Pod tym hasłem kontynuowano w poniedziałek 21 marca br. w II programie TVP rozmowę prowadzoną przez Jana Pospieszalskiego (tym razem o godz. 23.05, a więc przeznaczoną dla ludzi, którzy nie sypiają w nocy), rozpoczętą w ubiegłym tygodniu. Czy doświadczenia Sierpnia ’80 mogą być dla nas dzisiaj punktem odniesienia? O jakich wartościach Sierpnia’80 zapomniano podczas tworzenia podwalin III Rzeczypospolitej?
Spośród przedstawicieli lewicy, którą reprezentowali ludzie o orientacji umysłowej ukształtowanej przez Unię Wolności, tylko Adam Szostkiewicz, publicysta Polityki - dawniej Tygodnika Powszechnego - przyznał, że dzisiejsze państwo polskie napawa go optymizmem, testament Solidarności został, jego zdaniem, wypełniony. Protest przeciw systemowi totalitarnemu okazał się skuteczny, są też ewidentne sukcesy, a jeżeli ktoś jest niezadowolony, to powinien odpowiedzieć sobie na pytanie, czy w ciągu 15 lat można gdziekolwiek stworzyć „raj na ziemi”. Nieco bardziej stonowany był entuzjazm dla przemian ustrojowych polityka UW Jana Lityńskiego. Andrzej Friszke, historyk z IPN, akcentował, że tzw. transformacja ustrojowa zniszczyła przekonanie, że jesteśmy wspólnotą, że posługujemy się tym samym językiem. Ostatnim „mignięciem” roku 1980 były czerwcowe wybory do Sejmu w 1989 r. Stanęliśmy wtedy wobec konieczności stworzenia nowego państwa. Nie można go było jednak budować, korzystając z masowego ruchu społecznego, jakim była dawna Solidarność.
Prof. Jadwiga Staniszkis, socjolog i politolog, opisująca w wielu publikacjach, jak skonstruowany jest i jak funkcjonuje system polityczny po 1989 r., uważa, że dla autentycznych działaczy Solidarności, utożsamiających się z Sierpniem’80, przeciwnikiem jest nadal państwo - choć dziś bardzo rozmyte. Nie ma jednak „drugiej strony” - władza jest rozproszona.
Cezary Michalski, prawicowy publicysta, postawił radykalną diagnozę: społeczeństwo III Rzeczypospolitej „nie działa”, zerwane zostały więzi między poszczególnymi grupami społecznymi, nie ma pomostu między językami, jakimi posługują się zatomizowane wewnętrznie społeczności. Co więcej, odrębne języki zbudowane są na wzajemnych antagonizmach grup zawodowych.
Sławomir Gzik, działacz Solidarności, związany z Fabryką Kabli w Ożarowie, przypomniał jeden z największych dramatów pracowniczych III Rzeczypospolitej: ta znakomicie radząca sobie w rzeczywistości rynkowej, nowoczesna, rentowna, przynosząca zyski fabryka została przez państwo sprzedana. Przeciw robotnikom broniącym swojego zakładu i miejsc pracy wysłano kilka autokarów policji i pijanej ochrony. Protest robotników trwał 305 dni. Nie chcieli patrzeć bezczynnie, jak prywatny właściciel, pod ochroną policji, wynosi majątek ich zakładu. Zakład został sprzedany jeszcze raz, innemu właścicielowi. Dziś nie ma po nim śladu. Robotnicy Ożarowa nigdy nie dowiedzieli się, jakie „wyższe” racje zadecydowały o wyprzedaniu przez państwo najlepszych firm - chyba tylko po to, by miejsca, na których stały, dziś zarastały trawą.
Tego typu praktyki pojawiły się - w każdym niemal mieście - w państwie, które tworzono, odwołując się do zdobyczy Sierpnia ’80 i etosu Solidarności. Jakich wartości zabrakło w tym nowym państwie? - pytał Jan Pospieszalski.
