Duchowe przygotowanie dzieci do Pierwszej Komunii Świętej

Katechizm Kościoła Katolickiego (KKK1324), powołując się na Sobór Watykański II, definiuje Eucharystię jako „źródło i zarazem szczyt całego życia chrześcijańskiego”.

Ks. dr hab. Witold Ostafiński podkreśla, iż przyjęcie Pierwszej Komunii Świętej nie powinno być „tylko pobożną i szykowną uroczystością, ale momentem realnego zjednoczenia z Chrystusem żywym i realnie obecnym w sakramencie”. – Z teologicznego punktu widzenia, Pierwsza Komunia jest też dopełnieniem chrześcijańskiego wtajemniczenia – po chrzcie, a przed bierzmowaniem – i dlatego domaga się odpowiedniego przygotowania serca – mówi dziekan Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie.

– Dziś Kościół w Polsce kładzie szczególny nacisk na osobistą relację dziecka z Jezusem Eucharystycznym – mówi teolog, zwracając uwagę na zmiany, jakie zaszły na przełomie lat w przygotowaniu kandydatów do Pierwszej Komunii Świętej. – Nie wystarczy już tylko przygotowanie „techniczne” do liturgii, czy katechetyczne w postaci opanowania kilku formuł modlitewnych, czy też kilkunastu pytań i odpowiedzi — wyjaśnia ks. dr hab. Ostafiński i nadmienia, że, wychodząc naprzeciw współczesnym potrzebom, „wiele parafii wprowadza, modlitwy rodzinne, czy aktywności angażujące również rodziców”. – I bardzo dobrze, bo – jak mówi Lumen Gentium (nr 11) – przez Eucharystię wierni składają „Bogu ofiarę, a wraz z nią samych siebie” – dodaje.

Nie tylko odpowiedzialność duszpasterzy

Odnosząc się do Kanonu 914 Kodeksu Prawa Kanonicznego, teolog przypomina, że odpowiedzialność za przygotowania młodego człowieka do sakramentu – oprócz duszpasterzy – spoczywa na rodzinie, szczególnie na rodzicach, którzy są „pierwszymi świadkami wiary”; na szkole – podczas lekcji katechezy; na parafii – w przeróżnych formacjach liturgicznych i wspólnotowych.

– Tradycja rodzinna to był i jest fundament przeżywania sakramentu. Przykład żywej wiary rodziców i dziadków, codzienna modlitwa w domu, wspólne uczęszczanie na niedzielną Mszę są kwestią fundamentalną. To w domu dziecko pierwszy raz składa ręce do modlitwy, słyszy o Jezusie, uczy się pacierza. Rodzina to pierwszy „Kościół Domowy”, a rodzice są „pierwszymi katechetami” – tłumaczy ks. dr hab. Witold Ostafiński. – Wtedy dziecko jest zdolne nie tylko „zaliczyć” to wydarzenie, ale przeżyć je głęboko jako osobiste spotkanie z żywym Bogiem – wskazuje.

Teolog zwraca przy tym uwagę, że przeżywanie przyjęcia Pierwszej Komunii Świętej od zawsze było wydarzeniem wspólnotowym – uroczystością nie tylko dla dziecka, ale świętem rodziny i całej parafii. – Wspólnota parafialna obejmuje chrzestnych, krewnych i sąsiadów, dlatego w wielu regionach Polski pierwszokomunijne uroczystości po prostu „wychodziły poza dom” – tłumaczy. Parafie organizowały błogosławieństwo, wspólną modlitwę, a nawet przyjęcia m.in. w salkach katechetycznych. W niektórych częściach kraju wierni nadal wspominają kilkudziesięcioosobowe procesje dzieci i uroczyste śniadanie w domu parafialnym. Ks. dr hab. Witold Ostafiński, podkreśla, że wspólnota parafialna, przygotowując dzieci do przyjęcia komunii, wprowadza je w relacje z Bogiem i wspólnotą Kościoła, czyli „realizuje swą najgłębszą misję”.

