Marcin Konik-Korn: - Czy uczestnicząc w rekolekcjach parafialnych lub internetowych, jesteśmy w stanie w tym samym stopniu dotrzeć w głąb siebie i do Boga jak podczas rekolekcji zamkniętych, np. ignacjańskich?

O. Józef Augustyn SJ: - Różnica jest zasadnicza. Owoc rekolekcji zawsze zależy od wewnętrznego wysiłku i hojności serca, z jaką się je podejmuje. Rekolekcje parafialne, w czasie których słucha się jedynie nauk, trudno porównać z rekolekcjami w domu rekolekcyjnym (nazywanymi czasami rekolekcjami zamkniętymi), gdzie przez kilka dni wiele godzin dziennie modlimy się w całkowitej ciszy i skupieniu. To dwa odmienne doświadczenia. Nie deprecjonuję bynajmniej rekolekcji parafialnych i nie gloryfikuję rekolekcji zamkniętych, ale zwracam jedynie uwagą, że owoc rekolekcyjny zależy od „ceny”, jaką się płaci.

- Moje poprzednie pytanie nie wynikało z naiwności, że to samo można osiągnąć dzięki kilkudniowym rekolekcjom zamkniętym i parafialnym. Zrodziło je silne doświadczenie przeżycia specyficznej formy rekolekcji, jaką są misje parafialne.

- Kiedy mówimy np. o rekolekcjach ignacjańskich, mamy na myśli ściśle określoną metodę, metodę sprawdzoną. Pojęcie zaś rekolekcji parafialnych jest bardzo ogólne i niesprecyzowane. Istnieją rekolekcje parafialne bardzo rozbudowane, które swą formą przypominają wręcz rekolekcje zamknięte; inne z kolei mogą sprowadzać się jedynie do nieco dłuższego kazania w czasie Mszy św. oraz tworzenia okazji do spowiedzi.
Niewątpliwie bardzo ważną rolę odgrywa rekolekcjonista, siła jego świadectwa, umiejętność nawiązania kontaktu z ludźmi. Jednak równie ważne w rekolekcjach - a może ważniejsze - są duchowe pragnienia rekolektanta, jego duchowe nastawienie i determinacja. Jeżeli jakieś rekolekcje zaznaczyły się w naszym życiu, to najczęściej dlatego, że podjęliśmy zdecydowany i szczery wysiłek modlitwy i przemiany życia. Głębokie pragnienia i fascynacje duchowe możemy realizować także bez rekolekcji. Wielu z nas doświadcza nieraz wstrząsu duchowego i moralnego, przeżywa prawdziwe nawrócenie, np. pod wpływem lektury lub jakiegoś wydarzenia. Czas choroby Jana Pawła II, jego śmierci i pogrzebu - był wielkimi rekolekcjami, które odcisnęły się na życiu wielu z nas, choć nie chodziliśmy na żadne nauki.

- Niekiedy po rekolekcjach rodzi się w człowieku frustracja. Poczucie, że nie udało się dobrze przeżyć rekolekcji i znaleźć w nich czegoś dla siebie. Co może być przyczyną takiego stanu?

- Na pewno każdą taką sytuację należy rozeznać indywidualnie. Natomiast wydaje mi się, że jedną z pierwszych przyczyn frustracji po rekolekcjach są niewłaściwe i nieadekwatne do sytuacji oczekiwania. Kiedy np. ktoś oczekuje od rekolekcji, że dadzą mu one głęboki wgląd w jego problemy psychologiczne, poczuje się rozczarowany. To nie ta metoda. Należałoby raczej pójść na psychoterapię. Częstą przyczyną frustracji po rekolekcjach są także oczekiwania zmian emocjonalnych. Wielu ludzi, którzy przeżywają głębokie lęki, depresje, zniechęcenie, oczekuje, że po rekolekcjach te przykre stany emocjonalne ustąpią jak za dotknięciem różdżki. Tak się nie dzieje. Rekolekcje mogą nauczyć nas co najwyżej pewnej mądrości kierowania naszymi uczuciami, sztuki codziennego powierzania ich Bogu. Rekolekcje uczą nas, jak codziennie zdawać się na Boga w doli i niedoli. Ale rekolekcje same z siebie nie leczą z trudnych stanów emocjonalnych.

