Wystawa powstała ze zbiorów: Archiwum Straży Granicznej w Szczecinie, Wojskowego Biura Historycznego, Muzeum w Praszce, Muzeum Ziemi Wieluńskiej, Archiwum Akt Nowych a także z kolekcji prywatnych: st. chorążego sztab. SG Tadeusza Pruchniewskiego, Przemysława Buckiego, Arkadiusza Kapuścika, Mieczysława Sołtysiaka oraz Ksawerego Jasiaka i Przemysława Wojciechowskiego z IPN.

Zofia Białas

Organizatorami wystawy są: Instytut Pamięci Narodowej we Wrocławiu Delegatura w Opolu, Muzeum w Praszce, przy współpracy Placówki Straży Granicznej w Opolu im. Powstańców Śląskich. Patronat nad wystawą objęli: Minister Obrony Narodowej i Komendant Śląskiego Oddziału Straży Granicznej w Raciborzu.

Otwarciu wystawy w Wieluniu towarzyszyły: wystąpienie dra Ksawerego Jasiaka, pracownika IPN we Wrocławiu Delegatura w Opolu, wystąpienie Jana Książka, dyrektora Muzeum Ziemi Wieluńskiej poświęcone historii Straży Granicznej w powiecie wieluńskim oraz prezentacja dioramy historycznej ze zbiorów Przemysława Buckiego i Stowarzyszenia Historycznego „Bataliony Obrony Narodowej w Wieluniu”, autorstwa Przemysława Buckiego i st. chor. sztab. Straży Granicznej Tadeusza Pruchniewskiego, składającej się z oryginalnych artefaktów wyposażenia i umundurowania strażnika granicznego, a także dokumentów, odznak z czasów II RP oraz współczesnego umundurowania i uzbrojenia Placówki Straży Granicznej w Opolu.

Historia Straży Granicznej II RP rozpoczęła się w X 1918 roku, kiedy to Rada Regencyjna powołała Straż Graniczno – Wojskową a Ministerstwo Skarbu Korpus Straży Skarbowej, które po połączeniu przyjęły nazwę Straży Aprowizacyjnej. Po reorganizacji w IV 1919 roku powstała Wojskowa Straż Graniczna. Po kolejnych reorganizacjach w roku 1921 mieliśmy do czynienia z Batalionami Celnymi (Bataliony Straży Granicznej do VI 1923 roku). Po likwidacji większości Batalionów powstała do ochrony granic Policja Państwowa oraz Straż Celna, która w 1925 roku liczyła 24 Inspektoraty i 140 Komisariatów, łącznie 6967 funkcjonariuszy. Straż Celna działała do 2 IV 1928 roku.

Zadania Straży Celnej w zakresie ochrony granicy północnej, zachodniej i południowej II Rzeczpospolitej przejęła utworzona 22 marca 1928 roku Straż Graniczna – zawodowa formacja o charakterze policyjno - wojskowym. W latach 1928 – 1939 personel Straży Granicznej składał się z dawnych funkcjonariuszy Straży Celnej i nowo przyjętych do służby. W większości byli to rezerwiści Wojska Polskiego. Wielu członków Straży Granicznej miała przeszłość wojskową, wielu spośród nich dowodziło plutonami i kompaniami podczas wojny polsko-bolszewickiej (1919–1921) oraz w powstaniach: wielkopolskim (1918–1919) i śląskich (1919–1921).

Głównym celem i tematem wystawy, złożonej z 15 plansz umieszczonych na systemie roll –up (ułożona tematyczne w układzie chronologiczno - problemowym), którą od 4 lutego możemy oglądać w Muzeum Ziemi Wieluńskiej, jest fragment historii Straży Granicznej na zachodnim odcinku granicy polsko-niemieckiej w okresie międzywojennym XX w. oraz ukazanie jej roli ze szczególnym uwzględnieniem wykonywanych przez nią zadań i czynności służbowych, odzwierciedlających ówczesną sytuację w II Rzeczpospolitej. Wystawa to memento dla mieszkańców ówczesnego polsko-niemieckiego pogranicza (obecnie terenów województw: śląskiego, opolskiego i wielkopolskiego) o jednej z największych, elitarnych formacji mundurowych II RP, która stała się symbolem Polski niepodległej.

Wystawa to także spłata długu pamięci wobec ludzi niezwykłych, patriotów, o których tak naprawdę mało wiemy.

W Informatorze wystawy czasowej Instytutu Pamięci Narodowej we Wrocławiu Delegatury w Opolu czytamy: Wystawa prezentuje szeroki wachlarz działań oraz dokonań jednej z najważniejszych służb mundurowych w II RP. Poświęcona jest ludziom, którzy wiernie służyli i przelewali krew za ochronę i utrzymanie granic niepodległej Polski. Zawiera najbardziej istotne, przełomowe dla dziejów tej formacji wydarzenia, związane m.in. z przemianami organizacyjnymi w administracji państwowej i wojskowej.

Na wystawie zaprezentowano unikatowe, niepublikowane fotografie i mapy z lat 30-tych XX w. m.in. przejść granicznych Wielkopolskiego Inspektoratu Okręgowego SG, rozmieszczenia Komisariatów i Placówek I i II linii, strukturę i kadrę kierowniczą Inspektoratu Granicznego (nr 13) „Wieluń” (było 5 Inspektoratów Granicznych), sylwetki wybranych strażników granicznych i ich dokumenty, umundurowanie, uzbrojenie oraz różne formy codziennej służby w terenie: począwszy od patrolowania pogranicza, poprzez walkę z przemytem, wykonywanie zadań specjalnych dla ekspozytur wywiadowczych Oddziału II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. Pokazano także życie prywatne strażników i ich rodzin po zakończonej służbie.

Ostatnie plansze obrazują wydarzenia z 1 września 1939 r. i tragiczne losy strażników, którzy zginęli we wczesnych godzinach porannych, broniąc zachodniego odcinka granicy II RP. Ci, co nie zginęli, trafili do niewoli niemieckiej i sowieckiej. Wielu zginęło w kwietniu 1940 r., dzieląc los ofiar sowieckiej zbrodni katyńskiej ginąc w Kalininie (obecnie Twer).

Zapraszamy do Muzeum Ziemi Wieluńskiej i do obejrzenia dwóch równoległych wystaw: „Przywrócić blask…” i „Na straży granic …”