Śladem świętej z Magdali

Maria Magdalena, a raczej Maria z Magdali, bo tak naprawdę po imieniu świętej Ewangelia wspomina miejscowość, z której owa kobieta pochodziła. Czyni tak, by odróżnić ją od innych Marii, które wspominane są w jej tekstach, poczynając od Matki Jezusa. Imię Maria było bowiem równie popularne w czasach biblijnych jak dziś. My posługujemy się jego greckim brzmieniem. W języku aramejskim wymawiano je jako „Mariam”, zaś po hebrajsku „Miriam”. Jak zatem zwracano się do naszej bohaterki? Pewnie zależało to od sytuacji i od tego, kto ją spotykał. Dla nas jej imię zostało zachowane w grece, gdyż w tym języku spisano teksty natchnione Nowego Testamentu. Nie jest też jednoznaczna treść, która kryje się pod tym imieniem. Może ono określać gorycz lub smutek, a także odpowiadać słowu „pani”. Może również oznaczać przyczynę radości lub ukochaną (przez Jahwe). To ostatnie znaczenie jest dość niepewne i opiera się na związkach z egipskim słowem mrjt – ukochana. Które z nich wiąże się z kobietą, o której opowiada Ewangelia? Czy znajdziemy jedno właściwe, czy też wszystkie po trochu oddają dzieje jej życia: te związane z goryczą i bólem doświadczenia zła, te naznaczone radością uwolnienia z sideł szatana, i te, w których odnalazła głębię i piękno miłości Boga? Tu pozostawmy każdemu miejsce na własną odpowiedź.

Miejsce w cieniu

Reklama

Magdala to miejscowość, z którą wiązało się jej życie. Ta nazwa oznacza wieżę, twierdzę lub zamek. Talmud nazywał tę miejscowość Migdal Nunaja – wieża rybna. Grecy nazywali ją Tarichea – solone ryby. Te określenia nawiązywały do głównego zajęcia mieszkańców Magdali. I znów pojawią się znaki zapytania. Nie chodzi jednak wcale o nazwę, lecz o to, czy było to miejsce jej urodzenia czy też przybyła tam i spędziła znaczną część swego życia. Jedno jest pewne: była z tą miejscowością mocno związana, i to ona określała jej tożsamość.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

Reklama

Było to małe miasteczko znajdujące się na północ od Tyberiady, miasta założonego przez Heroda Antypasa. Tyberiadę wzniesiono nieopodal gorących źródeł, znajdowała się na ważnym szlaku handlowym, a zamieszkiwali ją bogaci urzędnicy i handlarze. Zbudowano w niej stadion, pogańskie świątynie i synagogi. Pobożni Żydzi ją omijali. Uważali, że to miejsce nieczyste, bo postawione na cmentarzach. Dla wielu ludzi jednak była wielką atrakcją ze względu na możliwość szybkiej kariery i awansu. Magdala znalazła się w jej cieniu. Zdaje się, że nowa stolica ukierunkowywała ambicje jej mieszkańców, gdyż i tę miejscowość przeniknęła kultura rzymska. Pewnie też znaczny wpływ miał na to rezydujący tu rzymski garnizon. Strzegł on ważnego szlaku handlowego prowadzącego w stronę Damaszku. O tym, że było to miejsce strategiczne, przypominały wzniesienia góry Arbel, dawnej siedziby zbójców napadających na kupców. Stanowili oni potężne zagrożenie do czasu, gdy zostali pokonani przez Heroda Wielkiego. Wydarzenia te z pewnością utkwiły w pamięci mieszkańców Magdali. Oni woleli żyć z pracy swych rąk. Dziś wykopaliska prowadzone nad brzegiem jeziora odsłoniły pozostałości ich domów oraz sklepów, przy których znajdowały się baseny do przechowywania złowionych ryb. Wielu z nich było ludźmi religijnymi, o czym świadczą pozostałości zbudowanej w Magdali synagogi. Najprawdopodobniej, żyjąc na granicy dwóch światów: pogańskiego i żydowskiego, umieli godzić ze sobą obie kultury dla własnego dobra, choć Józef Flawiusz określał ich jako całkowicie zhellenizowanych.

