Pewna polska dziewczynka, która zobaczyła McDonald’sa w Los Angeles, powiedziała do swojej mamy: „Patrz, w tym kraju też jest nasz McDonald’s!”. Powszechnym bowiem doświadczeniem każdego z nas jest to, że otaczająca nas rzeczywistość oraz nasza tożsamość kulturowa, narodowa, religijna, społeczna są poddane presji czegoś, co można określić mianem globalnej cywilizacji. Zaczynają obowiązywać nowe reguły i rodzi się nowy swoisty porządek powszechny, polegający na dążeniu do transformacji podstawowych struktur ekonomicznych w makroskali obejmującej cały glob; porządek, który nieubłaganie przenika każdą sferę życia współczesnego człowieka.

Ten nowy porządek świata zdaje się być w opozycji do zastanej rzeczywistości, głosząc przy tym, że jest czymś od niej lepszym i ważniejszym. Inżynieria genetyczna ma uczynić nasz gatunek nieśmiertelnym, liberalna demokracja – każdemu dać szansę na budowanie dobrobytu. A jednak, mimo rozbudzonych nadziei i wizji świetlanej przyszłości, wielu ludzi czuje się bardzo niepewnie, pojawiają się nowe źródła niepokoju, problemy, wyzwania, zagrożenia. Człowiek czuje się przytłoczony, gdyż sam siebie stawia wobec procesu zerwania ciągłości zmian, w obliczu perspektywy sprzecznej z dotychczasowymi przyzwyczajeniami i punktami odniesień. Odczuwamy brak sprawdzonej i bezpiecznej metody postępowania wobec nowych zjawisk i nowych prawidłowości. Przy czym globalizm i globalizacja w sposób bardzo przewrotny oddalają wpływ jednostki na władzę, a jednocześnie tworzą niezwykle sugestywną iluzję jej współudziału w kreowaniu codzienności.

Globalizacja bywa postrzegana jako nieunikniona konsekwencja rozwoju technologicznego i próba stworzenia jednego świata bez granic i wojen. Absolutyzacja tej idei może jednak prowadzić na manowce i wynaturzyć dążenie do poszukiwania jedności wspólnot ludzkich. Wtedy zamiast wielokulturowości i różnorodności życia społecznego akcent zostaje przeniesiony na imperatyw tworzenia ujednoliconego i jednokształtnego społeczeństwa. Jak obrazowo zauważył błyskotliwy myśliciel: „Są dwa sposoby, by człowieka pozbawić domu. Jeden – to mu go zniszczyć, a drugi – to sprawić, by jego dom wyglądał tak samo jak wszystkie inne”.

Nowy świat ulega mentalności zysku oraz przyjemności i zatraca godność osoby ludzkiej, jest oderwany od sprawdzonych wartości, definiuje człowieka przede wszystkim w kategoriach jego przydatności dla globalnych struktur. Selekcja dokonuje się na zasadzie wydajności i użyteczności. Piewcy globalizacji uzasadniają swoje racje uniwersaliami antropologicznymi, odwołują się do szczytnych haseł pokonywania barier, podziałów i nierówności między ludźmi i narodami oraz tworzenia warunków do kooperacji jednostek wywodzących się z różnych społeczeństw i kultur. Podkreślają motyw walki z ubóstwem i przekonują wszystkich, że proponują jedyną słuszną formułę ekonomicznego sukcesu, którą należy stosować w każdym kraju, bez względu na jego położenie, historię, dorobek cywilizacyjny, kulturę czy stopień rozwoju. Jednak w wyniku globalizacji nieliczni stają się jeszcze bardziej bogaci kosztem pozostałej większości.

Kolejna zasada dynamiki Newtona głosi, że akcja wywołuje reakcję. Niepokoje współczesnego świata wyraża także nasilająca się konfrontacja cywilizacji. Zwłaszcza spięcie między światem islamu a zatracającym wrażliwość na transcendencję Zachodem. Czy jesteśmy świadkami wznoszenia wieży Babel, z apokaliptycznym ognistym smokiem, który oznacza rychłą zagładę ludzkości; czy też stoimy przed nowym wyzwaniem, nową szansą na poprawę egzystencji człowieka, przed wielkim projektem, którego celem jest tworzenie podwalin „nowej ludzkości”? Czy jednak ten nowy świat jest ludzki? Czy sprzyja autentycznej solidarności, dialogowi i wzajemnemu zrozumieniu oraz wzrastaniu w człowieczeństwie?

Jan Maria Jackowski, publicysta i pisarz, eseista, senator RP, www.jmjackowski.pl