„Obrał sobie stan kapłański i pracował dzielnie”

Takie słowa zapisał autor w kronice parafialnej Krzcięcic z czasów wojny (był to proboszcz katedralny z Katowic, ks. Karol Mathea, poproszony przez bp. Kaczmarka o pomoc po aresztowaniach księży w diecezji kieleckiej). Tę oprawną w skórę kronikę ks. Kozłowski - nowy proboszcz w Krzcięcicach osobiście założył i rozpoczął, traktując to jako „zadanie na czas wojny”.
Przyszły proboszcz w Skorzeszycach i Krzcięcicach urodził się 21 marca 1903 r. w Olesznie. Wychowywany był w wielkiej miłości przez mamę Stefanię (o relacjach matki i syna świadczy treść grypsów zachowanych w Archiwum Diecezjalnym w Kielcach), dorastał w zasadzie jako półsierota - ojciec Teofil zmarł, gdy Walery był malutki. Po ukończeniu szkoły powszechnej w Małogoszczu, najpierw wybrał Seminarium Nauczycielskie w Jędrzejowie, a dopiero „potem obrał sobie stan duchowny”.
Jako wikariusz pracował w Pińczowie (1928-31), w Miechowie (1931-32), w Cisowie (1932-34). W 1934 r. została erygowana nowa parafia Skorzeszyce, a zadanie utworzenia wspólnoty parafialnej i budowy kościoła powierzono właśnie ks. Waleremu Kozłowskiemu. „Nie lada praca czekała pierwszego naszego proboszcza. Z wyjątkiem malutkiej kapliczki i skrawka gruntu gromadzkiego nie zastał nic” - wspominali parafianie na łamach przedwojennej „Gazety Tygodniowej”.
W ciągu 4 lat udało mu się bardzo wiele: zbudować pierwszy kościół pw. św. Rozalii i ozdobić wnętrze rękami artysty z Warszawy - Z. Kowalskiego, wznieść „budynki plebańskie”, poszerzyć plac, ludzi „skonsolidować” (Archiwum Diecezjalne, XK - 46, a, b). „Zaledwie słońce wzeszło, a już chodził ten kapłan po wszystkich domach swojej parafii jak kwestarz, zbierał składki na budowę kościoła. Widać go było przy pracach na placu budowy i na rusztowaniach wysoko” - czytamy tamże. Był także cenionym kaznodzieją. Słaby fizycznie (wspominają to kroniki i archiwalia), „duchem i gorliwością był silny (...). Kapłan ten posiadał dar pięknej wymowy i był płomiennym kaznodzieją. Jego słowa rzucane z ambony były tak przekonywające, że trafiały do najbardziej zatwardziałych serc”. Przeprowadził wiele serii rekolekcji w diecezji. Został wicedziekanem dekanatu daleszyckiego.
Toteż gdy decyzją bp. Augustyna Łosińskiego miał przenieść się do Krzcięcic, w kościele w Skorzeszycach powstał „jeden ogromny szloch”, o czym donosiła „Gazeta Tygodniowa” z 22 maja 1938 r. „A w sam dzień odjazdu księdza proboszcza pomimo, że wypadł w dzień roboczy, parafianie na mszę św. zgromadzili się jak w największe święto (...). Najwięcej wzruszającą była chwila, gdy każdy ze łzami w oczach cisnął się do rąk ks. prob., dziękując za pracę i życząc zdrowia i błogosławieństwa Bożego (...) Banderia odprowadziła ks. prob. aż do granic parafii. Na ostatek jeden ze strażaków Antoni Sławeta w pięknych słowach pożegnał księdza. (…). Już odjechał w towarzystwie banderii strażaków, a myśmy jeszcze długo, długo stali na miejscu...”.
W Skorzeszycach wdzięczni parafianie ufundowali pierwszemu proboszczowi tablicę pamiątkową w nowym kościele, wznoszonym w latach 1985-1991.

