24 lata temu - 25 czerwca 1976 r. - tysiące robotników Radomia zaprotestowało przeciw ogłoszonym dzień wcześniej podwyżkom cen żywności oraz "rekompensacie finansowej", opartej na jaskrawie niesprawiedliwych zasadach. Zgromadzeni przed gmachem Komitetu Wojewódzkiego Partii wołali: "My chcemy chleba!".
W niezwykle brutalny sposób ZOMO rozpędziło manifestantów. Wśród nich znajdował się proboszcz podradomskiej parafii Pelagów - ks. Roman Kotlarz, który wcześniej ze schodów kościoła Świętej Trójcy pobłogosławił rzesze protestujących, a następnie podczas niedzielnych kazań jako pierwszy występował publicznie w obronie represjonowanych, przypominał o godności człowieka, jego prawie do wolności i sprawiedliwości. Nachodzony wielokrotnie przez "nieznanych sprawców" i bity przez nich, zmarł 18 sierpnia 1976 r. Oficjalne śledztwa - prowadzone przez Wojewódzką Prokuraturę w Radomiu w 1982 i 1991 r. - nie doprowadziły do wyjaśnienia okoliczności jego śmierci.
Próba ich zbadania stała się m.in. tematem pracy pt. Ksiądz Roman Kotlarz - obrońca wolności i sprawiedliwości 1954-1976, przygotowywanej na konkurs historyczny: Obywatel - władza 1956-80 przez uczniów II klasy VI LO im. Jana Kochanowskiego w Radomiu (Szczepana Kowalika, Piotra Krakowskiego, Tomasza Pyzary i Jarosława Sakowicza). Otrzymali za nią w 1998 r. I nagrodę zespołową. Owoc swych badań przekazali 30 września 1998 r. Ojcu Świętemu Janowi Pawłowi II.
Dwaj z nich - Szczepan Kowalik i Jarosław Sakowicz - współpracowali przy poświęconym ks. Kotlarzowi filmie telewizyjnym pt. I cicho ciało spocznie w grobie (pisałam o tym w ubiegłym roku w 50. numerze Niedzieli). Zachęceni sukcesami, postanowili wyniki swych poszukiwań uzupełnić i opublikować. Mimo nawału szkolnych obowiązków, związanych z przygotowaniami do matury, zrealizowali swe zamierzenia. Dwa miesiące temu Radomskie Towarzystwo Naukowe i Radomskie Wydawnictwo AVE wydało ich książkę pt. "Ksiądz Roman Kotlarz. Życie i działalność 1928-1976".
W przedmowie bp Edward Materski, biskup senior diecezji radomskiej, podkreślił pasję, "z jaką autorzy docierali do prawdy o tamtych czasach i ludziach".
Zasadnicza treść książki zawiera się w trzech rozdziałach. Pierwszy omawia życie i działalność ks. Kotlarza do 25 czerwca 1976 r. W drugim rozdziale Ksiądz przedstawiony jest na tle wydarzeń Radomskiego Czerwca ´76. Trzeci - poświęcony jest badaniom okoliczności jego śmierci i upamiętnieniu go.
Książka posiada bogatą bibliografię oraz zasługujące na uwagę aneksy: wspomnienie Leokadii Okrój, pracownicy Szpitala Psychiatrycznego w Krychnowicach, w którym ks. Kotlarz od 1963 r. był kapelanem i gdzie zmarł, oraz wstrząsający wywiad z byłym pracownikiem MO - Jackiem Nowakowskim, który stwierdził: "To było zabójstwo z premedytacją".
Na podstawie zebranego materiału młodzi autorzy tej "krótkiej, zwartej i logicznie skonstruowanej biografii" dowiedli, że ks. Kotlarz od początku swej pracy duszpasterskiej był systematycznie inwigilowany przez Służbę Bezpieczeństwa, która - zarzucając mu "nadużywanie ambony dla celów sprzecznych z polityką państwa" i oskarżając go wręcz o " działalność szkodliwą" - sprzeciwiała się kierowaniu go do parafii miejskich i podmiejskich, gdyż jego działalność mogła tam doprowadzić do niepokojów społecznych. Ksiądz zaś w swych płomiennych, przepełnionych patriotyzmem kazaniach nieustannie upominał się o prawdę, sprawiedliwość, wolność i poszanowanie godności ludzkiej.
