Świadomość wyjątkowej wartości kulturowej, artystycznej i religijnej pocysterskiego opactwa w Krzeszowie sprawiła, że kilka lat temu podjęto działania zmierzające do umieszczenia go wśród obiektów zgłoszonych do wpisu na Listę Światowego Dziedzictwa. Zainteresowanie oraz pomoc różnych instytucji i osób, z biskupem legnickim i konserwatorem generalnym na czele, sprawiły, że w ciągu półtora roku Regionalny Ośrodek Dokumentacji Zabytków we Wrocławiu przygotował w tym celu wniosek wraz z pełną dokumentacją wymaganą przez UNESCO. W połowie stycznia 2003 r. został podpisany w imieniu Rządu Rzeczypospolitej Polskiej przez min. Waldemara Dąbrowskiego i złożony w siedzibie UNESCO w Paryżu, gdzie spotkał się z przychylnym zainteresowaniem i wysoką oceną. Obecnie, zgodnie z przyjętą konwencją, podejmowane są działania weryfikujące, czy obiekty krzeszowskie są dobrem wyjątkowym w skali ogólnoświatowej i czy spełniają ważne kryteria autentyczności i integralności historyczno-artystycznej.
Pocysterskie opactwo w Krzeszowie to zespół monumentalnych obiektów o długim rodowodzie historycznym, sięgającym 1242 r., kiedy to księżna Anna, wdowa po księciu Henryku II Pobożnym, ufundowała dla sprowadzonych z Czech benedyktynów klasztor w Krzeszowie. W 1292 r. książę świdnicko-jaworski Bolko I, wnuk Henryka Pobożnego, oddał klasztor cystersom z Henrykowa. W ich rękach opactwo krzeszowskie szybko się rozwinęło, stając się silnym ośrodkiem duchowym, kulturalnym i gospodarczym. Jednak szczególny rozkwit opactwa nastąpił na przełomie XVII i XVIII wieku, w okresie rządów opatów Bernarda Rosy i Innocentego Fritscha. Wtedy to powstały istniejące do dziś monumentalne barokowe budowle, do których należą: kościół klasztorny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, z przylegającym do niego unikalnym Mauzoleum Piastów i kaplicą Marii Magdaleny z Grobem Pańskim, oraz kościół bracki pw. św. Józefa. W bezpośrednim sąsiedztwie kościołów znajduje się klasztor i tzw. dom gościnny - Dom Opata. W pobliżu rozlokowane są 32 stacje tzw. Pasji Krzeszowskiej oraz budynek Betlejem i drewniany pawilon na wodzie - jedyna tego typu budowla w Europie Środkowej.
Poza niewątpliwymi walorami historycznymi ranga artystyczna omawianych obiektów jest bardzo wysoka. Kościół klasztorny opactwa, określany też jako Dom Łaski Matki Bożej, wzniesiono w latach 1728-34, na miejscu założenia średniowiecznego. W tej największej na Śląsku świątyni emporowo-halowej, o cechach niespotykanych w żadnym innym zabytku późnobarokowej sztuki w regionie, uzyskano organiczne połączenie wszystkich gatunków i form przedstawieniowych architektury, rzeźby, malarstwa i ornamentyki, tworząc dzieło niezwykle zwarte, o ogromnym ładunku ideowym i wysokim poziomie artystycznym. Oryginalność tej świątyni uzewnętrznia się już w dwuwiekowej fasadzie o dynamicznej strukturze architektonicznej, połączonej z rozbudowanymi formami rzeźbiarskimi, tworzącymi czytelny program ideowy z wyraźnymi wątkami mistycznymi. Zapowiedziany na fasadzie kościoła program kontynuują i rozwijają we wnętrzu świątyni sceny monumentalnego malarstwa sklepiennego, oparte treściowo na prorockich wizjach Emmanuela i innych wątkach biblijnych oraz odwołujące się do historii zakonu (wszystkie autorstwa Georga Wilhelma Neunhertza, wnuka Michaela Willmanna). W program ten wpisuje się również wiele dzieł malarstwa sztalugowego, na czele z kompozycją malarską Petera Brandla w ołtarzu głównym. To wizjonerskie kredo wynoszą na artystyczne szczyty rzeźbiarskie kompozycje retabuli ołtarzowych, stall, prospektu organowego i ambony, które zawdzięczamy artystom tej miary, co: Ferdinand Maximilian Brokof, Joann Gode, Anton Dorazil, Antoni Lachel. Do tego wielkiego zespołu dzieł należy też dodać instrument organowy M. Englera Młodszego, należący do największych i najważniejszych tego rodzaju obiektów w Europie. Wzniesione na osi podłużnej kościoła Mauzoleum Piastów to budowla bezprecedensowa, niemająca analogii, zawierająca formy gloryfikacji bliskiego cystersom rodu Piastów.
