Reklama

Nauka

Takie geny

Pochodzenie najstarszych populacji zamieszkujących obecną Polskę wzbudza wiele zainteresowania nie tylko wśród dociekliwych, ale przede wszystkim w grupach badawczych biologów, antropologów i paleontologów. O czym mówią analizy kopalnego DNA i jakiej wiedzy dostarczają na temat dawnych społeczności zamieszkujących nasz kraj?

Niedziela Ogólnopolska 7/2023, str. 28-29

[ TEMATY ]

DNA

Zdjęcia: Adrian Wykrota

Bądź na bieżąco!

Zapisz się do newslettera

Kopalny DNA (aDNA) to materiał genetyczny pochodzący m.in. z ludzkich szczątków kostnych, które mogą być datowane na kilkaset lub kilka tysięcy lat. Stanowi on niezwykle frapujący przedmiot badań zespołu kierowanego przez dr Annę Juras i dr. Macieja Chyleńskiego z laboratorium kopalnego DNA w Instytucie Biologii i Ewolucji Człowieka na Wydziale Biologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Co można wyczytać z aDNA?

Jak wyjaśnia dr Anna Juras, specyfiką kopalnego DNA jest to, że ulega degradacji, ale może się zachować w kościach w postaci krótkich fragmentów, które posiadają charakterystyczne zmiany (mutacje). Powstają one głównie na skutek działania środowiska, w którym zdeponowane były szczątki.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

– Sam proces izolacji materiału genetycznego nie jest łatwy i wymaga pracy w specjalnym sterylnym laboratorium oraz zastosowania określonych procedur, które wyeliminują możliwość zanieczyszczenia badanych prób współczesnym materiałem genetycznym – wyjaśnia dr Juras.

Analizy aDNA pozwalają na rekonstrukcję historii genetycznej naszych przodków, a zatem na ustalenie, skąd pochodzili oraz jakie jest ich powiązanie z innymi kopalnymi populacjami.

– Współczesne techniki pracy z DNA, w tym sekwencjonowanie nowej generacji, pozwalają nie tylko rekonstruować pełne genomy mitochondrialne, które są dziedziczone w liniach żeńskich, ale także genomy jądrowe, które pochodzą od obojga rodziców, oraz chromosom Y przekazywany w linii męskiej – wskazuje dr Chyleński, biolog molekularny i archeolog. – Na ich podstawie możemy też badać pokrewieństwo między osobnikami, które są pochowane w obrębie jednego cmentarzyska lub grobu, co dostarcza nowych informacji na temat struktury społecznej dawnych populacji.

Pod koniec 2022 r. badania aDNA zostały docenione przez środowisko naukowców. Profesor Svante Pääbo otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny i fizjologii za analizy aDNA neandertalczyków. Czego dowodzą wyniki tych badań? Jak wskazują nasi rozmówcy, pozwoliły one m.in. na ustalenie, że neandertalczycy krzyżowali się z ludźmi anatomicznie współczesnymi. – Potwierdza to fakt, że kilka procent naszego genomu jest pochodzenia neandertalskiego – mówi dr Juras.

Reklama

W ostatnim czasie został pobity rekord dotyczący wieku prób, z których jesteśmy w stanie wyizolować DNA. Obecnie najstarszy aDNA, datowany na ok. 2 mln lat, pochodzi z materiałów środowiskowych z Grenlandii. – Dzięki tym badaniom, prowadzonym przez prof. Eske Willersleva z Danii, możliwa była rekonstrukcja nieznanego dotąd paleoekosystemu – tłumaczy dr Juras.

Pradziejowi mieszkańcy Polski

Badania prowadzone przez naszych rozmówców dotyczące neolitu – czyli okresu, w którym rozprzestrzeniało się rolnictwo i osiadły tryb życia – wykazały, że po początkowym okresie braku przepływu genów między napływowymi rolniczymi grupami, zaliczanymi do kultury ceramiki wstęgowej rytej (KCWR) a lokalnymi mezolitycznymi łowcami-zbieraczami, we wczesnym neolicie, nastąpił okres sporadycznego przypływu genów.

