W naszych niektórych kościołach możemy od pewnego czasu zauważyć mężczyzn odpowiednio przygotowanych, którzy udzielają wiernym Komunii św. Ich obecność oraz funkcja, jaką sprawują, rodzi liczne pytania, wątpliwości, a czasami niezrozumienie. Co się stało i dlaczego Kościół dopuszcza możliwość, aby Komunię św. mogły udzielać osoby świeckie? Czym jest to powodowane? Sytuacja ta jest niewątpliwie dowodem zmieniającej się struktury Kościoła w Polsce, jak i w poszczególnych Kościołach partykularnych, gdzie czynna obecność wiernego świeckiego jest nie tylko pożądana, ale coraz częściej nieodzowna. W tej sytuacji podjęcie tematu dotyczącego nadzwyczajnego szafarza Komunii św. wydaje się niezwykle aktualne i użyteczne.

Od momentu ustanowienia Eucharystii do czasów obecnych przepisy dotyczące szafarza Komunii św. uległy wielu zmianom. Początkowo funkcję tę spełniali wyłącznie biskupi i prezbiterzy. Od wieku II do udzielania Komunii św. włączeni zostali diakoni, niewiele później subdiakoni, akolici, a także wierni świeccy. Dopiero w IX w. poszczególne synody partykularne zaczęły ograniczać prawa wiernych świeckich w tym względzie, koncentrując swoją uwagę na duchownych jako szafarzach Komunii św. W XX w. dokonało się zdecydowanie najwięcej zmian odnoszących się do szafarza Komunii św.

Nadzwyczajny szafarz Komunii świętej przed II Soborem Watykańskim

W Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1917 r. nadzwyczajnym szafarzem Komunii św. był diakon, który mógł pełnić tę funkcję jedynie za zgodą miejscowego ordynariusza lub proboszcza, udzieloną z ważnej przyczyny, którą się domniemywało w wypadku konieczności. Ordynariusz miejsca lub proboszcz mógł udzielić wymaganego zezwolenia tylko wówczas, jeśli zachodziła uzasadniona ku temu racja (zob. kan. 845 KPK z 1917 r.). W praktyce norma ta była interpretowana dość szeroko i istniało wiele racji, dla których konieczne zezwolenie było udzielane. Przyjmowano mianowicie, że przyczyna taka zachodziła, gdy kapłan mógłby udzielić Komunii św., ale musiałby pominąć wtedy inne zajęcia duszpasterskie, albo gdy we Mszy św. uczestniczyła tak duża liczba wiernych, że sam celebrans - nawet przy pomocy innego kapłana - nie mógłby temu podołać, albo gdy należało udzielić Wiatyku czy Komunii św. wielkanocnej, a z powodu niedostatecznej liczby kapłanów wiele osób byłoby pozbawionych Komunii św. Wtedy diakon mógł otrzymać zezwolenie na szafowanie Komunii św., a w przypadku nieobecności ordynariusza i proboszcza mógł domniemywać, że otrzymałby zezwolenie na udzielenie Komunii św. wiernemu, który chciał przyjąć Ciało Pańskie z pobożności.

Powyższa norma starego Kodeksu okazała się zbyt rygorystyczna i co ważniejsze, nie wychodziła naprzeciw potrzebom poszczególnych Kościołów partykularnych, zwłaszcza w krajach, w których pojawił się brak kapłanów i diakonów. Z drugiej strony, zwołany w latach 60. II Sobór Watykański wskazywał wyraźnie na potrzebę udziału wiernych świeckich w potrójnej misji Chrystusa: kapłańskiej, królewskiej i prorockiej. Takie ujęcie roli wiernych świeckich we współczesnym Kościele nie mogło nie wpłynąć na zmianę przepisów odnoszących się do nadzwyczajnego szafarza Komunii św.

Jak przebiegał proces reformy i zmiany przepisów?

Pierwszym krokiem w kierunku rozszerzenia grona nadzwyczajnych szafarzy Komunii św. było wydanie w 1969 r. przez Kongregację Sakramentów instrukcji Fidei custos, która postanawiała, iż rządcy Kościołów partykularnych (biskupi, prałaci i prefekci apostolscy, wikariusze kapitulni, administratorzy apostolscy, wikariusze i prefekci apostolscy) mogli się zwrócić do Stolicy Apostolskiej w celu uzyskania upoważnienia, na mocy którego mogli wyznaczać odpowiednie osoby do udzielania Komunii św. w następujących sytuacjach: jeśli był nieobecny kapłan lub diakon; jeśli nie mógł on udzielać Komunii św. ze względu na chorobę, podeszły wiek lub czynności duszpasterskie oraz jeśli liczba wiernych przystępujących do Komunii św. była tak wielka, że Msza św. zbytnio się przedłużała.

Zgodnie z postanowieniem powyższej instrukcji w wyznaczeniu osoby mającej pełnić funkcje nadzwyczajnego szafarza Komunii św. należało zachować następujący porządek: subdiakon, kleryk niższych święceń, zakonnik, zakonnica, katecheta (chyba, że według uznania duszpasterza katechetę należy postawić przed zakonnicą), wierny świecki ( mężczyzna i kobieta). Instrukcja ustanowiła jednocześnie wymogi religijno-moralne, jakie powinny być stawiane osobom świeckim, którym udzielano uprawnień do szafowania Komunii św. Miała to być osoba odznaczająca się żywą wiarą, życiem chrześcijańskim, dobrymi obyczajami oraz bardziej dojrzałym wiekiem. Kobieta natomiast powinna być wybierana jedynie w wypadku konieczności. Należy zauważyć, że instrukcja nie dawała bezpośrednio żadnych uprawnień ordynariuszom miejsca, zapewniała jedynie możliwość ubiegania się przez nich o niezbędne zezwolenie ze strony Stolicy Apostolskiej, udzielane na trzy lata w wypadku takiej konieczności.

cdn.