie zarząd, a następnie opracował statut. Otrzymaliśmy już orzeczenie sądu przyznające osobowość prawną naszemu stowarzyszeniu. Sądzę, że proces przemian, jaki dokonuje się w Polsce, będzie sprzyjać działalności tego rodzaju stowarzyszenia i będzie ono stanowić zaplecze dla naszego wydziału. Dlatego też z okazji 25-lecia reaktywacji sekcji prawa chciałbym zaprosić wszystkich absolwentów naszego wydziału na zjazd absolwentów oraz uroczystą sesję, na której będziemy gościć znamienitych emerytowanych i obecnie pracujących profesorów.

- Dziękuję za rozmowę.