Paweł Zarzyński, Robert Tomusiak - Wydział Leśny SGGW w Warszawie
Niedziela Ogólnopolska 50/2008, str. 17

Zgodnie z przesłaniem św. Franciszka z Asyżu, Kościół w Polsce popiera i wspomaga ideę ochrony przyrody. W sposób szczególny uwidacznia się to przez opiekę sprawowaną nad sędziwymi, pomnikowymi drzewami, jakich wiele rośnie na dziedzińcach świątyń, cmentarzach grzebalnych oraz w parkach i ogrodach przyklasztornych. Zupełnie wyjątkowy obiekt tego rodzaju znajduje się w parafii w Cielętnikach w diecezji częstochowskiej (gm. Dąbrowa Zielona, powiat częstochowski, woj. śląskie). Tuż przy murze tamtejszego kościoła pw. Przemienienia Pańskiego, pochodzącego z 1891 r., rośnie olbrzymia lipa drobnolistna („Tilia cordata”), która dzięki niebywałym rozmiarom jej pnia jest - według wiedzy autorów - najprawdopodobniej najgrubszym drzewem, jakie znajduje się obecnie na terenie naszego kraju, a nawet jakie kiedykolwiek tutaj rosło i zostało zmierzone.
Lipa w Cielętnikach jest drzewem unikalnym, i to z wielu względów. Przede wszystkim wyróżniają ją niezwykłe rozmiary. Jej pień - mierzony zgodnie z przyjętymi powszechnie zasadami na wysokości 1,3 m od najwyżej położonego punktu na ziemi dookoła drzewa - liczy (wg pomiarów wykonanych przez autorów niniejszego tekstu) 1105 cm. Po przeliczeniu obwodu na grubość uzyskujemy pierśnicę (tak leśnicy i dendrolodzy określają grubość pnia drzewa na wysokości 1,3 m) wielkości 352 cm. Jest to wynik rekordowy w skali całego kraju. Wymieniany dotąd jako najgrubszy dąb „Napoleon”, rosnący w gminie Zabór nieopodal Zielonej Góry (woj. lubuskie), legitymuje się bowiem pniem o obwodzie 1043 cm, zaś wszystkie polskie drzewa o obwodzie pni powyżej 1000 cm można policzyć na palcach jednej ręki. Lipa w Cielętnikach odznacza się również okazałą wysokością, wynoszącą ok. 31,5 m (również wg pomiarów autorów), zaś ślady zabiegów konserwatorskich wskazują, że drzewo dawniej mogło być jeszcze wyższe.
Z lipą tą związana jest legenda, której treść umieszczono na tablicy informacyjnej w pobliżu nasady jej pnia. Według niej, przed wiekami w tym miejscu pewien wojewoda posadził 18 młodych lip. Z czasem drzewka te zrosły się ze sobą, tworząc jedno drzewo. Niewykluczone, że w opowieści tej znajduje się ziarnko prawdy, bowiem ten niezwykły obiekt dendrologiczny ewidentnie powstał ze zrośnięcia co najmniej kilku drzew. Ponieważ jednak obecnie ich potężne pnie rozdzielają się dopiero na wysokości kilku metrów od ziemi, w myśl zasad dendrometrii powinna być traktowana jako pojedynczy okaz.
Warto jeszcze wspomnieć o innej ciekawostce związanej z tym drzewem. Tuż obok, zaledwie kilka metrów od pnia lipy, na ścianie świątyni znajduje się obraz przedstawiający św. Apolonię, patronkę od bólu zębów. Przypuszczalnie z tego powodu wśród pątników ciągnących licznie do oddalonego o ok. 40 km klasztoru na Jasnej Górze zrodziło się przekonanie, że kora tego drzewa działa uśmierzająco, a nawet zapobiegawczo na ból zębów. Stąd też nieszczęsne drzewo było przez nich... obgryzane. Zjawisko to opisał szczegółowo tymi oto słowy Kazimierz Kozakiewicz: „po zjedzeniu tej kory ludziska biegli do lipy, obgryzali korę, a kiedy pień był już całkowicie objedzony, wspinali się między gałęzie i kąsali lipę, jakby ich opanowała wścieklizna” [za C. Pacyniak, „Najstarsze drzewa w Polsce”, Wydawnictwo PTTK „Kraj”, Warszawa 1992]. Choć trudno uwierzyć, działo się to w XX wieku! Kolejni proboszczowie cielętnickiej parafii, opiekujący się sędziwym drzewem, w trosce o jego zdrowie uciekali się do różnych sposobów, takich jak smarowanie pnia smołą (jej pozostałości są widoczne na korze po dziś dzień) czy wreszcie jego grodzenie. Obecnie, dla bezpieczeństwa, lipa okolona jest niemal dwumetrowym, solidnym, metalowym płotem. Mimo to amatorów gryzienia kory, próbujących forsować ogrodzenie, nadal nie brakuje. Jak wspomniał nam ks. prob. Stanisław Styczyński, takie wypadki sporadycznie się zdarzają i od czasu do czasu na pniu pojawiają się świeże ślady ludzkich zębów. Ze swojej strony stanowczo odradzamy ten rodzaj terapii, zaś wszystkim cierpiącym na kłopoty z uzębieniem polecamy modlitwę do św. Apolonii oraz… wizytę u dobrego stomatologa.

PS Autorzy pragną serdecznie podziękować ks. prob. Stanisławowi Styczyńskiemu za umożliwienie dokonania pomiarów opisanej w niniejszym tekście lipy oraz za informacje udzielone na temat historii tego niezwykłego drzewa.