Z o. Eugeniuszem Grzywaczem SP historykiem sztuki i dyrektorem Centrum Wiara i Kultura w Hebdowie k. Nowego Brzeska rozmawia Izabela Trelińska – malarka i pedagog

– Wystawa „Taniec Słońca – setna rocznica objawień” zagościła w Galerii na Krużgankach w klasztorze ponorbertańskim w Hebdowie na zakończenie Roku Objawień w Fatimie. Co Ojca szczególnie ucieszyło, czy zaskoczyło w związku z tą wystawą?

– Jestem mile zaskoczony ilością i różnorodnością prac, które zostały zgłoszone na wystawę, zwłaszcza że temat nie był łatwy. Tytuł wystawy to „Taniec Słońca” – wybrałem go, bo jest bardzo poetycki i malarski, i wydawało mi się, że przez swoją alegoryczność, daje dużą wolność w wyborze tematycznym dla artystów chcących wziąć w tej wystawie. „Tańcem Słońca” – nazwano cud który miał miejsce 13 października 1917 r., w czasie szóstego, ostatniego z objawień Maryi trójce dzieci z Fatimy. Kiedy przyjrzymy się pracom na wystawie, to w swej warstwie tematycznej opowiedzianej bardzo indywidualnym obrazowym językiem plastycznym, aż dziewiętnastu artystów, tworzących w różnych technikach (malarstwo, rzeźba, fotoplastyka, media elektroniczne) zechciało nam nie tylko przybliżyć tamte wydarzenia, ale także przypomnieć ich aktualność, uwypuklić nasz niepokój o spełnienie się kolejnych tajemnic fatimskich w naszym wieku. Obrazem i symbolem próbowali uchwycić to, co niemożliwe do wypowiedziane za pośrednictwem zwyczajnego ludzkiego słowa. Sto lat od objawień – to równocześnie podsumowanie minionego wieku, bardzo dramatycznego w dziejach naszej Ojczyzny i świata, spojrzenie na te wydarzenia przez pryzmat objawień fatimskich oczyma artysty, wydaje mi się bardzo ważnym doświadczeniem dla odbiorcy. Mam nadzieję, że wystawa „Taniec Słońca – stulecie objawień fatimskich” to nie tylko jedno z ważnych wydarzeń roku jubileuszowego, ale także pomoc w duchowym zamyśleniu nad przesłaniem orędzia Matki Najświętszej dla jej ukochanych dzieci.

– Czy Ojciec zamierza pokazać tę wystawę w innych galeriach ?

– Niestety, nie. Wystawa w Hebdowie została pomyślana jako wydarzenie kulturalne na zakończenie Roku Fatimskiego, trudno aby ten temat po zakończeniu obchodów jubileuszowych miał tą samą nośność w innych ośrodkach wystawowych.

– Czy sądzi Ojciec, że trzeba ponieść trud pielgrzymowania do Fatimy, żeby wymodlić głęboką wiarę ?

– Pielgrzymowanie do świętych miejsc należy do tradycji naszej chrześcijańskiej wiary. Przypomina nam, że „jeno pielgrzymowaniem jest nasze życie” do Królestwa Niebieskiego. Ale nie tylko pielgrzymowaniem, także i nieustannym „bojowaniem” o zwycięstwo dobra nad złem, miłości nad nienawiścią, prawdy nad kłamstwem, piękna nad brzydotą. W tej walce naszego życia bywa różnie, nie zawsze zwycięża dobro, miłość, prawda i piękno, taka już jest nasza wspólna niedola synów Ewy i stary człowiek wychodzi z nas jak wyleniała sierść. Świętość bowiem pomieszana jest w nas z profanum. Dlatego potrzebujemy takich miejsc, gdzie świętość szczególnie emanuje, gdzie czujemy moc Boga. Fatima jest takim miejscem. Na szczęście takich miejsc, gdzie łaska Boża jest szczególnie odczuwana, a wiara rośnie, jest wiele. Jednym z nich jest także klasztor w Hebdowie od blisko dziewięciu wieków omodlony przez zamieszkujących go zakonników, tu także, od ponad 600 lat, jest sanktuarium Matki Bożej Nadwiślańskiej.

– Wiara, to w połowie rzeczywistość, w połowie tajemnica. Bardzo trudno przekroczyć granicę między łaską, a tajemnicą. Namalować to co niewidzialne, czego nie można dotknąć, doświadczyć, zrozumieć – to bardzo trudne zadanie, czy dobrze myślę?