Zła sława

Magdala była zatem miejscowością związaną z rybołówstwem i handlem, znajdującą się nieopodal kurortów Tyberiady i szlaku podróżnego, miejscem strzeżonym przez rzymskie oddziały wojskowe. Przypominamy te wszystkie elementy, bo mogły się one przyczynić do niezbyt pochlebnych – od razu dodajmy: niczym nieuzasadnionych – opinii na temat kobiet z tej miejscowości. Kto wie, czy nie dlatego próbowano utożsamiać Marię z Magdali z jawnogrzesznicą, której Chrystus darował winy. Tymczasem tak naprawdę teksty biblijne nie dają podstaw do takiego powiązania. Bądźmy zatem ostrożni wobec stereotypu. Epizod wspominający kobietę cudzołożną nie wymienia jej imienia. Jest tak, jak gdyby autor tekstu chciał zachować to, co dziś określamy mianem tajemnicy spowiedzi. Zapisano istotę sprawy: przebaczenie grzechów, i ważny motyw ich wyznania – umiłowanie Boga. Reszta pozostała tajemnicą rozgrywającą się między Bogiem a człowiekiem. Epizod o jawnogrzesznicy w zasadzie może dotyczyć każdego człowieka.

Reklama

O Marii z Magdali wiemy natomiast tyle, że Jezus wkroczył w jej życie, uwalniając ją od siedmiu złych duchów. Owa liczba podkreśla wielki ciężar, który zdjął z niej Zbawiciel, i niezwykłą przemianę, jaka w niej nastąpiła. Została ona wydobyta z otchłani piekła, jakiego doświadczała w swym życiu, i przekroczyła próg królestwa Bożego. Z osoby zniewolonej przez szatana przemieniła się w dziecko Boże i doświadczyła wolności, którą daje Stwórca. Od kłamstwa demona przeszła do prawdy Ewangelii. Nic zatem dziwnego, że Maria opuściła Magdalę i poszła za Jezusem, by słuchać Jego słowa, towarzyszyć Mu i wspierać Jego misję swym mieniem. Tę wędrówkę odbywała razem z innymi kobietami. Z nimi wiernie kroczyła za Mistrzem aż po krzyż. Nie opuściła Go nawet w godzinie śmierci. Stała się znakiem wierności aż do końca. To ona uważnie obserwowała, gdzie złożono po śmierci ciało Jezusa i przygotowała wonności, aby je namaścić w dzień następujący po szabacie.

Rankiem trzeciego dnia

Maria z Magdali wraz z pozostałymi niewiastami przyszła pierwszego dnia po szabacie (czyli w dzień odpowiadający niedzieli), by namaścić ciało Jezusa. Jako pierwsze usłyszały one wiadomość o Jego zmartwychwstaniu. Miały oznajmić o tym uczniom. Święty Marek wspomina, że zareagowały wielkim strachem, św. Mateusz i św. Łukasz dodają zaś, iż przełamały ten strach i oznajmiły uczniom o zmartwychwstaniu Pana, choć nie dano im wiary. Każdy z tych przekazów zatrzymuje się na nieco innym doświadczeniu kobiet z uwagi na ludzi, do których piszą poszczególni Ewangeliści. Święty Marek myśli o nowo ochrzczonych, którzy są jeszcze niegotowi do tego, by dawać świadectwo o Zmartwychwstałym. Święci Mateusz i Łukasz kierują swe słowa do wspólnoty Kościoła i ewangelizatorów zmagających się z trudnościami oraz przeciwnościami w dawaniu tego świadectwa.

Całości wydarzenia dopełnia obraz zawarty w Ewangelii według św. Jana. Tu zostajemy zaproszeni, by uważnie przyjrzeć się spotkaniu Marii z Magdali z Jezusem Zmartwychwstałym. Ona oznajmiła uczniom o pustym grobie. Gdy Piotr i Jan tam pobiegli, ruszyła za nimi, nie odeszła jednak jak oni. Stała nad grobem i płakała. Ktoś może powiedzieć, że łzy to rzecz niewieścia, ale w tym płaczu było coś więcej – głębia tęsknoty za Tym, który przemienił jej życie. Czy teraz to wszystko miało się skończyć? Czy pozostało jej wrócić do Magdali i żyć jak dawniej? Czy to, czego doświadczyła, było złudzeniem lub przelotnym doświadczeniem dobra, które i tak musi się zakończyć śmiercią? Pusty grób przesłonił jej oczy tak głęboko, że nie dostrzegła pojawienia się Zmartwychwstałego. Gdy skierowała wzrok ku Niemu, pomyślała, że to ogrodnik. Poprosiła Go, by powiedział jej, gdzie przeniósł ciało Zmarłego. To wskazuje, że patrzyła na życie w kategoriach zdrowego rozsądku: skoro grób jest pusty, to ktoś musiał zabrać ciało. Dopiero gdy usłyszała swe imię, poznała Pana. Nazwała Go swym Nauczycielem. Teraz to Jemu powierzała całe swe życie… Chciała słuchać tylko Jego, być z Nim na zawsze. W odpowiedzi usłyszała, że przyjdzie taki czas, gdy będzie przebywać razem z Jezusem na wieki w Jego chwale, natomiast teraz ma dać świadectwo wobec uczniów o Jego zmartwychwstaniu. Ma ogłosić radosną wiadomość, że wolność, którą otrzymała, spotykając Jezusa w okolicach Magdali, to zaledwie zaczyn pełni wolności, którą przynosi Zmartwychwstały.

