Przejawy życia organizacyjnego wśród katolików świeckich w postaci licznych stowarzyszeń kościelnych widoczne na ziemiach polskich na przełomie XIX i XX w. pozwalają stwierdzić, że zakładana w okresie międzywojennym Akcja Katolicka nie natrafiła bynajmniej na pustkę organizacyjną w katolicyzmie polskim. Istniejące wówczas stowarzyszenia religijne odgrywały znaczącą rolę w życiu kościelnym i narodowym Polaków. Stanowiły one także pewną formę Akcji Katolickiej, zalecanej przez Piusa X, a w przyszłości posłużyły jako doskonała baza dla rozwoju tegoż ruchu na nowych zasadach, sprecyzowanych przez papieża Piusa XI.

Pełne możliwości dla rozwoju Akcji Katolickiej na ziemiach polskich zaistniały dopiero z chwilą odzyskania przez Polskę niepodległości. Kościół katolicki znalazł się wówczas w sprzyjających dla siebie warunkach. Zajmował on bowiem, wśród innych wyznań w państwie, pozycję dominującą zarówno pod względem liczby wiernych, jak i sytuacji prawnej. Katolicy stanowili 3/4 ogółu mieszkańców Polski. Prawo państwowe gwarantowało, na mocy Konstytucji z 17 marca 1921 r., Konkordatu, zawartego pomiędzy Watykanem a Polską z 10 lutego 1925 r. i Konstytucji z 23 kwietnia 1935 r., wolność sumienia i wyznania wszystkim obywatelom, a Kościołowi katolickiemu dawało naczelne stanowisko wśród innych religii. Nadto przyznawało Kościołowi swobodę we wszystkich dziedzinach działania.

Kościół zatem, po przeprowadzeniu reorganizacji diecezji, usankcjonowanej bullą Vixdum Poloniae Unitas z 28 października 1925 r. i ułożeniu stosunków prawnych z państwem, mógł poczynić kolejne kroki w kierunku pełnej integracji życia religijnego i kościelnego w Polsce. Realizował to przez podejmowanie szeregu inicjatyw także na polu duszpasterskim. Okolicznościami sprzyjającymi, obok wyżej wspomnianych, były także: liczebny wzrost duchowieństwa i powiązanie katolicyzmu z tradycją narodową Polaków.

Wśród działań w dziedzinie duszpastersko-wychowawczej, jakie podjął Kościół w Polsce Odrodzonej, do najbardziej doniosłych należała Akcja Katolicka. W niej właśnie Episkopat upatrywał rolę czynnika integrującego katolicyzm oraz wzór jednolitych form organizacyjnych dla nieskoordynowanego dotąd ruchu religijnego organizacji masowych. Akcja Katolicka była właśnie taką najbardziej eksponowaną organizacją masową, ujawniającą tendencje do łączenia wszystkich organizacji katolickich w jednej centrali.

W Akcji Katolickiej, jako organizacji uniwersalnej, Episkopat widział także szerokie możliwości oddziaływania Kościoła na pozareligijne dziedziny życia, w tym także na dziedzinę społeczną i polityczną, aby i tam wprowadzić zasady chrześcijańskie, a zwłaszcza etyczne. Kościół dostrzegał bowiem wyraźne wpływy laicyzmu oraz idei lewicowych na życie społeczne. Toteż dziedzina wychowania publicznego stała się przedmiotem szczególnej jego troski. Realizacji tak szerokich zadań sprzyjał specyficzny charakter Akcji Katolickiej. Była ona bowiem organizacją religijną i apolityczną, kierowaną przez hierarchię kościelną, co pozwalało jej, w warunkach polskiego wewnętrznego układu politycznego, unikać z jednej strony konfliktów z rządem sanacyjnym, z drugiej strony zaś pełnić rolę skutecznego narzędzia Kościoła w realizacji jego zadań apostolskich.

Wśród organizacji związanych bezpośrednio z genezą Akcji Katolickiej w Polsce wymienia się głównie: Związek Katolicki w Królestwie Polskim, Zjednoczenie Kobiet Katolickich, Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej (SMP), Sodalicję Mariańską i Ligę Katolicką. Natomiast za poprzedniczkę Akcji Katolickiej, najbardziej zbliżoną do niej pod względem założeń i organizacji, uważa się Ligę Katolicką.

Na terenie kraju istniały zasadniczo dwa rodzaje Lig: Ligi typu poznańskiego (Katowice, Kraków, Lwów i Pelplin), wzorowane na Lidze Katolickiej w Poznaniu, powołanej w 1920 r. przez kard. Edmunda Dalbora oraz i Ligi typu warszawskiego (w diecezjach byłego Królestwa Kongresowego), oparte na zasadach Ligi Katolickiej w Warszawie, utworzonej w 1926 r. przez kard. Aleksandra Kakowskiego.

Pierwsza Liga Katolicka w Polsce Odrodzonej powstała 21 marca 1920 r. w Poznaniu. Jej podstawą organizacyjną była parafia, a łącznikiem związkowym diecezja. Liga była zrzeszeniem katolików obojga płci. Nie przewidywała natomiast w swych strukturach organizacyjnych stowarzyszeń kościelnych jako członków. Miała jedynie za zadanie popierać ich działalność. Celem Ligi było "szerzenie uświadomienia religijnego i stosowanie zasad katolickich w życiu oraz opiekowanie się sprawą i Akcją Katolicką". Środkami do osiągnięcia tych celów były: zjazdy diecezjalne, wiece parafialne, krzewienie piśmiennictwa i wydawnictw katolickich. Przez swoją działalność Liga miała się stać "narzędziem Księży Biskupów i pomocą świecką w duszpasterstwie" .

Liga Katolicka w Polsce nie była jednak organizacją jednolitą. W poszczególnych diecezjach działała ona w oparciu o własne statuty, a ich kierownictwa nie starały się o porozumienie między sobą w celu uzgodnienia jednolitego programu pracy. Nie znaczy to jednak, że działań w tym kierunku nie podejmowano. Już na II Zjeździe Katolickim w Bydgoszczy w 1921 r. przyjęto następującą uchwałę: "Zważywszy, że wysiłki organizacyjne katolików w Polsce nie są jeszcze zespolone i ujednolicone, zwracamy się do Księży Biskupów polskich, ażeby w diecezjach swoich dążyli do jednolitego zorganizowania katolików w ramach Ligi Katolickiej". Postulaty te wzbudziły większe zainteresowanie dopiero po ogłoszeniu przez Piusa XI encyklice Ubi arcano Dei w 1922 r. Wówczas to "zaczęto w Polsce myśleć głębiej nad Akcją Katolicką" .

cdn.