– Tak wiara, to tajemnica ale i w połowie rzeczywistość. Dlatego w jakimś sensie można jej jednak doświadczyć. Czasem słyszę: „proszę Ojca, gdyby nie moja wiara, to …”. To świadczy o doświadczeniu wiary i jej niezwykłej mocy, odczuwanej w naszej codzienności. Czy można ją namalować? Pewnie jako zamkniętego w konkretne kształty upersonifikowanego bytu to nie, wszak nie należy do świata samodzielnych bytów, które można obwieść konturem, zobaczyć „postrzeganiem soczewkowym”. Jednak prawdziwej sztuki nie da się sprowadzić jedynie do ilustracji, jest w niej coś, co wychodzi ponad linię, barwę i kształty, a przez tajemnicze piękno dotyka nieskończoności. Stąd nie szukałbym wiary w materii malarstwa, czy rzeźby, która jest konkretna, ale w tym, co poza nią: zamysłu artysty i intuicji odbiorcy.

– Wiarę kojarzę z twórczością , bo wiara, tak jak i twórczość musi być rozwijana, poszukiwana, porządkowana. Trzeba ją także znajdować! I wierzyć ! Jak Ojciec sądzi ?

– Ma Pani na myśli zapewnie tzw. „twórczość natchnioną”, odwołującą się do słynnego powiedzenia, że „artystą nie tyle się jest, co bywa”. Artysta zdaje sobie sprawę, że najczęściej wykonuje świetną rzemieślniczą pracę, a tylko niekiedy tworzy swoje dzieło jak natchniony, przekraczając samego siebie.

Mówi Pani, że twórczość artystyczną kojarzy z wiarą, która albo się rozwija, albo karłowacieje, w zależności od tego jak jesteśmy zaangażowani w jej zdobywanie lub pogłębianie. Myślę, że tak właśnie jest. Ja jednak pokusiłbym się o jeszcze inne porównanie. Proces twórczości artystycznej przypomina mi poszukiwanie przez człowieka rozumnego sensu i dobra własnej egzystencji. Życie człowieka powinno być twórcze a nie odtwórcze, jeśli chce się aby było ono piękne. Z życiem człowieka jest trochę tak, jak z działalnością artystyczną. Działaniem artysty jest natchnienie i tworzenie. Wielkie postacie naszej cywilizacji: św. Benedykt z Nursji; św. Franciszek z Asyżu, św. Jan Paweł II i inni, którzy ludzkość wprowadzili na nowe tory, byli jak artyści tworzący piękne arcydzieła, które jednak zawsze poprzedziło natchnienie i tworzenie. Drogowskazy jakie postawił człowiekowi Jezus w Kazaniu na Górze, gdzie wygłosił Osiem Błogosławieństw, kładą nacisk na ludzką wolność, tą samą z jaką powinien podchodzić artysta w akcie tworzenia. Jezus w tych ośmiu „przykazaniach” Nowego Testamentu – niczego nam nie nakazuje, niczego nie zabrania. Krótkie stwierdzenia Jezusa zaczyniające się od słowa „błogosławieni” (czyli szczęśliwi), pomagają nam odkryć nowe wartości, a następnie tak intuicyjnie pokierować własnym życiem, aby obfitowało w piękne czyny, które swoim blaskiem, dobrem uzasadniają swoje istnienie i dają poczucie szczęścia.

– Siostra Łucja to postać , której Bóg zawierzył „ Orędzie mające ocalić świat”. Zadanie bardzo trudne! I niezwykłe! Jak miała przekonać Ojca Świętego do zaangażowania i poświęcenia Rosji Niepokalanemu Sercu Maryi ?

– Bóg dał człowiekowi wolność i nie zamierza jej mu odbierać, nawet wtedy gdy ludzie chcą zgotować sobie samozagładę. Ze swej strony robi wszystko, aby nas ocalić. Jedną z takich prób ocalenia nas przed nieszczęściami XX wieku i grożącymi dalszymi nieszczęściami naszych czasów były objawienia w Fatimie. Tam za pośrednictwem dzieci, które w momencie pierwszego objawienia miały niewiele lat: Łucja dziewięć, Franciszek osiem, Hiacynta zaledwie sześć – Bóg nawoływał ludzkość do modlitwy i pokuty. Dlaczego objawił się dzieciom, a nie któremuś z potężnych władców tego świata, lub autorytetów intelektualnych i moralnych? Warto odpowiedzieć sobie na to pytanie w kontekście wolności, którą obdarzył pojedynczego człowieka, jak i całe ludzkie nacje do samostanowienia o sobie.

– A jak siostra Łucja miała przekonać ludzi do praktykowania nabożeństwa pierwszych sobót? Jakimi metodami? Jaki testament nam pozostawiła? Post i modlitwa?