Drodzy Bracia i Siostry, Jednym z największych mistrzów średniowiecznej teologii jest św. Albert Wielki. Tytuł „wielki” („magnus”), z jakim przeszedł on do historii, wskazuje na bogactwo i głębię jego nauczania, które połączył ze świętością życia. Już jemu współcześni nie wahali się przyznawać mu wspaniałych tytułów; jeden z jego uczniów, Ulryk ze Strasburga, nazwał go „zdumieniem i cudem naszej epoki”. Urodził się w Niemczech na początku XIII wieku i w bardzo młodym wieku udał się do Włoch, do Padwy, gdzie mieścił się jeden z najsłynniejszych uniwersytetów w średniowieczu. Poświęcił się studiom „sztuk wyzwolonych”: gramatyki, retoryki, dialektyki, arytmetyki, geometrii, astronomii i muzyki, tj. ogólnej kultury, przejawiając swoje typowe zainteresowanie naukami przyrodniczymi, które miały się stać niebawem ulubionym polem jego specjalizacji. Podczas pobytu w Padwie uczęszczał do kościoła Dominikanów, do których dołączył później, składając tam śluby zakonne. Źródła hagiograficzne pozwalają się domyślać, że Albert stopniowo dojrzewał do tej decyzji. Mocna relacja z Bogiem, przykład świętości braci dominikanów, słuchanie kazań bł. Jordana z Saksonii, następcy św. Dominika w przewodzeniu Zakonowi Kaznodziejskiemu, to czynniki decydujące o rozwianiu wszelkich wątpliwości i przezwyciężeniu także oporu rodziny. Często w latach młodości Bóg mówi do nas i wskazuje plan naszego życia. Jak dla Alberta, także dla nas wszystkich modlitwa osobista, ożywiana słowem Bożym, przystępowanie do sakramentów i kierownictwo duchowe oświeconych mężów są narzędziami służącymi odkryciu głosu Boga i pójściu za nim. Habit zakonny otrzymał z rąk bł. Jordana z Saksonii. Po święceniach kapłańskich przełożeni skierowali go do nauczania w różnych ośrodkach studiów teologicznych przy klasztorach Ojców Dominikanów. Błyskotliwość intelektualna pozwoliła mu doskonalić studium teologii na najsłynniejszym uniwersytecie tamtych czasów - w Paryżu. Św. Albert rozpoczął wówczas tę niezwykłą działalność pisarską, którą miał odtąd prowadzić przez całe życie. Powierzano mu ważne zadania. W 1248 r. został oddelegowany do zorganizowania studium teologii w Kolonii - jednym z najważniejszych ośrodków Niemiec, gdzie wielokrotnie mieszkał i która stała się jego przybranym miastem. Z Paryża przywiózł ze sobą do Kolonii swego wyjątkowego ucznia, Tomasza z Akwinu. Już sam fakt, że był nauczycielem św. Tomasza, byłby zasługą wystarczającą, aby żywić głęboki podziw dla św. Alberta. Między obu tymi wielkimi teologami zawiązały się stosunki oparte na wzajemnym szacunki i przyjaźni - zaletach ludzkich bardzo przydatnych w rozwoju nauki. W 1254 r. Albert został wybrany na przełożonego „Prowincji Teutońskiej”, czyli niemieckiej, dominikanów, która obejmowała wspólnoty rozsiane na rozległym obszarze Europy Środkowej i Północnej. Wyróżniał się gorliwością, z jaką pełnił tę posługę, odwiedzając wspólnoty i wzywając nieustannie braci do wierności św. Dominikowi, jego nauczaniu i przykładom. Jego przymioty i zdolności nie uszły uwadze ówczesnego papieża Aleksandra IV, który zapragnął, by Albert towarzyszył mu przez jakiś czas w Anagni - dokąd papieże udawali się często - w samym Rzymie i w Viterbo, aby zasięgać jego rad w sprawach teologii. Tenże papież mianował go biskupem Ratyzbony - wielkiej i sławnej diecezji, która jednak przeżywała trudne chwile. Od 1260 do 1262 r. Albert pełnił tę posługę z niestrudzonym oddaniem, przywracając pokój i zgodę w mieście, reorganizując parafie i klasztory oraz nadając