Szlak zwiedzania wiódł od duchowego centrum Pułtuska - XV-wiecznej kolegiaty, która w 1975 r. otrzymała tytuł bazyliki mniejszej. W ramach obchodów Europejskich Dni Dziedzictwa właśnie w murach tej pięknej, w dużym stopniu już odrestaurowanej świątyni, można było wysłuchać naukowych prezentacji, dotyczących przeprowadzonych tu prac konserwatorskich. O kolejnych na przestrzeni kilku wieków renowacjach ołtarza głównego informował referat przygotowany przez mgr Joannę Ziemlewicz, toruńskiego konserwatora. Dzieje i walory swoistej perły kolegiaty pułtuskiej, którą jest olbrzymia renesansowa polichromia pokrywająca w całości sklepienie, przybliżył prof. Stanisław Stawicki, który czuwał nad jej wieloletnimi pracami konserwatorskimi. Rzadko zdarza się - zauważył na wstępie prof. Stawicki - żeby malarstwo zostało tak świetnie wkomponowane w architekturę; a jest to zasługa Jana Baptysty Wenecjanina; który przebudował tę świątynię.
Prelegent objaśniał, że olbrzymią powierzchnię sklepienia kolegiaty wypełniają tak zwane kasetony (bo kasetonami w sensie ścisłym nie są) oraz biegnąca poniżej partia nisz, na przemian łukowatych i naśladujących otwarte drzwi. W niszach tych zostały odmalowane sceny biblijne i świeckie. Jeśli przyjrzeć się dokładniej malaturze wzdłuż sklepienia od obecnego prezbiterium ku chórowi, można zauważyć znaczące zmiany stylistyczne i tematyczne, co świadczy z dużym prawdopodobieństwem o zmianie wykonawcy. We fragmentach pochodzących z trzeciej ćwierci XVI wieku pojawiają się już formy groteskowe, zauważył prof. Stawicki. Mówiąc o pracach konserwatorskich, przypomniał, że trwały one aż 13 lat.
Przez blisko 4 wieki polichromię pokrywały kolejne warstwy nanoszonego tynku, lecz, jak podkreślił prelegent, fakt istnienia tutaj malowidła ściennego poświadczało m.in. łacińskie dzieło z przełomu XVI i XVII wieku o topografii Mazowsza. I tak, pierwotny remont i odmalowanie wnętrza kolegiaty, zainicjowane przez proboszcza ks. kan. Wiesława Koska, po ekspertyzach konserwatorów zamieniły się w ponad 10-letnią żmudną pracę odsłaniania i odnawiania ukrytych dotąd malowideł. Przeciętnie nawarstwienia tynku wynosiły 0,5 cm, a jeśli uwzględnić całe sklepienie wraz z fryzem, wyliczał prof. Stawicki, można mówić o bez mała 4,5 m3 nawarstwień. Odkuwanie tynku przeprowadzano bardzo powoli, poszczególnymi warstwami, aby nie naruszyć polichromii. Prelegent wskazał też na przyczynę pierwotnego zamalowania tej barwnej, renesansowej malatury. Nie były nią, jak podkreślił, wprowadzane w życie postanowienia Soboru w Trydencie i próba zniwelowania elementów świeckich w wystroju świątyni, lecz potężny pożar, który w 1613 r. strawił większą część Pułtuska i zniszczył kolegiatę.
Zachwycającą dziś malaturą i zdobieniami bazylikę, a także pozostałe kościoły pułtuskie wraz z cmentarzem Świętego Krzyża można było zwiedzać w ramach obchodów Europejskich Dni Dziedzictwa przez cały dzień pod kierunkiem przewodników. Ważnym miejscem na tym szlaku była również Galeria Sztuki „4 strony świata”. W jej nowoczesnych murach przygotowano wystawę i prelekcję multimedialną, nawiązującą do początków dziejów Pułtuska, który w tym roku obchodzi jubileusz 750-lecia lokacji. Na wystawie znalazły się eksponaty wypożyczone z Muzeum Diecezjalnego w Płocku, Archiwum Diecezjalnego, ze zbiorów Muzeum Regionalnego w Pułtusku oraz tutejszego oddziału Państwowego Archiwum Warszawy. Po ekspozycji, ukazującej Pułtusk jako miasto, w którym wielką rolę odegrali płoccy biskupi, oprowadzała dyrektor Muzeum Regionalnego Anna Henrykowska. Zachęcając do obejrzenia wystawy, na którą złożyły się przede wszystkim 43 portrety płockich biskupów, zwróciła szczególną uwagę na towarzyszące jej cenne dokumenty - bulle papieskie, w różny sposób związane z Pułtuskiem.
W Galerii także można było odbyć swoistą podróż w czasie w głąb dziejów tego miasta, a to dzięki prelekcji archeologa i pracownika Muzeum Regionalnego Danuty Stabrowskiej, która w latach 70. i 80. uczestniczyła w wykopaliskach prowadzonych na wzgórzu pod pułtuskim zamkiem. W trakcie prac odkryto fenomenalnie zachowane relikty średniowiecznej zabudowy drewnianej. Napotkano też niezwykle rzadkie relikty organiczne w nienaruszonym stanie, tak jak zielony mech czy jasne drewno, do czego przyczyniło się odpowiednie nawodnienie terenu. Relikt organiczny w takiej formie jest zjawiskiem bardzo rzadkim, podkreśliła Danuta Stabrowska; na całym świecie stwierdzono tylko ok. 6% takich przypadków, ze względu na powszechne wysuszanie terenu.
Przybliżając początki historii miasta, archeolog mówiła o powstałej tu pierwszej osadzie, związanej z kasztelanią pułtuską, a także utworzonym na jej miejscu po najazdach i pożogach grodzie. Jego mieszkańcy, mówiła Danuta Stabrowska, zostali przesiedleni tutaj z północnego wschodu, o czym świadczą m.in. podobieństwa w konstrukcjach budowlanych i wyglądzie sprzętów obu regionów. Wykopaliska odsłoniły aż 9 kolejnych poziomów domów i kilkanaście poziomów ulic dawnego grodu. Jak wyjaśniła archeolog, powstały one na skutek praktyki budowania nowych domów na pozostałościach starych. Porównanie poszczególnych poziomów pokazuje, w jak nieznacznym stopniu zmieniała się tutejsza zabudowa.
Już podczas wykopalisk zrodził się pomysł zorganizowania na wzgórzu zamkowym skansenu. W ubiegłym roku powstał szkic koncepcyjny, zgodnie z którym na dziedzińcu zostałoby zrekonstruowanych kilkanaście chat. Wystawa i spotkanie w Galerii stały się dobrą okazją do przedstawienia tego projektu, a także dyskusji nad rozwiązaniem trudności organizacyjnych.
Europejskie Dni Dziedzictwa obchodzone w Polsce od kilku lat to wielkie przedsięwzięcie unijne, które ma na celu ukazanie walorów, bogactwa kulturowego i tradycji poszczególnych regionów krajów europejskich. Głównymi organizatorami pułtuskich obchodów Dni były władze miasta, z burmistrzem Wojciechem Dębskim na czele, oraz Muzeum Regionalne w Pułtusku.