– Post i modlitwa ze swej natury musi wypływać z wolnej decyzji człowieka, wtedy ma wartość. Dlatego zawsze musimy zaczynać od siebie i musi nas to kosztować. Ten przykład ma zapalać innych. Kiedy Matka Boża prosiła dzieci o modlitwę i pokutę, to dzieci to czyniły. Zgodnie z zaleceniem Matki Bożej modliły się o pokój na świecie, podejmowały umartwienia za grzeszników. Były to małe dzieci, a czyniły to ochoczym sercem, może nawet aż nadto gorliwym. Sama Matka Boże zwróciła na to uwagę w jednym ze swoich objawień. Powiedziała wówczas, że Pan był bardzo zadowolony z ofiar, które składały dzieci za nawrócenie grzeszników, ale również zaleciła, aby ograniczyły swoje umartwienia mówiąc: „Nie chcę, żebyście w łóżku miały sznur pokutny na sobie”. Ta gorliwość dziecięca jest wyrzutem i zachętą dla nas dorosłych, abyśmy i my nie ustawali w modlitwie i umartwieniu, bo tylko wtedy, jeżeli wielu odwróci się od grzechu nasz świat może być uratowany.

– W Orędziu Fatimskim obecne są dzieci , którym powierzono odpowiedzialne i trudne zadanie: wezwanie do pokuty i nawrócenie. Tak trudne zadanie otrzymały Łucja, Franciszek i Hiacynta. Zgodziły się na realizację tych zadań. S. Łucja, czekała na wypełnienie misji prawie 90 lat.

– Bóg wybrał dzieci. Tak najczęściej czyni Bóg, że do naprawdę niezwykłych i ważnych zadań wybiera najczęściej to co małe i niegodne w oczach świata, aby nikt nie mógł przypisywać sobie tych zasług, których sprawcą jest Bóg. Matka Boża wybrała dzieci i przez nich przemawiała do ludzi naszych czasów, aby nikt nie mógł zarzucić, że jest przez Boga do czegoś przymuszany, że odbiera mu się wolność decydowania. Orędzie Fatimskie to objawienie prywatne przekazane przez dzieci wynikające z troski i miłości o nasz los, którego możemy przyjąć lub odrzucić. Wielu przyjęło, wielu nie przyjęło, wielu zapewne dzięki docieraniu Orędzia z Fatimy do coraz dalszych zakątków jeszcze przyjmie. Warto czekać i modlić aby tak się stało.

– I jeszcze modlitwa różańcowa – w niej obecna jest głębia całej Ewangelii, najważniejsze myśli, wskazania i postawy. Szkoda , że zabrakło jej na wystawie.

– Temat modlitwy różańcowej jest niewątpliwie nierozłączny z tajemnicą Fatimy. Obawiałem się jednak, że jeśli wprowadzę na obecną wystawę prace artystyczne odnoszące się do tego tematu, to problem objawień fatimskich zejdzie na drugi plan. Dlatego w organizacji tej wystawy świadomie pominąłem tą tematykę, zwłaszcza, że myślę nad organizacją oddzielnej zbiorowej wystawy poświęconej Różańcowi i jego tajemnicom.

– Na zakończenie moja osobista refleksja. Fatima zbliża do Chrystusa. Jak możemy „przyoblec się w Chrystusa” ? Ja maluję Jego oblicze. Dotykam rysunku – oczu, nosa, ust, włosów, policzków – i doznaję „pokoju”. Oczywiście nie zawsze tak jest. To również wielka tajemnica! Jak działa Bóg, jakimi sposobami, metodami i w jakim czasie? Łaska jest konieczna w malowaniu sacrum. Bez niej wyczuwalna jest pustka i wymuszenie głębi. Dlatego tworząc trzeba się modlić. Mieć żywą relację z Bogiem – jako przyjacielem. Rozmawiać o wszystkim i za wszystko dziękować.

Izabela Maria Trelińska urodziła się w Łodzi. Jest absolwentką Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu; dyplom na Wydziale Sztuk Pięknych. Uprawia twórczość w zakresie malarstwa i akcji plastycznych. Stworzyła m.in. kilkanaście cykli akwarel o charakterze sakralnym oraz kilkadziesiąt cykli akwarel będących zapisami jej zagranicznych podróży. Zajmuje się też upowszechnianiem sztuki. Ma na swoim koncie ponad 100 wystaw indywidualnych oraz udział w licznych wystawach okręgowych, ogólnopolskich, międzynarodowych i sztuki polskiej za granicą. Zorganizowała również szereg akcji plastycznych z udziałem dzieci i młodzieży szkolnej.

Współpracowała w tym zakresie m.in. z Muzeum Sztuki w Łodzi, Muzeum Miasta Łodzi, Miejską Galerią Sztuki w Łodzi, Galerią Art Forum i Galerią Manhattan. Od 1998 r. publikuje refleksje o sztuce, podróżach i spotkaniach z artystami. Jej teksty drukowała "Niedziela " i miesięczniki "Aspekt Polski", "Kalejdoskop" i "Plastyka w szkole".