Uzdrowiska to miejsca o wyjątkowych walorach leczniczych, w których można korzystać z pobytów w ośrodkach świadczących specjalne zabiegi prozdrowotne. Do głównych zalet kurortów należą naturalne surowce lecznicze, w tym wody mineralne służące do kąpieli leczniczych i kuracji pitnych, gazy lecznicze (stosowane do inhalacji) oraz inne kopaliny, np. glinki czy torfy nazywane borowinami. Drugim wyróżnikiem uzdrowisk są właściwości lecznicze miejscowego klimatu, wykorzystywane w tzw. klimatoterapii oraz walory przyrodnicze danej miejscowości i jej otoczenia.

Poza zdrowym klimatem, występowaniem leczniczych surowców i piękną przyrodą, w uzdrowiskach musi również funkcjonować odpowiednia infrastruktura w zakresie gospodarki wodno-ściekowej, odpadowej, energetycznej i transportowej. Powinny też działać zakłady lecznictwa uzdrowiskowego i istnieć specjalne urządzenia, do których należą m.in.: zdroje (źródła i studnie), pijalnie wód, tężnie, parki zdrojowe, ścieżki ruchowe, baseny, kąpieliska, stacje klimatyczne itp.

Warunki określone w ustawie (z 28 lipca 2005 r.) o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz gminach mających ten status obecnie spełnia w naszym kraju 45 miejscowości (najwięcej na Dolnym Śląsku), gdzie prowadzona jest działalność w zakładach opieki stacjonarnej. Najbardziej znane polskie uzdrowiska to: Busko-Zdrój, Ciechocinek, Cieplice, Krynica-Zdrój, Kudowa-Zdrój, Nałęczów, Polanica-Zdrój, Ustroń, Rabka-Zdrój, ale ten sam status mają również takie miasta, jak np. Augustów, Inowrocław, Kołobrzeg, Sopot, czy Ustka. Ponadto istnieją w Polsce miejsca, gdzie wprawdzie nie ma typowych obiektów sanatoryjnych, ale z uwagi na szczególne walory zdrowotne i ekologiczne (np. Czarny Dunajec, Frombork, Lidzbark Warmiński) tereny te korzystają z prawnego statusu obszaru ochrony uzdrowiskowej.

W ciągu roku z polskich sanatoriów, szpitali uzdrowiskowych i innych placówek tego rodzaju korzysta około 600 tys. osób. Do głównych schorzeń leczonych w uzdrowiskach należą choroby: ortopedyczno-urazowe, reumatologiczne, kardiologiczne, górnych i dolnych dróg oddechowych, układu nerwowego, krwi i układu krwiotwórczego, endokrynologiczne, układu trawienia, nerek i dróg moczowych, a ponadto cukrzyca, otyłość i osteoporoza. Placówki uzdrowiskowe to niezwykle ważne elementy składowe polskiego systemu opieki zdrowotnej, które wpływają na zdrowie i komfort życia obywateli. Ustawa wprowadziła pojęcie „uzdrowiska posiadającego charakter użyteczności publicznej”, dzięki czemu ośrodki o tym statusie mogą korzystać ze specjalnej opieki i pomocy państwa.

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, uznając ogromne znaczenie lecznicze i społeczne kurortów, w lipcu 2021 r. uruchomił program priorytetowy „Klimatyczne Uzdrowiska”, w którym do rozdysponowania jest 250 mln zł pomiędzy gminy chcące wzmocnić swoją odporność na skutki zmian klimatu, poprawić jakość powietrza, zmniejszyć emisję do atmosfery szkodliwych substancji, pyłów i gazów cieplarnianych, a przez to podnieść jakość życia mieszkańców i kuracjuszy. Finansowe wsparcie z NFOŚiGW to szansa na ekorozwój dla ponad 50 miejscowości i gmin ze statusem uzdrowiska lub obszaru ochrony uzdrowiskowej.

Program priorytetowy NFOŚiGW „Klimatyczne Uzdrowiska”, w którym nabór wniosków rozpoczął się 15 lipca 2021 r., to kolejny krok w staraniach o poprawę klimatu i stanu środowiska w Polsce. Głównym celem tego projektu jest upowszechnienie w gminach uzdrowiskowych nowoczesnych, efektywnych i skutecznych rozwiązań, które pozwolą uchronić kurorty przed następstwami zmian klimatu. Inwestycje wspierane przez NFOŚiGW mają zarazem doprowadzić na terenie uzdrowisk do poprawy jakości powietrza i wzrostu efektywności energetycznej budynków, zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych, zwiększenia produkcji energii ze źródeł odnawialnych, rozwoju zieleńców i parków, rozbudowy „zielono-niebieskiej” infrastruktury, w tym systemów zagospodarowania wód opadowych i kanalizacji deszczowej, a także budowy i modernizacji ujęć wód i sieci wodociągowych dla poprawy zaopatrzenia ludności w wodę do picia.

Warto zaznaczyć, że w miejscowościach uzdrowiskowych systemy cieplne, stosowane w często wiekowych, ale atrakcyjnych architektonicznie budynkach użyteczności publicznej, nadal oparte są na paliwach kopalnych. Dla dobra wszystkich, dla zdrowia i dla ochrony klimatu należy to systematycznie zmieniać. Rola inwestycji publicznych prowadzonych wspólnie z samorządami, a wspierana finansowo przez NFOŚiGW, jest w takich przedsięwzięciach kluczowa.

Czyste powietrze i woda, zdrowa żywność, możliwość życia w symbiozie z otaczającą nas naturą to oczekiwania społeczne ponad jakimikolwiek podziałami. Taki też cel przyświecał pracom nad programem „Klimatyczne Uzdrowiska”, który – dodajmy – został opracowany wspólnie przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska oraz Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Wspieranie i promocja gmin jako terenów uzdrowiskowych przechodzących na zeroemisyjne źródła ciepła, podnoszących standardy energooszczędności przy zachowaniu walorów przestrzennych i turystycznych lokalnej tkanki przyrodniczej i miejskiej – to niewątpliwie istotny krok na drodze do poprawy zdrowia i jakości życia Polaków.

Program „Klimatyczne Uzdrowiska”, który wpisuje się w Krajowy Plan na rzecz Energii i Klimatu, składa się z dwóch części: 1) Adaptacja do zmian klimatu oraz 2) Wspieranie efektywności energetycznej w budynkach użyteczności publicznej na terenie gmin uzdrowiskowych. Jego budżet – jak wspomniano wyżej – wynosi 250 mln zł, a nabór wniosków będzie ciągły i potrwa do roku 2024 lub do wyczerpania środków. Wnioski o dofinansowanie (w formie dotacji i pożyczek) można przedstawiać (od 15 lipca 2021 r.) do 29 marca 2024 r. Dokumenty należy składać do NFOŚiGW w wersji elektronicznej przez Generator Wniosków o Dofinansowanie (GWD).

Beneficjentami programu mogą być jednostki samorządu terytorialnego posiadające status uzdrowiska lub obszaru ochrony uzdrowiskowej, spółki prawa handlowego, w których samorządy posiadają 100 proc. udziałów lub akcji i powołane są do realizacji zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego wskazanych w ustawach oraz podmioty świadczące usługi publiczne w ramach realizacji zadań na ich rzecz.