Szkoda, że rozmówcy nie poświęcili uwagi analizie liberalizmu, jaki zaczęła uprawiać władza państwowa III Rzeczypospolitej, który przyniósł tak wiele strat moralnych w społeczeństwie i tak wiele fałszywych kroków w gospodarce.
Prof. Andrzej Nowak - historyk, redaktor krakowskiego czasopisma Arcana przypomniał, że po 1989 r. została w Polsce w drastyczny sposób przerwana wspólnota polityczna, jaka zawiązywała się w oparciu o odzyskaną - dzięki Janowi Pawłowi II, Solidarności - tożsamość narodową. W czasie wyborów do Sejmu kontraktowego ludzie związani z Komitetem Obywatelskim (późniejsza UW) zmienili reguły gry - ważniejsza od umowy z reprezentacją społeczeństwa okazała się umowa z komunistami. Być może ten grzech pierworodny nowej władzy miał związek z tym, że ludzie tzw. II Solidarności, jej czołowi przywódcy, to byli zupełnie inni ludzie niż ci, którzy tworzyli ją w 1980 r. Od tego zaczęło się współrządzenie z dawną ekipą, z komunistami w kluczowych ministerstwach.
Dziś w Polsce 60 proc. obywateli żyje na granicy minimum socjalnego, 1/3 polskich dzieci głoduje - jak przypomniał prof. Zdzisław Krasnodębski.
Adam Pawłowicz, znany twórca telewizyjny, wcześniej działacz Młodej Polski, przypomniał swoje spotkania z ludźmi Solidarności z prowincji. Ich tragiczne doświadczenia ze stanu wojennego, gdy nadstawiali karku za działaczy Związku z pierwszej linii. Prześladowani, maltretowani psychicznie, przetrzymywani w więzieniach nawet po 7-8 lat, dziś egzystują na granicy nędzy. Ich prześladowcy są dyrektorami banków, dealerami samochodowymi. Patrzą na nich z politowaniem.
Krzysztof Wyszkowski, jeden z założycieli Wolnych Związków w Gdańsku, później związany z Tygodnikiem Solidarność i doradca rządu Jana Olszewskiego, uprzytomnił, że momentem cezury była owa chwila, gdy po jawnych, dostępnych dla wszystkich obradach w sali BHP Stoczni Gdańskiej w 1980 r., jako kolejny akt „porozumień społecznych” pojawiły się tajne obrady i umowy w Magdalence - części doradców Solidarności i komunistów, pod wodzą gen. Jaruzelskiego i gen. Kiszczaka. Taki był, zdaniem Wyszkowskiego, prawdziwy koniec Sierpnia ’80.
Prof. Andrzej Nowak zauważył, jak niepokojąca jest tendencja do zacierania najbardziej wątpliwych, najbardziej ukrytych w mroku fragmentów biografii ludzi Solidarności.
Prof. Krasnodębski wyraził nadzieję, że pomimo iż państwo nie jest normalne, system dzisiejszy postrzegany jest powszechnie jako niesprawiedliwy - bieg rzeczy, swobodny obieg myśli nie zostanie zatrzymany. Na straży zasady jawności stoją sejmowe komisje śledcze do spraw największych skandali gospodarczych, istnieje IPN.
Jednym z najbardziej drastycznych świadectw, iż z dziedzictwem Solidarności jest w Polsce źle, były dwa przywołane przez Jana Pospieszalskiego dramaty w samorządach lokalnych. Dwóch prezydentów w dwóch dużych polskich miastach trafiło do więzienia z powodu nadużyć. Referendum, które miało wyłonić ich następców, okazało się nieważne z powodu nikłej frekwencji. A więc mieszkańcy tych miast odcinają się od państwa, nie chcą mieć z nim nic wspólnego.
Są też przykłady pozytywne wspaniałej postawy obywatelskiej, która przyczyniła się do ujawnienia korupcji (w Opolu).
Niepodległość Polski jest faktem. Przed nami zadanie, jak ją zagospodarować, jak doprowadzić do powstania systemu społecznego, w którym Polacy nie czuliby się ze swojego państwa wyzuci, a z ideałów - wydziedziczeni.