Początki osady

Ok. 6 km na południe od Jeleniej Góry wije się wśród Wzgórz Łomnickich osada wiejska Staniszów. Jej nazwa pochodzi prawdopodobnie od imienia legendarnego właściciela - Stanisza. Jej rozproszona zabudowa rozciąga się na długości ok. 3 km w dolinie niewielkiego potoczku Lutynki. Lokalną atrakcją turystyczną jest wzniesienie Góra Witosza (484 m npm) porośnięta różnym drzewostanem. Z zachowanych przekazów historycznych wynika, że w odległych stuleciach część mieszkańców tej wiejskiej osady trudniła się rzemiosłem na rzecz miejscowego rolnictwa. Pozostała jej część miała status kmieci, zagrodników i chałupników. Natomiast współcześni mieszkańcy Staniszowa w następstwie przemian społeczno-gospodarczych, jakie zaszły w naszym kraju, losy swoje związali z pobliską Jelenią Górą. Pierwszym właścicielem wsi był zaufany księcia jaworskiego Henryka I - Peczoldus Runge. Potwierdza to dokument książęcy z roku 1336. Kolejnym dziedzicem posiadłości ziemskich w Staniszowie został bliżej nieznany rycerz Stange. Nabył je w roku 1367, co potwierdzają XVIII-wieczne przekazy źródłowe. Miejscowość ta była w posiadaniu jego potomków aż do wybuchu wojny trzydziestoletniej (1618-1648). Wymienione dobra od początków wspomnianej wojny, aż do początków XVIII stulecia były we władaniu rodu Nimptschów. Potwierdzają to zachowane do naszych czasów nagrobki członków tej rodziny wmurowane w ścianę po wschodniej i południowej stronie kościoła. W 1726 r. Staniszów nabył hrabia Fryderyk Schmettau. Był w jego posiadaniu aż do 1776 r. Dobra te po nim odziedziczyła jego córka Henrietta. Wychodząc za mąż za Henryka XXXVIII Reussa (1748-1835), rotmistrza królewskiego, 17 lipca 1784 r., wniosła mu w posagu wszystkie odziedziczone po ojcu dobra na terenie Staniszowa. Zmarła jednak w dwa lata po swym zamążpójściu, w wieku 33 lat. Po jej śmierci wspomniany rotmistrz królewski stał się dziedzicem rozległych posiadłości na terenie Staniszowa. Młody wdowiec ożenił się z hrabianką Joanną von Flechter. Jego potomkowie byli w posiadaniu Staniszowa aż do zakończenia II wojny światowej.

Kościół w Staniszowie

Historia miejscowej świątyni pw. Przemienienia Pańskiego gubi się w mrokach śląskiego średniowiecza. Brak przekazów źródłowych nie pozwala na dokładne ustalenie czasu jej powstania. Dokumentalna wzmianka z roku 1305, w której Staniszów wymieniony jest wśród osad wiejskich, z których biskup wrocławski pobierał czynsz, nasuwa przypuszczenie, że wspomniana miejscowość, jak wiele jej podobnych na Śląsku, musiała zapewne powstać na przełomie XIII i XIV w. Z zachowanego do naszych czasów układu architektonicznego wnętrza tutejszego kościoła wynika, że najstarszą jego częścią jest prezbiterium. Różni się ono od reszty świątyni. Świadczy o tym jego kształt w formie absydy. Na jego stropie są widoczne gotyckie żebrowania. Za głównym ołtarzem znajduje się zamurowane okno, przez które zapewne pierwotnie światło rozpraszało mroki wnętrza świątyni. Na narożach, od południowej i północnej strony, znajdują się niskie pomieszczenia. Jedno z nich aktualnie pełni rolę zakrystii. W ich głębokich podziemiach znajdują się doczesne szczątki członków pierwszych rodów feudalnych władających Staniszowem oraz członków rodziny Reussów. Pieczę nad tym obiektem sakralnym od wielu stuleci sprawowali jeleniogórscy proboszczowie. Niewielka odległość tego obiektu od zabudowań pierwszych właścicieli Staniszowa nasuwa przypuszczenie, że budowla ta w odległych czasach musiała pełnić rolę kaplicy dla miejscowych rodów feudalnych. Brak materiałów źródłowych nie pozwala na bliższe określenie czasu dobudowania do prezbiterium nawy głównej kościoła. Prace budowlane musiały być prowadzone na przełomie XVI i XVII stulecia, o czym świadczy powiewająca na jego dachu chorągiewka z widoczną datą z roku 1615. Główna część kościoła ma charakter jednonawowej budowli sakralnej o wymiarach 12x9 metrów. Obecny kształt został jej nadany w roku 1844 podczas prowadzonych wówczas robót budowlanych. Podniesiono wtedy strop świątyni, nadając mu kolisty kształt. Dla doświetlenia wnętrza kościoła dobudowano dwie lunety pod stropem od południowej i północnej strony. Zdecydowano się również na podwyższenie wysokości trzech okien od południowej i północnej strony, aby rozjaśnić wnętrze świątyni. Chór, zlokalizowany od zachodu, jest dwupoziomowy. Na jego górnej kondygnacji umieszczone są organy, fundacji Henryka XXXIII (1786-1841). Są wyposażone w jeden manuał i osiem głosów. Zachowany do naszych czasów zegar na wieży kościelnej pochodzi z roku 1802. Był on darem dla tutejszej wspólnoty ewangelickiej od Henryka XXXIII Reussa. Godny uwagi jest umieszczony w głównym ołtarzu obraz. Przedstawia on scenę Przemienienia Pańskiego na Górze Tabor. Według znawców sztuki sakralnej ikona ta o wymiarze 170 x 105 cm mogła powstać w okresie późnego baroku, w latach 1720-1730. We wspomnianym obrazie można wyodrębnić dwie strefy - niebiańską, z widoczną postacią Boga Ojca, i ziemską, przedstawiającą sylwetki trzech Apostołów: św. Piotra, Jakuba i Jana oraz Mojżesza i Eliasza na tle brunatnego urwiska z kępami traw, widokiem na jezioro i zabudowaniami miejskimi. Innym cennym zabytkiem sztuki sakralnej jest chrzcielnica. Jest ona dziełem miejscowego snycerza. Powstała w końcu XIX stulecia. Całość jest utrzymana w ciemnej tonacji. Została ona wykonana z jednego kawałka drewna. Przewodnim motywem dekoracyjnym tego dzieła są liście winogron. W prezbiterium stoi replika XVII-wiecznego fotela. W latach 1740 i 1784 dokonywano prac remontowych kościoła. W roku 1863 przystąpiono do pokrycia dachu nawy głównej nowym łupkiem. Koszty przeprowadzonych prac dekarskich oszacowano na sumę 124 talarów. Przy okazji prowadzenia robót dekarskich dokonano pozłocenia gałki na wieży kościelnej oraz przeprowadzono naprawę chorągiewki zniszczonej przez korozję. Przed wybuchem II wojny światowej, w roku 1932, przeprowadzono ostatnie prace budowlane. Ograniczały się one do założenia nowego hełmu i pokrycia całego dachu kościelnego nowym łupkiem. Ogólne koszty przeprowadzonych prac remontowych wyniosły 12000 marek. W ich wydatkach partycypował ówczesny właściciel Staniszowa Henryk ILIV Reuss.

(cdn.)