nowy bodziec działalności charytatywnej. W latach 1263-64 Albert głosił kazania w Niemczech i Czechach na życzenie Urbana IV, po czym wrócił do Kolonii, aby podjąć na nowo swoją misję nauczyciela, uczonego i pisarza. Będąc człowiekiem modlitwy, nauki i miłości, cieszył się wielkim autorytetem, gdy wypowiadał się z okazji różnych wydarzeń w Kościele i społeczeństwie swoich czasów: był przede wszystkim mężem pojednania i pokoju w Kolonii, gdzie doszło do poważnego konfliktu arcybiskupa z instytucjami miasta; nie oszczędzał się podczas II Soboru Lyońskiego, zwołanego w 1274 r. przez Grzegorza X, by doprowadzić do unii Kościołów łacińskiego i greckiego po podziale w wyniku wielkiej schizmy wschodniej z 1054 r.; wyjaśnił myśl Tomasza z Akwinu, która stała się przedmiotem całkowicie nieuzasadnionych zastrzeżeń, a nawet oskarżeń. Zmarł w swej celi w klasztorze Świętego Krzyża w Kolonii w 1280 r. i bardzo szybko czczony był przez swoich współbraci. Kościół beatyfikował go w 1622 r., zaś kanonizacja miała miejsce w 1931 r., gdy papież Pius XI ogłosił go doktorem Kościoła. Było to uznanie dla tego wielkiego męża Bożego i wybitnego uczonego nie tylko w dziedzinie prawd wiary, ale i w wielu innych dziedzinach wiedzy; patrząc na tytuły jego licznych dzieł, zdajemy sobie sprawę z tego, że jego kultura miała w sobie coś z cudu, i że jego encyklopedyczne zainteresowania skłoniły go do zajęcia się nie tylko filozofią i teologią, jak wielu mu współczesnych, ale także wszelkimi innymi, znanymi wówczas dyscyplinami, od fizyki po chemię, od astronomii po mineralogię, od botaniki po zoologię. Z tego też powodu Pius XII ogłosił go patronem uczonych w zakresie nauk przyrodniczych i jest on też nazywany „Doctor universalis” - właśnie ze względu na rozległość swoich zainteresowań i swojej wiedzy. Niewątpliwie metody naukowe stosowane przez św. Alberta Wielkiego nie są takie jak te, które miały się przyjąć w późniejszych stuleciach. Polegały po prostu na obserwacji, opisie i klasyfikacji badanych zjawisk, w ten sposób jednak otworzył on drzwi dla przyszłych prac. Św. Albert może nas wiele jeszcze nauczyć. Przede wszystkim pokazuje, że między wiarą a nauką nie ma sprzeczności, mimo pewnych epizodów, świadczących o nieporozumieniach, jakie odnotowano w historii. Człowiek wiary i modlitwy, jakim był św. Albert Wielki, może spokojnie uprawiać nauki przyrodnicze i czynić postępy w poznawaniu mikro- i makrokosmosu, odkrywając prawa właściwe materii, gdyż wszystko to przyczynia się do podsycania pragnienia i miłości do Boga. Biblia mówi nam o stworzeniu jako pierwszym języku, w którym Bóg, będący najwyższą inteligencją i Logosem, objawia nam coś o sobie. Księga Mądrości np. stwierdza, że zjawiska przyrody, obdarzone wielkością i pięknem, są niczym dzieła artysty, przez które, w podobny sposób, możemy poznać Autora stworzenia (por. Mdr 13, 5). Uciekając się do porównania klasycznego w średniowieczu i odrodzeniu, można porównać świat przyrody do księgi napisanej przez Boga, którą czytamy, opierając się na różnych sposobach postrzegania nauk (por. Przemówienie do uczestników plenarnego posiedzenia Papieskiej Akademii Nauk, 31 października 2008 r.). Iluż bowiem uczonych, krocząc śladami św. Alberta Wielkiego, prowadziło swe badania, czerpiąc natchnienie ze zdumienia i wdzięczności w obliczu świata, który ich oczom - naukowców i wierzących - jawił się i jawi jako dobre dzieło mądrego i miłującego Stwórcy! Badanie naukowe przekształca się wówczas w hymn chwały. Zrozumiał to