Polonia i Polacy w świecie to dziś kilkanaście milionów ludzi. Nie jest im łatwo zachować polskie i chrześcijańskie dziedzictwo wyniesione z ojczyzny. W Ameryce Łacińskiej to zadanie jest jeszcze trudniejsze, ponieważ wyrosło tu już kolejne pokolenie bez stałej łączności z krajem ojców. Tymczasem polskość jest warunkiem ocalenia godności własnej, szacunku dla samego siebie, zyskania szacunku innych i owocnego wkładu w kulturę kraju osiedlenia - te słowa Jana Pawła II przypomniał w rozmowie ze mną prezes Unii Stowarzyszeń i Organizacji Polskich Ameryki Łacińskiej (USOPAŁ) Jan Kobylański, gospodarz trzynastego już zjazdu tej organizacji, który obradował w dniach 23-26 listopada br. w Punta del Este w Urugwaju (o zjeździe „Niedziela” pisze również na str. 26).
USOPAŁ to największa organizacja w Ameryce Łacińskiej, skupiająca bardzo wielu mieszkających tu Polaków, gorąco interesuje się i żywo reaguje na to wszystko, co dzieje się w dalekiej ojczyźnie. Polacy z Argentyny, Brazylii, Chile, Meksyku, Paragwaju, Peru i Urugwaju, delegaci z Kanady i USA, a także przedstawiciele z Europy (Austrii, Norwegii i Litwy) zastanawiali się m.in. nad zmianami polityki wobec Polonii, jakie mogą obecnie nastąpić w kraju. Dopowiem od razu, że członkowie USOPAŁ-u są szczególnie uwrażliwieni na wszelkie działania antypolskie zarówno w kraju, jak i poza jego granicami. Reagują na nie stanowczo i energicznie, broniąc interesów Polski, służąc Polsce, Kościołowi katolickiemu, dobru społecznemu oraz prawdzie historycznej.
Bolączką Polonii - co wielokrotnie podkreślano w rozmowach - jest brak wpływu na obsadę stanowisk ambasadorów i konsulów. Nie zawsze mianowane w Warszawie osoby potrafią czy chcą współpracować z organizacjami polonijnymi. Akurat w dniach zjazdu mianowano szefem sejmowej Komisji Łączności z Polakami za Granicą posła Marka Borowskiego z LiD-u, dawnego działacza PZPR, co przyjęto z przykrością i oburzeniem. Uznano ten wybór za gest nieprzyjazny wobec Polonii. Większość Polaków, którzy po 1980 r. wyjechali na emigrację, doznała krzywdy od PRL-owskich, a także postkomunistycznych rządów, dlatego wyznaczenie kogoś z tego obozu politycznego do kontaktów z Polonią jest dla nich nie do zaakceptowania. Jest niemal pewne, że osoba Borowskiego skłóci wiele środowisk polonijnych. Czy o to właśnie chodziło Platformie Obywatelskiej?
Kolejną sprawą, która wywołała poruszenie i protest obecnych na zjeździe USOPAŁ-u, była wiadomość o nominacji Ryszarda Schnepfa na wiceministra spraw zagranicznych. Ten były polski ambasador w Urugwaju zapisał tu niezbyt chlubną kartę. Ponadto jego nominację uznano za znak powrotu do MSZ-etu dawnej kadry dyplomatów, będących absolwentami MGIMO (Moskiewskiego Państwowego Instytutu Stosunków Międzynarodowych). W czasach ZSRR uczelnia ta szkoliła kadry dyplomatyczne dla krajów komunistycznych, dbając jednocześnie, by spory procent swoich absolwentów związać z KGB.
Należy dodać, że minister Anna Fotyga konsekwentnie pozbywała się absolwentów MGIMO, teraz może się okazać, że dla ministra Radosława Sikorskiego ważniejszy od lojalności jest „profesjonalizm”. Chyba że powrót dyplomatów z czasów PRL-u jest spełnieniem czyichś żądań? I tu chciałbym przypomnieć, że w ponadtrzygodzinnym exposé premiera Donalda Tuska nie było żadnych konkretów w sprawach zagranicznych, a jedynie pojawiały się zapewnienia o ułożeniu dobrych stosunków z sąsiadami, z UE czy Ameryką. Jak sądzę, nie uda się premierowi samymi kompromisami załatwić z Rosją ważnych dla Polski spraw, związanych czy to z energetyką, czy z eksportem mięsa. Polityka zagraniczna to zazwyczaj twarde, bezwzględne negocjacje, które nie ograniczają się do ukłonów, uśmiechów, dyplomatycznych bankietów, budowy zaufania… Taka dyplomacja wskazuje na czyjąś słabość i zostanie bezwzględnie wykorzystana przez przeciwnika. Należy zawsze widzieć nadrzędny cel w każdej sprawie: jest nim polska racja stanu, interes narodowy. A że wówczas trzeba się komuś narazić?
Właśnie za tak jasne stawianie sprawy żądań od Polski odszkodowań przez organizacje żydowskie - co tu, w Ameryce, jest bardzo mocno komentowane - prezes Kobylański został okrzyknięty antysemitą, odebrano mu tytuł konsula honorowego w Urugwaju i mimo braku jakichkolwiek dowodów - pomawia się go nadal o wydanie w czasie wojny gestapo rodziny żydowskiej.
Czy zawsze już będzie tak, że polska polityka wobec rodaków poza krajem będzie opierać się na zasadzie: dziel i rządź? Tymczasem przed emigrantami, ich dziećmi i dalszymi pokoleniami, po osiedleniu się w innym kraju, stają dziś ogromne wyzwania. Wielu Polaków ukrywa swoje pochodzenie, wyzbywa się rodzimej kultury i niejako rozpływa się w nowym społeczeństwie. W konsekwencji zubaża to każdego, jest objawem niezdrowej moralnie sytuacji i rodzi kompleksy. Z mojej rozmowy z prezesem Kobylańskim wynikało jednoznacznie, że jego służba Polonii, wspieranie finansowo różnych stowarzyszeń polskich, domów i chórów, budowa pomników Jana Pawła II… jest wyrazem jego patriotyzmu i przywiązania do ojczyzny. Ale też ojczyzna musi o swoich rodakach pamiętać, stąd ważnym postulatem XIII Zjazdu USOPAŁ-u był apel o uchwalenie ustawy o obywatelstwie polskim, uwzględniającej przedstawicielstwo Polonii w Sejmie i Senacie. W tym celu należałoby wprowadzić do Konstytucji RP artykuł, który stwierdzałby, że zarówno Polonia światowa, jak i Polacy zamieszkujący na historycznych ziemiach polskich, znajdujących się obecnie poza granicami RP, stanowią integralną część narodu polskiego.