Drugi z krzeszowskich kościołów - pw. św. Józefa, wzniesiony w latach 1690-96, wyróżnia niepowtarzalna przestrzenna dyspozycja wnętrza, stwarzająca niezwykłe możliwości do realizacji olbrzymiego, bo składającego się z ok. 50 fresków dzieła malarskiego, związanego z kultem św. Józefa, do którego odwoływał się rozwijający się żywiołowo ruch bracki. To największe na północ od Alp założenie freskowe pędzla największego malarza śląskiego baroku Michaela Willmanna poraża rozmachem wizji artystycznych i bogactwem treści biblijno-teologicznych. W Krzeszowie znajduje się również znany i czczony od wieków obraz Matki Bożej Łaskawej, z kultu którego opactwo krzeszowskie słynęło już od średniowiecza. Zanotowano, że ruch pielgrzymkowy odbywał się tu już w XIV wieku. Jak stwierdza niewątpliwy autorytet w tym względzie - prof. Ivo Kożon z Pragi, ikona Matki Bożej Łaskawej jest najstarszym tego typu przedstawieniem na ziemiach polskich: datowana jest na połowę XIII wieku. Nieprzerwany przez wieki, żywy kult Matki Bożej Łaskawej nasilił się szczególnie w ostatnich latach, gdy pierwszy biskup legnicki ustanowił opactwo krzeszowskie głównym sanktuarium maryjnym nowo powstałej diecezji legnickiej, a Ojciec Święty Jan Paweł II ukoronował obraz Matki Bożej i ogłosił świątynię krzeszowską bazyliką mniejszą.
W zespole kościelno-klasztornym znajduje się też Kalwaria Krzeszowska, licząca 32 stacje pasyjne, założone na przylegających do opactwa drogach pielgrzymkowych, wijących się w podgórskim karkonoskim krajobrazie. Przypominają one pielgrzymom o tajemnicy zbawienia i charakterystycznej dla cystersów sakralizacji przestrzeni życia i pracy, kontynuując teologiczne i ascetyczne bogactwo wątków, nagromadzonych z erudycją i rozmachem w opactwie krzeszowskim.
Dziś możemy powiedzieć, że wkład środowiska krzeszowskiego w rozwój materialny i duchowy Śląska, związany z wszechstronną i wielowiekową spuścizną, jest trudny do ogarnięcia. Dorobek, który pozostawiły po sobie poprzednie pokolenia, jest ogromny. Widać to wyraźnie w opactwie krzeszowskim. Podkreśla to mocno prof. Henryk Dziurla, który twierdzi, że cystersi krzeszowscy „nie tylko całe bogactwo dziedzictwa kultury zachodniej Europy przenieśli i rozwinęli na terenie Europy Środkowej, ale również poza wielkimi centrami miejskimi, na terenach wiejskich potrafili tworzyć i propagować najwyższe wartości duchowe, artystyczne, gospodarcze, integrując w ten sposób obszary wiejskie w cywilizacyjnym rozwoju”.