Promocja książki miała miejsce 5 maja 2000 r. w VI LO w Radomiu. Wśród dostojnych gości wymienić trzeba bp. Edwarda Materskiego, który zabierając głos, podkreślał, że państwo i Kościół wspólnie muszą wychowywać ludzi ofiarnych, gotowych za przekonania oddać życie, takich jak ks. Kotlarz. Nawiązując do słów ogłaszającej Wielki Jubileusz Roku Świętego bulli Incarnationis mysterium Jana Pawła II o gromadzeniu materiałów o męczennikach naszego trudnego XX wieku, podziękował Szczepanowi i Jarkowi za uratowanie od zapomnienia postaci ks. Kotlarza, poza środowiskiem radomskim mało znanej ofiary komunistycznego aparatu bezpieczeństwa.
Odczytano również telegramy nadesłane przez recenzentów książki, znawców historii najnowszej: ks. prof. dr. hab. Józefa Krasińskiego (z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie), kolegę kursowego ks. Kotlarza z Seminarium Duchownego w Sandomierzu, i prof. dr. hab. Henryka Paczkowskiego (z Instytutu Nauk Politycznych Polskiej Akademii Nauk w Warszawie). Recenzenci gratulowali zarówno autorom, jak i ich nauczycielce historii, dr Elżbiecie Orzechowskiej, która zainspirowała ich do podjęcia tego tematu, czuwała nad opracowaniem i uporządkowaniem zebranego materiału (ok. 1000 dokumentów) oraz ostateczną redakcją tekstu.
Dr Orzechowska również gratulowała swoim wychowankom, a swoje wystąpienie zakończyła słowami: "Marzeniem każdego nauczyciela jest, by jego uczniowie go przerośli. Jestem szczęśliwa, bo moi chłopcy tego dokonali. W swoim dorobku mam sporo artykułów naukowych, ale żadnej książki, oni - już mają. Tym wszystkim, którzy nam w tym pomogli, składam serdeczne ´Bóg zapłać´".
Szczepan Kowalik w imieniu obu autorów podziękował dyrekcji szkoły, nauczycielom, wychowawcy - Zbigniewowi Wieczorkowi i katechecie - ks. Wojciechowi Celuchowi, sponsorom i wszystkim, którzy pomogli w wydaniu 5000 egzemplarzy książki.
Pamiątkowe egzemplarze wręczono bp. Edwardowi Materskiemu, Dyrektorowi i przedstawicielce Radomskiego Towarzystwa Naukowego. W dalszej części uroczystości głos zabrał Bronisław Kawęcki, asystent reżysera we wspomnianym filmie i zarazem legendarna postać radomskiej " Solidarności". Powiedział m.in.: "Dawniej za głoszenie prawdy groził wyrok pięciu lat więzienia. Szczęśliwie dożyliśmy czasów, że Wam za to nic nie grozi i macie przed sobą pięć lat studiów. Wasza książka kompensuje to, czego my po Czerwcu´76, a później także z ramienia NSZZ ´Solidarność´ nie mogliśmy zrobić".
Ostatnim mówcą był Tomasz Świtka, dawny ministrant i uczeń ks. Kotlarza. Wszyscy ze wzruszeniem wysłuchali jego wspomnień o wspaniałym kapłanie i opiekunie młodzieży.
Z pewnością monografia radomskich maturzystów będzie bardzo pomocna w rozpoczynającym się właśnie procesie beatyfikacyjnym ks. Romana Kotlarza. Gorąco zachęcam do jej lektury, by w ten sposób również zadośćuczynić "za moment pogrzebu, kiedy ze względu na sytuację i zastraszenie społeczeństwa i Kościoła w przemówieniach przy trumnie nie podniesiono ani jednego akcentu odnoszącego się do jego martyrologii, tak jakby to był zwykły pogrzeb po naturalnym zgonie".
Tekst swój chcę zakończyć pewną propozycją. Ks. Roman Kotlarz ma w Radomiu swoją ulicę i oratorium w sanktuarium maryjnym w Kałkowie-Godowie. Uważam, że byłby również wspaniałym patronem szkoły, ponieważ bardzo kochał dzieci i młodzież.

Szczepan Kowalik, Jarosław Sakowicz, "Ksiądz Roman Kotlarz. Życie i działalność 1928-1976". Radomskie Towarzystwo Naukowe, Radomskie Wydawnictwo Diecezjalne AVE, Radom 2000.