Na probostwie w Krzcięcicach

Nowy proboszcz zanotował w kronice, że urzekły go piękne żebrowania sklepienia i piękno wielkiego ołtarza, zaciekawiło go miejsce i „praca w tak trudnych warunkach”, w które „dostał się końmi, z trudem, po błotnistej drodze” i „gdzie wszystko było w opłakanym stanie”, a „cmentarz przedstawiał się rozpaczliwie, był pastwiskiem, był publiczną prawie drogą”.
Jest rok 1938, nowy proboszcz zabiera się do pracy: remontuje plebanię, powołuje Radę Parafialną i Komitet Budowy Cmentarza, porządkuje kancelarię parafialną, sadzi drzewa owocowe w ogrodzie, szuka nowego organisty, poznaje życie w sąsiednich parafiach. W swoich kazaniach podnosi problem i potrzebę regularnego życia sakramentalnego i uczestnictwa w niedzielnych Mszach św. (przed jego przybyciem kościół nawet na sumie „świecił pustkami”). Wielu, zbyt wielu w parafii Krzcięcice hołdowało zasadzie zaledwie pięciokrotnego dorocznego uczestnictwa w Eucharystii (a wtedy, tzn. np. w Wielki Piątek, odpust, Zaduszki czy na Rezurekcji - „była wielka ciżba w kościele”). Proboszcz wprowadził więc nabożeństwo pierwszych piątków miesiąca, ale efekty - uczestnictwo parafian, nie były zadowalające. Znacznie wzrosła za to liczba intencji.

We wdzięcznej pamięci

Maria Kopeć z domu Michalska, starsza pani mieszkająca całe życie w parafii Krzcięcice (dzisiaj z rodziną we wsi Zagórze), to jedna z tych osób, która do dzisiaj zamawia Mszę św. za spokój duszy dawnego proboszcza, nauczyciela religii i - jak mówi - „swojego dobrodzieja”, który w czasach wojennej biedy zatroszczył się o edukację wiejskiego dziecka. - Raz spotkał mnie na łące i pyta, czy chodzę do szkoły? - Dał mi wtedy na zeszyty. A po Mszy św. w kościele zatrzymał mnie i mówi, żebym wzięła spis książek do szkoły od kierownika z Deszna. Za trzy dni miałam wszystkie książki, i tak przez trzy lata - książki, zeszyty - pani Maria ze łzami w oczach wspomina dobroć księdza. - Pasałam gęsi i usnęłam za żytem, a on tamtędy biegał na cmentarz (wtedy Ksiądz Proboszcz grodził nasz cmentarz parafialny). Zbudził mnie i powiada: - Nie śpij, bo się zaziębisz - i dał mi cukierków. Jakiż to wtedy był rarytas! Grałyśmy z koleżankami w kamyczki przy tym grodzonym kościele, zawsze przystanął, zapytał i choć kilka tych cukiereczków nam dał - wspomina pani Maria. Cmentarza ks. Kozłowski już nie zdążył w całości ogrodzić, gdyż gestapo zabrało go do Majdanka. Ogrodzenie musiało być robione solidnie, bo po części zachowało się po dziś dzień. - Uczciwy i dobry był człowiek (…), wciąż widzę, jak go Niemcy z innymi tą furą zabrali i widzę siebie - jak biegnę za tą furą, z płaczem - mówi wzruszona pani Maria.
W zaświadczeniu nadesłanym do parafii Krzcięcice z Majdanka, napisano m.in.: „Ks. Kozłowski Walery, syn Teofila i Stefanii, ur. 21.III.1903 w Olesznie, był więźniem obozu koncentracyjnego na Majdanku. W dokumentach brak daty przybycia do obozu. Od 15.II.1943 r. otrzymywał paczki. Zmarł w obozie 10.VII.1943”.
Wdzięczni parafianie ufundowali swojemu proboszczowi pamiątkowy pomnik, stojący przy parafialnym kościele obok krzyża misyjnego.