Kluczowe momenty

Jednym z ważniejszych wydarzeń, które wpłynęły na obecną formę Pierwszej Komunii Świętej, był Sobór Laterański IV w 1215 r., podczas którego zdecydowano, że każdy katolik, który osiągnął wiek rozumu, czyli zna podstawowe prawdy wiary i ma świadomość, do jakiego sakramentu przystępuje, może i powinien przyjmować Komunię Świętą przynajmniej raz w roku. Na Soborze Trydenckim w XVI w. potwierdzono tę regułę, co ugruntowało obowiązek przystępowania najmłodszych do sakramentu. Jednak, jak wyjaśnia ks. dr hab. Witold Ostafiński, prof. UPJPII „współczesną formę tej uroczystości parafialnej wprowadzili księża misjonarze ludowi w XVII – XVIII w., organizując zbiorowe uroczystości, początkowo kończące misje parafialne”. Teolog wskazuje też, iż to dekret Quam singulari Piusa X z 1910 r. był największym przełomem w historii sakramentu. – Akt dopuszczał dzieci do Najświętszego Sakramentu już od 7. roku życia i uczynił z tego powszechną praktykę. Od tego momentu Pierwsza Komunia Święta stała się trwałym elementem życia parafialnego i rodzinnego, takim, jakim znamy go dziś – mówi dziekan Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II. Współcześnie – zgodnie ze „Wskazaniami Konferencji Episkopatu Polski dotyczącymi przygotowania dzieci do przyjęcia i przeżywania sakramentu pokuty i pojednania oraz Pierwszej Komunii Świętej” z 2020 roku – dzieci przystępujące do pierwszej Eucharystii mają ok. 10 lat, czyli kończą III klasę szkoły podstawowej.

Jak wyjaśnia teolog, czasach okupacji Msze św. często duchowni sprawowali w ukryciu, a uroczystości komunijne odbywały się bez hucznego przyjęcia w domu, tylko w skromnych warunkach. Wskazuje, iż mimo czasów wojennych i prześladowań, praktyka pierwszokomunijna zachowała ten sam głęboki wymiar duchowy. — Uroczystość Pierwszej Komunii w tym czasie była wyrazem jedności z Chrystusem w Jego ofierze i nadzieją na ocalenie duchowe nawet w trudnych czasach. Kościół podkreślał wtedy przede wszystkim sakramentalny sens Eucharystii jako prawdziwego Ciała i Krwi Chrystusa, dającego siłę do życia w wierze, co dodatkowo umacniało wiernych w trudnych warunkach politycznych […] W okresie PRL-u przedstawiciele władz państwowych utrudniali życie w zgodzie z religią. Zlikwidowano lekcje religii w szkołach. Jednak – jak podkreśla dziekan Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie – parafie starały się organizować katechezy, w tym przygotowujące do I Komunii Świętej, czasem nawet „po kryjomu”. – Zawsze najważniejsze było uświadomienie dziecku, że w komunii przyjmuje prawdziwe Ciało Chrystusa. Akcentowano realną obecność Pana Jezusa, konieczność stanu łaski i wrażliwość sumienia – zaznacza.

Kiedyś i dziś

Według ks. dr. hab. Witolda Ostafińskiego współczesna forma uroczystości zatraciła coś z istoty sakramentalnej inicjacji. – Z jednej strony warto docenić to, co zachowało się z bogatej tradycji, tzn. że polska Pierwsza Komunia to święto całej rodziny, podniosłe parafialne wydarzenie przepełnione sacrum. Z drugiej strony, współczesna oprawa uroczystości przepełniona bywa pokusami formalizmu i komercjalizacji. Coraz częściej poświęca się znaczną uwagę wystawności przyjęcia, modzie czy prezentom, co może odwracać uwagę od istoty sakramentu – ocenia teolog. – Nadzieję jednak budzi fakt, że współczesna praktyka liturgiczna i duszpasterska dostarcza wielu narzędzi, by pogłębić duchowość dziecka. Pocieszające jest to, że mimo komercjalizacji tego sakramentu wielu rodziców i dzieci nadal pragnie spotkania z żywym Bogiem – mówi ks. dr hab. Witold Ostafiński.

Do pozytywnych zmian w przygotowaniu kandydatów do Pierwszej Komunii Świętej dziekan Wydziału Teologicznej Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II zalicza także: katechezy w grupach, spotkania tematyczne, rekolekcje komunijne, wyjazdy po uroczystości do miejsc świętych. – Zmiany form przygotowania odzwierciedlają więc dojrzewające rozumienie, że Eucharystii nie przyjmuje się tylko raz „uroczyście”, ale wprowadza się ją nieustannie w życie całej rodziny i parafii. Pokazujemy dzieciom, że komunia to nie jednorazowa nagroda, lecz początek drogi. – podkreśla ks. dr hab. Witold Ostafiński.