Pierwsza wzmianka

Początki życia religijnego w Łodzi giną w pomroce dziejów, a podawane na ten temat informacje są niejednokrotnie sprzeczne.
Pierwsza wzmianka o Łodzi pochodzi z 6 września 1332 r. Był to dokument wystawiony przez księcia łęczycko-dobrzyńskiego Władysława, który przekazał w ten sposób 15 wsi po wieczne czasy biskupom kujawskim, mającym swą siedzibę we Włocławku. Wśród tych 15 wsi jest wymieniona Lodza - dzisiejsza Łódź. Dokument mówi o tym, że wieś Lodza jest prywatną własnością biskupów kujawskich, chociaż administracyjnie należy do archidiakonatu łęczyckiego, dekanatu zgierskiego archidiecezji gnieźnieńskiej.
Wspomniany dokument nie mówi nic o kościele, parafii ani o cmentarzu na terenie Łodzi.
Następny dokument, z 29 lipca 1423 r., został podpisany przez króla Władysława Jagiełłę w Przedborzu, na prośbę łódzkiej delegacji. I choć Król złożył podpis i pieczęć, nadając Łodzi prawa miejskie, nadal nie mówiło się o parafii, kościele i cmentarzu dla Łodzi.
Dopiero dokument bp. Jana Pelli z Niewiesza w 1424 r. wspomina po raz pierwszy o parafii łódzkiej, dlatego niektórzy historycy przypisują jej powstanie na początek XV wieku.
Skoro pierwsza wzmianka o Łodzi pochodzi z 1332 r., to wieś musiała powstać dużo wcześniej: na początku XIV lub na przełomie XIII/XIV wieku (w jednym z opisów spotkałem wzmiankę, że początek Łodzi to rok 1250 - jest to jednak data zbyt wczesna). Jeżeli więc na przełomie XIII i XIV wieku żyli tu ludzie, zawierali małżeństwa, chrzcili dzieci i grzebali zmarłych, to zrozumiałe, że musieli mieć w bliskiej okolicy kościół i cmentarz. Potrzeby religijne łodzian zaspokajała parafia św. Katarzyny w Zgierzu. Tam też był cmentarz, na którym grzebano zmarłych łodzian. Warto przypomnieć, że Zgierz powstał w XIII wieku i był miastem królewskim, leżącym na ważnym szlaku komunikacyjnym. Parafia zgierska jest wymieniana już w 1161 r., a więc zalicza się do najstarszych parafii na terenie dzisiejszej archidiecezji łódzkiej. Łódź należała do tej parafii i do powiatu zgierskiego, a kiedy w Łodzi powstała pierwsza parafia, należała do dekanatu zgierskiego.
Czytając monografię łódzkich aptek, znalazłem następującą informację: „W XIX wieku, gdy Łódź nie miała lekarza i apteki, to w tej sprawie łodzianie udawali się do Zgierza”. Jeżeli jeszcze w XIX wieku byliśmy uzależnieni od Zgierza, to tym bardziej w wieku XIV. I chociaż 18 września 1820 r. została podpisana tzw. umowa zgierska, od której rozpoczyna się powstanie i rozwój przemysłu włókienniczego w Łodzi, to dopiero od II poł. XIX wieku zaczynamy „brać górę” nad Zgierzem.

Erekcja pierwszej parafii w Łodzi

Kroniki kościelne podają, że pierwsza łódzka parafia powstała w 1370 r. Erekcji parafii miał dokonać biskup kujawski Zbilut Golanczewski (a. Zbylut Gołańczewski, 1365-1383). Inne źródła podają, że parafię tę erygował abp gnieźnieński Jarosław Bogoria Skotnicki (1342-74). Najprawdopodobniej był to jednak wspomniany Biskup kujawski, jako że Łódź stanowiła część jego dóbr prywatnych. A ponieważ administracyjnie należała do archidiecezji gnieźnieńskiej, dlatego erekcję parafii musiał zatwierdzić jej gospodarz, czyli abp Jarosław Bogoria Skotnicki.
Pierwsza parafia i kościół w Łodzi otrzymały wezwanie Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Kościół zwano też Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej lub Mariackim. Został wzniesiony na tzw. Górkach Plebańskich czy Górkach Kościelnych (dziś: pl. Kościelny). Zbudowany z bali modrzewiowych, kryty gontem, miał wolno stojącą dzwonnicę, krytą dachem namiotowym. Wewnątrz kościoła były cztery ołtarze. W głównym umieszczono obraz Matki Bożej, a w bocznych - obraz Chrystusa Ukrzyżowanego, obraz św. Barbary i figurę św. Anny, słynącą łaskami.
Kościół ten, wzniesiony w 1370 r., służył łódzkiej parafii do II poł. XVIII wieku. Kroniki podają, że został rozebrany na skutek zniszczenia. Przy tym kościele był pierwszy cmentarz grzebalny, który służył Łodzi do 1822 r.
Drugi kościół, także drewniany, został wybudowany przez biskupa kujawskiego Antoniego Ostrowskiego w latach 1765-68 i istniał do 10 kwietnia 1888 r. Następnie został rozebrany i przeniesiony na teren obecnie nieczynnego cmentarza grzebalnego przy ul. Ogrodowej 22.
Ponieważ do parafii łódzkiej należeli mieszkańcy wsi: Bałuty, Brus, Doły, Huta, Lipinki, Mierzączka, Poręby, Radogoszcz, Retkinia, Rogi, Rokicie, Rozdrażew (późniejszy Zarzew), Widzew, Wólka, a sama Łódź liczyła wówczas (w 1888 r.) ponad 125 tys. mieszkańców, łódzki kościół nie mógł pomieścić wszystkich parafian.

Świątynie innych wyznań

Warto zauważyć, że w tym czasie istniały już w Łodzi kościoły innych wyznań. Ewangelicy mieli swoją świątynię pw. Świętej Trójcy (obecnie jest to kościół rzymskokatolicki pw. Zesłania Ducha Świętego przy pl. Wolności). W latach 1880-84 wybudowali drugi kościół pw. św. Jana Ewangelisty (dziś ul. Sienkiewicza 60). Mieli też prawosławni swą cerkiew pw. św. Aleksandra Newskiego (1880-84) przy dzisiejszej ul. Kilińskiego 56. Żydzi natomiast posiadali murowaną synagogę i cmentarz. Przy ul. Przejazd (dziś J. Tuwima) stał Dom Modlitwy Braci Morawczyków oraz Baptystów przy ul. Nawrot.
Najmniejszy i najuboższy kościółek w Łodzi mieli wierni rzymskokatoliccy. Dlatego parafia łódzka, mając pieniądze i zezwolenie, postanowiła wybudować nowy duży kościół murowany, wykorzystując w tym celu projekt architekta diecezji kujawskiej - Konstantego Wojciechowskiego.
Budowę nowego kościoła utrudniał dotychczasowy, wyżej opisany drewniany kościół, który - po przeniesieniu na teren przy ul. Ogrodowej 22 - został poświęcony 10 maja 1888 r. przez ks. Jana Siemca. Otrzymał wezwanie św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny i był kościołem filjalnym parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.