Więzień

Aresztantów z Krzcięcic, w tym proboszcza, gestapo zabrało do Jędrzejowa, następnie do więzienia w Radomiu, a w początkach 1943 r. - ksiądz trafił do obozu koncentracyjnego w Majdanku. W listach i przesyłanych grypsach uskarżał się na wciąż słabnące zdrowie, przyjaciele i rodzina starali się więc dostarczać mu paczki żywnościowe i witaminy. Większość z tych paczek nie dochodziła do adresata. Szczególną wymowę mają grypsy adresowane do matki - więzień, nie chcąc jej niepokoić, oszczędza szczegółów, zapewnia o dobrym samopoczuciu. W grypsie opatrzonym nr 6 (w Archiwum Diecezjalnym w Kielcach jest ich 10), ks. Kozłowski pisze: „Kochana Matuś! Nie wiem, czy te kartki Ciebie zastaną, czy nie. Współczuję, że Matuś miałaś przejście z napadnięciem, ale Boża łaska nad Tobą, że tak łagodnie to przeszło. Ja jestem zdrowy, codziennie poprawiam się dzięki paczkom, tak że obecnie prawie wyglądam tak, jak wyjechałem z domu”. W grypsie nr 2 żali się i pociesza: „Matuś kochana! Jesteś tak blisko mnie, a jednak daleko, że nie mogę ucałować Twoich kochanych rąk. Wiem, żeś spracowana, a przy tym zmęczona zmartwieniem o mnie, ale nie rozpaczaj, modlitwa niech będzie dla ciebie balsamem (...)”.
Tymczasem w obozie trapiło więźnia wiele chorób: tyfus plamisty, czerwonka, gruźlica gardła, która stała się bezpośrednią przyczyną śmierci.
Ks. Kozłowski przeczuwając bliski koniec, spisał testament oraz specjalne słowa pożegnania, skierowane do bp. Czesława Kaczmarka i Kurii, a także do matki. Listy te przekazał za pośrednictwem jednego z zaufanych robotników (o nazwisku Wenediktow) z prośbą, aby zdeponować testament u serdecznego przyjaciela Edwarda Zawadzkiego w Świdniku k. Lublina (później zamieszkałego w Warszawie). Zmarł na ręku współwięźnia i przyjaciela Antoniego Bryńskiego - w jego relacji „przytomnie, z Maryją na ustach”. Gdy wiadomość dotarła do przyjaciół w Lublinie, w kościele św. Agnieszki zostało odprawione żałobne nabożeństwo, podobnie - w kościele w Krzcięcicach.
Edward Zawadzki pośmiertnie oddal przyjacielowi niejedną przysługę: zawiadomił matkę księdza, zapoznał ją z treścią grypsów i testamentu, zorganizował jej życie, a potem spisał znane mu informacje o Proboszczu Skorzeszyc i Krzcięcic, zabezpieczył listy i grypsy i całość posegregowanych materiałów przekazał do Archiwum Diecezjalnego w Kielcach.
Od początku niemieckiej okupacji istniał jasny plan walki z Kościołem, realizowany konsekwentnie i planowo. Areną śmierci stały się obozy koncentracyjne. W samym Dachau zginęło 2.794 kapłanów i zakonników z 231 narodowości, spośród których 1.773 to Polacy. Spośród 1.034 duchownych, którzy tam zginęli, 868 jest narodowości polskiej.
13 czerwca 1999 Jan Paweł II beatyfikował 108 Ofiar Faszyzmu, którzy w większości, bo aż 76 ze 108 błogosławionych - zostali zamordowani w obozach koncentracyjnych: 46 w Dachau, 14 w Auschwitz, kilku w Sachsenhausen i Stutthof. Dla diecezji kieleckiej najbardziej znamienity spośród nich to bł. ks. Józef Pawłowski. Wśród tych, którzy dzielili podobny los, jest ks. Walery Kozłowski.

* * *

MARIAN MUCHA wychował się i dotąd żyje niemal po sąsiedzku kościoła parafialnego św. Prokopa w Krzcięcicach. Urodził się w 1929 r., w czasach ks. Kozłowskiego był młodym, rezolutnym chłopakiem. - Pamiętam Księdza, pamiętam czas, jak nastał do Krzcięcic. Sprowadził się ze swoją matką i babką. Krewki był, ale bardzo pracowity - dużo chciał zrobić przy kościele, a to cmentarz grodził, a to drugą monstrancję dokupił (na 400-lecie kościoła, przyp. red.) - opowiada M. Mucha. Jego zdaniem, aresztowanie księdza wiąże się bezpośrednio z denuncjacją pewnej uciekinierki pochodzącej ze Stanisławowa, która była „konfidentką i kochanką miejscowego kapo”. Gdy przymusowo powołany przez niemieckiego okupanta komitet wiejski w Krzcięcicach miał wskazać osoby na roboty do Niemiec - wybrano, co oczywiste, tę właśnie niepopularną parę, która będąc w poprawnych stosunkach z gestapo - „zdała Niemcom cały komitet, w tym księdza proboszcza”. - Zabrali wtedy ks. Kozłowskiego, mojego ojca Stanisława Muchę, sołtysa Koniecznego, restauratora Kurka i nauczycielkę p. Chorowiczową. Ona jedna, jako znająca niemiecki i czasami służąca za tłumaczkę - przeżyła i wróciła do Krzcięcic. Dzisiaj po ponad 70 latach nikt już we wsi nie pamięta, czy wszystkie te aresztowane wówczas osoby pomagały partyzantom, czy były w ruchu oporu. - To także mogła być przyczyna zabrania ich przez gestapo - uważają mieszkańcy. Sprawa okoliczności aresztowania ks. Kozłowskiego wciąż czeka na solidną historyczną kwerendę.

W następnym numerze sylwetka Danieli Kaweckiej z Franciszkańskiego Zakonu Świeckich