- Drugim skrajnym przeżyciem porekolekcyjnym jest euforia. Kiedy jej doświadczamy, rodzi się w nas nagła chęć zmieniania siebie i świata w duchu Bożej miłości.

- Taki stan należy docenić. Porekolekcyjny zapał i entuzjazm, który nie jest tylko tanią euforią emocjonalną, może być źródłem siły. Dlatego tak ważne jest, by po rekolekcjach korzystać z pomocy przewodnika duchowego, który pomoże nam ten zapał podtrzymać i ukierunkować.
Rekolekcje winny dawać także intuicyjne wyczucie samego siebie, poznanie swojej wrażliwości, świadomość, że stany emocjonalne podlegają nieustannej zmianie. Dzisiejszy zapał i entuzjazm emocjonalny mogą minąć, ale nie znaczy to wcale, że wraz z nim przemijają głębokie duchowe pragnienia. One są znacznie głębsze i trwalsze od naszych emocji. Stanów emocjonalnych, np. euforii, nie należy deprecjonować, ale uczyć się nimi kierować.
Sama jednak emocjonalna euforia bywa zwodnicza. Po niej bowiem przychodzi zwykle stan przeciwny - emocjonalny dołek, a nawet depresja. To pewna sinusoida właściwa naszej emocjonalności, szczególnie wtedy, gdy jest ona mało dojrzała. Chodzi o to, by w jednym i drugim stanie zachować pewną równowagę ducha, trzeźwość myślenia. Jeżeli ktoś jest bardzo zaskoczony swoim stanem depresji, to dlatego, że całymi latami żył w jakiejś nieświadomości siebie.

- Rekolekcje przeżywamy w pewnym układzie zamkniętym. Rekolekcjonista - za pomocą przykładów i diagnozowania rzeczywistości - tworzy „mały świat”. Nauka, którą głosi, zamyka się w tym układzie. Co się dzieje kiedy po rekolekcjach okazuje się, że jesteśmy w zupełnie innym świecie niż ten, o jakim mówił rekolekcjonista?

- Należy z wielkim dystansem podchodzić do „świata zamkniętego” opisywanego przez rekolekcjonistów - jak to Pan nazwał. Św. Ignacy był bardzo nieufny wobec takie „zamkniętego” stylu rekolekcyjnego przepowiadania. Słabością wielu naszych rekolekcji, parafialnych i nieparafialnych, są elokwentne i pełne mądrości pouczenia, które nie wprowadzają jednak w osobiste życie duchowe. Im piękniejsze nauki rekolekcje, im lepiej się ich słucha, tym ich owoc może być bardziej zagrożony. Istotą rekolekcji jest wewnętrzne słuchanie słowa Bożego, osobisty rachunek sumienia, poznawanie Jezusa, nawrócenie. Na pierwszych stronach „Ćwiczeń duchownych” o. Ignacy napomina dającego ćwiczenia, aby mówił krótko, jasno i na temat.

- Dlaczego?

- Ponieważ lepiej jest, kiedy człowiek na modlitwie sam z pomocą Pana Boga odkryje coś ważnego dla siebie, niż gdy powie mu to samo rekolekcjonista. To, co jest podane gotowe na tacy, nie ma w życiu większej wartości. Ale to, co człowiek odkryje samodzielnie, w pocie czoła, w niepokoju i pośród cierpienia, zapadnie w serce na długo. Rekolekcje nie powinny dawać więc gotowych rozwiązań na całe życie czy choćby na całe lata, ponieważ takich rozwiązań nie ma. Winny raczej wskazywać kierunek poszukiwania, otwierać na Boga, który prowadzi człowieka z dnia na dzień, bo - jak mówi Jezus - każdy dzień ma dość swojej biedy.