O roli filozofii, jaką może odgrywać w codziennym życiu, z o. prof. Mieczysławem Krąpcem rozmawia Monika Skarżyńska

Monika Skarżyńska: - Kim jest filozof? Czy to błądzący myślami w chmurach idealista?

O. prof. Mieczysław Krąpiec: - Filozof jest realistą, kierującym się rozumem i realiami.

- Kto może być filozofem? Czy może być nim zwykły człowiek?

- Każdy z natury jest filozofem. Filozoficzne prapytanie brzmi: dlaczego istnieję ja, dlaczego istnieje świat, społeczeństwo! Stąd każdy, kto zadaje takie pytania, jest filozofem. Tylko powinien swoje pytania uładzić, by stały się rozumne, sensowne.

- W czym pomaga filozofia?

- Dzięki niej człowiek uczy się żyć normalnie, racjonalnie, świadomie. Filozofia, ucząc umiejętności stawiania dobrych, rozumnych pytań, chroni tym samym ludzi przed życiem w świecie utopii, mitów. Filozofia wyjaśnia istniejącą rzeczywistość. W tym sensie opiera się na zdrowym, tzw. chłopskim rozumie. Prowadzi do realnego kontaktu z drugim człowiekiem, światem i Bogiem. Rzeczywistość, którą ukazuje zdrowa, bo realistyczna filozofia, zaciemniają współczesne mitologie, propagowane przez np. mityczne filozofie i panteistyczne sekty, jak New Age.

- Jakie są źródła filozofii?

- Filozofia powstała jako próba przezwyciężenia mitologii. Stawiane przez nią pytania dotyczyły relacji człowieka do wyobrażanych przez siebie bogów plemiennych. Z czasem pojawiła się idea boga natury i pytania zostały na nią ukierunkowane. Mimo faktu, że ludzie są i byli zdolni do racjonalnego myślenia, pozostaje w nich skłonność do myślenia mitycznego. Ale takie myślenie nie prowadzi do rzeczywistego poznawania świata. Myślenie suponuje poznanie np. drugiego człowieka, które to poznanie podlega refleksji. Ale gdy myślenie ogranicza się tylko do refleksji, czyli do poznania własnych aktów poznawczych, wtedy staje się tzw. myśleniem, które może prowadzić do utopii i tym samym nie jest poznaniem rzeczywistego świata. Filozofia, wyrósłszy pierwotnie z przezwyciężenia mitologii, powinna prowadzić dalej, tj. do zadawania pytań o realną rzeczywistość, o sprawy najbliższe człowiekowi - istoty coraz bardziej świadomej sensu swego istnienia.

- Do czego prowadzi oderwanie się od poznania świata?

- Oderwanie się od poznania świata prowadzi do tworzenia mitów na jego temat. Mity to myślenie oparte na pierwotnym poznaniu rzeczywistości, z której później czerpane są tylko pewne elementy, tworzące „fabułę” jako treść mitu. Artyści czerpią z rzeczywistości niektóre tylko elementy i układają je w swoistą ideę. Obrazem takiego „mitu” jest np. sfinks, który tak naprawdę przecież nie istnieje, a złożony jest z obrazu pięknej kobiecej twarzy i obrazu ciała lwicy, która zabija. Tak samo rzeczywistość oparta na mitach nie ma za wiele elementów realizmu.

- Może ludzie wolą żyć w świecie własnych marzeń? Takie życie jest przyjemniejsze, człowiek nie męczy się wtedy wymyślaniem sposobów, jak pokonać kolejne pojawiające się w życiu trudności...

- Ludzie często żyją w świecie mitów, które stworzyli. Wypływa to z utraty kontaktu z rzeczywistością i z zamykania się w świecie własnych myśli. Problematyką utopijnego poznania zajmował się Thomas Morus, autor słynnego traktatu Utopia, gdzie przedstawił groteskowo idealną „rzeczywistość” społeczną. Prawdopodobnie jego intencją było ostrzec ludzi przed takimi społeczeństwami. Tymczasem kolejne pokolenia różnych myślicieli potraktowały jego literackie pomysły jako poważną propozycję. Wiele mitów na temat społeczeństwa i życia pojawiło się w epoce oświecenia, gdy stworzono mit społeczeństwa, w którym neguje się władzę, dotychczasową moralność, rodzinę, normy religijne, zamiast tego proponując ideały źle pojętej wolności, równości i braterstwa, jak to proponował Adam Waishupt.

- Jak można opisać społeczeństwo, w jakim nam przyszło dziś żyć?

- Żyjemy w społeczeństwach ideologizowanych, utopijnych, w których organizuje się życie społeczne, gospodarcze, polityczne bez liczenia się z prawdziwą naturą człowieka. Te mityczne społeczeństwa nie liczą się z indywidualnym i społecznym istnieniem człowieka, a więc m.in. rodziną, narodem. Wszystko w nich natomiast ma się zgadzać z a priori przyjętą teorią, która jest utopią. Jan Paweł II przewidział, że niepokoje świata współczesnego wynikają z mylnego zrozumienia antropologii, a więc źle rozumianego człowieka. Nie widzi się go takim, jakim jest, lecz przecenia się jego możliwości, traktując go albo z ubóstwieniem, albo się go uzwierzęca.

- Co może ratować przed takim wypaczonym spojrzeniem na rzeczywistość?

- Sądzę, że filozofia realistyczna. Jest ona potrzebna dla ratowania kultury humanistycznej, która stoi w sprzeczności z obecnym zideologizowanym i zmitologizowanym spojrzeniem na rzeczywistość. Trzeba przypomnieć ludziom podstawy realistycznego myślenia, tj. sprawdzalnego przez faktyczną rzeczywistość.

- Czym więc dla współczesnego człowieka może stać się filozofia?

- Filozofia może się stać podstawą racjonalnego życia. Ludzkie filozoficzne prapytanie wyraża się w sformułowaniu „dla”-„czego?”. Dlaczego dzieje się tak, a nie inaczej? Dalsze pytania brzmią: czym jest rzeczywistość, czym jest miłość, czym jest małżeństwo, czym jest państwo, czym jest kultura... Odpowiedzi wyjaśniają, co stanowi istotę ludzkiej rzeczywistości i co jest w niej najważniejsze. Na drodze takich filozoficznych pytań stwierdza się istnienie różnych bytów, co ostatecznie prowadzi do stwierdzenia istnienia czystego bytu, którym jest Bóg jako ostateczna racja naszej rzeczywistości, w tym szczególnie człowieka.

- Dziękuję za rozmowę.

Dominikanin o. Mieczysław Albert Krąpiec (ur. w 1921 r.) jest filozofem i teologiem katolickim, metafizykiem, współtwórcą filozoficznej szkoły lubelskiej, inicjatorem Powszechnej Encyklopedii Filozofii. Od 1963 r. był profesorem KUL-u, w latach 1970-83 r. sprawował urząd rektora KUL-u; w latach 1970-81 był prezesem Towarzystwa Naukowego KUL-u, od 1983 r. jest członkiem PAN-u, a od 1989 r. członkiem PAU. Obecnie jest głównym przedstawicielem tomizmu egzystencjalnego w Polsce. Uprawia metafizykę, w której posługuje się teorią sądów egzystencjalnych, stwierdzających istnienie bytu, zajmuje się antropologią filozoficzną i teorią poznania.