To właśnie rewolucja rolnicza uważana jest przez biologów ewolucyjnych, antropologów i archeologów za jedną z najważniejszych w historii naszego gatunku oraz całej planety. Wraz z wielką migracją ludności – rolników z Bliskiego Wschodu do Europy – przybyły także nowe geny, które znacząco zmieniły dotychczasową strukturę genetyczną.

– Zjawisko to było widoczne m.in. w postaci pojawiających się typowo wczesnoneolitycznych haplogrup mitochondrialnego DNA, tj. H, J, K czy T. Jednakże wraz z upływem czasu w populacjach neolitycznych pojawiły się łowiecko-zbierackie haplogrupy mitochondrialnego DNA, co może świadczyć o tym, że populacje wczesnoneolityczne, które przywędrowały z Bliskiego Wschodu, w pewnym stopniu krzyżowały się z wcześniejszymi mezolitycznymi populacjami – mówi dr Chyleński.

Równolegle zrekonstruowane zostały struktury pokrewieństwa jednego z badanych stanowisk wczesnoneolitycznych, które wykazały brak bezpośredniego pokrewieństwa między osobami pochowanymi obok siebie. – Może to wskazywać na złożoną strukturę społeczną, nieopartą w pierwszej kolejności na więzach pokrewieństwa biologicznego – uważa dr Chyleński.

Reklama

Naukowcy z UAM analizowali także materiały szkieletowe ludzi pochodzących z przełomu neolitu i epoki brązu.

– Wyniki potwierdziły, że tak jak cała Europa, także tereny Polski zostały w tym okresie dotknięte masową migracją z terenów Stepu Pontyjsko-Kaspijskiego. Zważywszy na bezpośrednie sąsiedztwo stepu, efekt tej migracji w porównaniu z resztą kontynentu był w naszym kraju porównywalnie większy – akcentuje nasz rozmówca.

Wkrótce pojawią się także wyniki badań dotyczących populacji zamieszkujących tereny dzisiejszej Polski w epoce brązu. Ilustrują one istotne zmiany zarówno w strukturze genetycznej, jak i społecznej, które dokonały się w tej epoce w naszej części Europy.

Ukryte w kopalnym DNA

Jak wskazują pracownicy naukowi UAM, badania kopalnego DNA pomagają zrozumieć, które przemiany w kulturze towarzyszyły przemieszczaniu się grup ludzkich, a które rozprzestrzeniały się jako widoczne wyłącznie na poziomie genetycznym.

– Możemy także zrekonstruować charakter migracji, a więc to, czy brali w niej udział przedstawiciele obu płci, jak np. w migracji z Anatolii u zarania neolitu, czy dominowali w niej mężczyźni, jak w migracji ze stepów na początku epoki brązu – mówi dr Juras. Zespół naukowy z Instytutu Biologii i Ewolucji Człowieka na Wydziale Biologii UAM zajmuje się także analizą chorobotwórczych bakterii kopalnych, których genomy można wykryć w ludzkich szczątkach.

Trzeba też zauważyć, że analizy genetyczne szczątków ludzkich dostarczają informacji nie tylko na temat samych procesów migracji, ale – jak wskazują naukowcy z UAM – również selekcji i pochodzenia pewnych cech biologicznych istotnych dla przystosowywania się do zmieniających się warunków środowiskowych. Co ciekawe, przykładami takich cech są zdolność trawienia laktozy w wieku dorosłym czy odporność lub podatność na niektóre choroby. Ta pierwsza pojawiła się w Europie najprawdopodobniej na początku epoki brązu, ale jak pokazały m.in. badania naukowców z Poznania, zaczęła na naszym kontynencie dominować dopiero po wczesnym średniowieczu.

2023-02-07 13:52

Ocena: +1 0

Reklama

Wybrane dla Ciebie

Katecheci do ME: proponowane zmiany dot. lekcji religii są dyskryminacją i segregacją

2024-03-18 13:10

[ TEMATY ]

katecheza

Karol Porwich/Niedziela

Proponowane przez Ministerstwo Edukacji zmiany dotyczące lekcji religii w szkołach są daleko posuniętą dyskryminacją, segregacją oraz wykluczeniem ludzi o odmiennych przekonaniach, a zatem także osób wierzących, z przestrzeni publicznej - napisali katecheci z diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej w liście do minister edukacji.