doskonale wielki astrofizyk naszych czasów, którego proces beatyfikacyjny się rozpoczął, Enrico Medi, gdy napisał: „O, wy, tajemnicze galaktyki... widzę was, obliczam was, poznaję i odkrywam was, zgłębiam was i gromadzę. Z was czerpię światło i czynię zeń naukę, wykonuję ruch i czynię zeń mądrość, biorę iskrzenie się kolorów i czynię zeń poezję; biorę was, gwiazdy, w swe ręce i drżąc w jedności mego jestestwa, unoszę was ponad was same, i w modlitwie składam was Stwórcy, którego tylko za moją sprawą wy, gwiazdy, możecie wielbić” („Dzieła”. „Hymn ku czci dzieła stworzenia”). Św. Albert Wielki przypomina nam, że między nauką a wiarą istnieje przyjaźń, i że ludzie nauki mogą przebyć, dzięki swemu powołaniu do poznawania przyrody, prawdziwą i fascynującą drogę świętości. Jego niezwykłe otwarcie umysłu przejawia się także w działalności kulturalnej, którą podjął z powodzeniem, a mianowicie w przyjęciu i dowartościowaniu myśli Arystotelesa. W czasach św. Alberta szerzyła się bowiem znajomość licznych dzieł tego filozofa greckiego, żyjącego w IV wieku przed Chrystusem, zwłaszcza w dziedzinie etyki i metafizyki. Ukazywały one siłę rozumu, wyjaśniały w sposób jasny i przejrzysty sens i strukturę rzeczywistości, jej zrozumiałość, wartość i cel ludzkich czynów. Św. Albert Wielki otworzył drzwi pełnej recepcji filozofii Arystotelesa w średniowiecznej filozofii i teologii, recepcji opracowanej potem w sposób ostateczny przez św. Tomasza. Owa recepcja filozofii, powiedzmy pogańskiej i przedchrześcijańskiej, oznaczała prawdziwą rewolucję kulturalną w tamtych czasach. Wielu myślicieli chrześcijańskich lękało się bowiem filozofii Arystotelesa, filozofii niechrześcijańskiej, przede wszystkim dlatego, że prezentowana przez swych komentatorów arabskich, interpretowana była tak, by wydać się, przynajmniej w niektórych punktach, jako całkowicie nie do pogodzenia z wiarą chrześcijańską. Pojawiał się zatem dylemat: czy wiara i rozum są w sprzeczności z sobą, czy nie? Na tym polega jedna z wielkich zasług św. Alberta: zgodnie z wymogami naukowymi poznawał dzieła Arystotelesa, przekonany, że wszystko to, co jest rzeczywiście racjonalne, jest do pogodzenia z wiarą objawioną w Piśmie Świętym. Innymi słowy, św. Albert Wielki przyczynił się w ten sposób do stworzenia filozofii samodzielnej, różnej od teologii i połączonej z nią wyłącznie przez jedność prawdy. Tak narodziło się w XIII wieku wyraźne rozróżnienie między tymi dwiema gałęziami wiedzy - filozofią a teologią - które we wzajemnym dialogu współpracują zgodnie w odkrywaniu prawdziwego powołania człowieka, spragnionego prawdy i błogosławieństwa: i to przede wszystkim teologia, określona przez św. Alberta jako „nauka afektywna”, jest tą, która wskazuje człowiekowi jego powołanie do wiecznej radości, radości, która wypływa z pełnego przylgnięcia do prawdy. Św. Albert Wielki potrafił przekazać te pojęcia w sposób prosty i zrozumiały. Prawdziwy syn św. Dominika głosił chętnie kazania ludowi Bożemu, który zdobywał swym słowem i przykładem swego życia. Drodzy Bracia i Siostry, prośmy Pana, aby nie zabrakło nigdy w Kościele świętym uczonych, pobożnych i mądrych teologów jak św. Albert Wielki, i aby pomógł on każdemu z nas utożsamiać się z „formułą świętości”, którą realizował w swoim życiu: „Chcieć tego wszystkiego, czego ja chcę dla chwały Boga, jak Bóg chce dla swej chwały tego wszystkiego, czego On chce”, tzn. aby upodabniać się coraz bardziej do woli Boga, aby chcieć i czynić jedynie i zawsze to wszystko dla Jego chwały.