Katecheci z diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej wystosowali list do minister edukacji w sprawie lekcji religii opublikowany na stronie diecezji.

CZYTAJ DALEJ

Diecezja zielonogórsko-gorzowska: 46 nadzwyczajnych szafarzy Komunii św.

2024-03-18 20:17

[ TEMATY ]

bp Tadeusz Lityński

Zielona Góra

nadzwyczajni szafarze Komunii św.

parafia pw. Ducha Świętego

Karolina Krasowska

Do posługi nadzwyczajnych szafarzy udzielania Komunii św. zostało wyznaczonych 46 mężczyzn z 27 parafii

Do posługi nadzwyczajnych szafarzy udzielania Komunii św. zostało wyznaczonych 46 mężczyzn z 27 parafii

Nasza diecezja ma nowych nadzwyczajnych szafarzy Komunii św. Bp Tadeusz Lityński udzielił błogosławieństwa kandydatom 18 marca podczas Mszy św. w kościele pw. Ducha Świętego w Zielonej Górze.

Do posługi nadzwyczajnych szafarzy udzielania Komunii św. zostało wyznaczonych 46 mężczyzn z 27 parafii. – Przed nami piękna uroczystość. Dzisiejsze wydarzenie odbywa się w 25. roku zatwierdzenia tej posługi w naszej diecezji dekretem bp. Adama Dyczkowskiego. Formacja trwa dwa miesiące. W tym czasie panowie spotykają się co drugi tydzień. Mają wykłady według określonego programu, związanego z przygotowaniem liturgicznym, pastoralnym, a także duszpasterskim, bo ich funkcja jest związana przede wszystkim z posługą zanoszenia Komunii św. do chorych. Do tej pory w naszej diecezji odbyło się 21. edycji takich przygotowań, a do tej pory udało nam się przygotować 750 nadzwyczajnych szafarzy udzielania Komunii św. – powiedział diecezjalny opiekun szafarzy ks. Zbigniew Kobus.

CZYTAJ DALEJ

Kard. Nycz: pokój, o który prosimy, jest sumą małych pokojów w naszych sercach

2024-03-19 07:07

[ TEMATY ]

nowenna21:20

KEP

Gdyby ktoś trzy lata temu powiedział, że będziemy świadkami długiej wojny w Europie, gdzie Rosja, napada na Ukrainę, to by nam się to w głowach nie mieściło. Pokój, o który prosimy, jest sumą małych pokojów w naszych sercach. Wierzymy, że ta modlitwa będzie skuteczna - powiedział kard. Kazimierz Nycz w poniedziałek wieczorem w sanktuarium św. Andrzeja Boboli w Warszawie, gdzie modlono się w trzecim dniu Nowenny w intencji Ojczyzny, zgody narodowej i poszanowania życia ludzkiego, zanoszonej za wstawiennictwem św. Andrzeja Boboli i bł. ks. Jerzego Popiełuszki.

Modlitwa nowennowa pod hasłem „Akcja 21:20” odmawiana jest codziennie od soboty 16 marca po Apelu Jasnogórskim, o godz. 21.20, a także po każdej Mszy św. Nowennę można odmawiać też indywidualnie w dowolnym momencie dnia.

CZYTAJ DALEJ

Reklama

Najczęściej czytane

W związku z tym, iż od dnia 25 maja 2018 roku obowiązuje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia Dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) uprzejmie Państwa informujemy, iż nasza organizacja, mając szczególnie na względzie bezpieczeństwo danych osobowych, które przetwarza, wdrożyła System Zarządzania Bezpieczeństwem Informacji w rozumieniu odpowiednich polityk ochrony danych (zgodnie z art. 24 ust. 2 przedmiotowego rozporządzenia ogólnego). W celu dochowania należytej staranności w kontekście ochrony danych osobowych, Zarząd Instytutu NIEDZIELA wyznaczył w organizacji Inspektora Ochrony Danych.
Więcej o polityce prywatności czytaj TUTAJ.

Akceptuję