Tytuł jakby przeczył widokowi. Pozornie. Zdjęcie powyżej przedstawia kaplicę seminaryjną podczas Eucharystii sprawowanej pod przewodnictwem metropolity przemyskiego abp. Józefa Michalika w dniu inauguracji nowego roku akademickiego w naszym seminarium. To stąd, jak głosi podpis pod zdjęciem, wyjdą nowi kapłani a wraz z nimi nowe pomysły i inicjatywy duszpasterskie. Dlatego do tego zdjęcia dołączono na stronie dalszej fotografię z kolejnego już spotkania członków Dzieła Pomocy Powołaniom im bł. ks. Jana Balickiego.
Co zatem dzieje się tam, gdzie nie ma lub są rzadko flesze aparatów? To instytucje, które powołuje Pasterz diecezji, celem konsultowania aktualnych problemów diecezji. To on inspiruje i inicjuje pomysły, które są realizowane przez kapłanów i świeckich. Pomocnikami są dyrektor Wydziału Duszpasterskiego Kurii ks. dr Waldemar Janiga i dyrektor Wydziału Nauki Katolickiej ks. dr Tadeusz Kocór. To z ich inicjatywy i zachęty umieszczam poniżej dokument Rady Duszpasterskiej i Społecznej - owoc ostatniego spotkania w seminarium duchownym - „O współpracy środowisk w zakresie wychowania religijnego”. Celem niniejszego dokumentu jest uwrażliwienie na konieczność współpracy podstawowych środowisk wychowawczych w służbie integralnego rozwoju człowieka, który można osiągnąć uwzględniając wychowanie religijne.

1. Uwarunkowania społeczno-kulturowe wychowania religijnego

Problemy transformacji ustrojowej w Polsce, zagadnienia integracji europejskiej i światowej globalizacji mają znaczący wpływ na współczesne wychowanie religijne dzieci i młodzieży. Żyjemy w społeczeństwie, które staje się coraz bardziej pluralistyczne, w którym coraz więcej osób kieruje się relatywiz-mem moralnym i źle pojmowaną wolnością. Młode pokolenie musi wybierać. Zadajemy sobie pytanie: jak je wychowywać, aby umiało dokonywać właściwych wyborów i ewangelicznie interpretować rzeczywistość. Jak wychowywać dziś religijnie, gdy często zawodzi rodzina, a środowiska szkolne i kościelne w niewystarczającym stopniu współpracują ze sobą?
Niepokój budzą propagowane, głównie w środkach społecznego przekazu, te tendencje obecne w kulturze i życiu społecznym, które podważają autorytet wychowawczy rodziców, nauczycieli i katechetów w formacji młodego pokolenia oraz relatywizują tradycyjne wartości i zasady życia oparte na Ewangelii, tudzież oparty na nich system wychowania katolickiego. W ich miejsce proponuje się najczęściej różne formy liberalizmu etycznego, wyrosłego z widocznego już w Polsce nurtu dążeń laicystycznych i dechrystianizacyjnych, które podnoszą niejako do rangi prawa zasadę nadmiernego subiektywizmu w ocenie zachowań ludzkich, sytuacji i zdarzeń. Jest to szczególna forma sekularyzmu, który polega na autonomicznej wizji człowieka i świata bez potrzeby uciekania się do Boga. Upowszechnia się też fałszywe rozumienie tolerancji, w którym prawda i dobro nie są już podstawowymi kryteriami myślenia, wartościowania i działania.
Konsekwencją zachodzących procesów jest powiększanie się liczby katolików obojętnych na wartość wychowania religijnego.
Należy jednakże odnotować istniejący ciągle w naszym kraju szacunek dla wartości religii chrześcijańskiej i jej roli w wychowaniu i kształtowaniu człowieka. Występuje także u coraz większej liczby osób pragnienie rzeczywistości transcendentnych i Boskich, prowadzące do ponownego odkrycia sacrum, co świadczy o przebudzeniu się poszukiwania religijnego, na które rodzina, szkoła i Kościół powinny zwracać uwagę i na swój sposób wykorzystywać w podejmowanych działaniach.

2. Wychowanie religijne

Jeśli mówimy o wychowaniu religijnym, bierzemy oczywiście za podstawę rozważań i działań religijną wizję człowieka. Do fundamentalnych podstaw takiej wizji należy przede wszystkim prawda o Bogu, który stoi ponad człowiekiem, z którego egzystencji wypływa cały zestaw wartości, a z nich zasady postępowania i kultu prowadzące w końcu do osiągnięcia celu życia człowieka mającego swoje zakorzenienie w Bogu. Pomoc rodziny, szkoły i Kościoła udzielana młodym w tym kontekście polegać więc będzie na tym, aby młodzi stawali się dojrzałą osobowością religijną dążącą do osiągnięcia celu stawianego przez religię. Oczywistym jest, że religijna wizja człowieka nie kończy się na życiu doczesnym. Wychowanie religijne obejmuje człowieka z perspektywy transcendencji. Tak więc ów element transcendencji odróżnia wychowanie religijne od każdego innego. Należy dodać, iż wychowanie religijne nie ogranicza się jedynie do zachowania religijnych zasad, ale jest wychowaniem do dojrzałego człowieczeństwa we wszystkich możliwych aspektach z perspektywy transcendencji.
Nie chodzi nam jednak o jakiekolwiek wychowanie religijne, lecz o wychowanie chrześcijańskie, które stawia w centrum Chrystusa.

3. Współodpowiedzialność rodziny, szkoły i Kościoła za proces wychowania religijnego

Celem współpracy rodziny, szkoły i Kościoła jest osoba ucznia-wychowanka oraz jej dobro. Każde ze środowisk wychowawczych ma prawo do zachowania autonomii i do realizacji własnych celów, związanych z aktualizacją dobra wychowanka. Każde z tych środowisk jest doświadczane przez problemy, jakie wiążą się ze współczesnymi niebezpieczeństwami dla wychowania w ogólności, a wychowania religijnego w szczególności.
Wymienione wyżej niebezpieczeństwa, każde w swoim zakresie, mogą stać się przedmiotem współdziałania rodziny, szkoły i Kościoła. Każdemu ze środowisk wychowawczych zależy najpierw na tym, by wychowanie religijne i moralne było skuteczne. A skuteczność tego wychowania jest uwarunkowana przyjęciem personalistycznej koncepcji człowieka i realizacją zapisu z „Ustawy o systemie oświaty”: „nauczanie i wychowanie - respektując chrześcijański system wartości - za podstawę przyjmuje uniwersalne zasady etyki”. Współpraca, więc powinna dotyczyć poszukiwania odpowiedzi na podstawowe życiowe pytania:, kim jest człowiek, ku czemu zmierza, jakie jest jego powołanie i na czym opiera się jego godność, jakie jest miejsce prawdy i miłości w życiu człowieka.
Dzisiejsze rozchwianie, związane z odpowiedzią na te pytania, spowodowane dominacją nurtów postmodernistycznych, wpływa na teorię pedagogiczną i praktykę postrzegania i rozwiązywania problemów wychowawczych zarówno przez rodzinę, jak i szkołę. Zdarza się także, że przenika ono do Kościoła. Nakłada to na Kościół szczególną odpowiedzialność stawania w obronie prawdy w tych fundamentalnych kwestiach. Utrudnia to niekiedy współpracę obliczoną na krótki dystans, pogłębia jednakże dialog. W żadnej sytuacji Kościół nie może się wyrzec obrony prawdy i godności człowieka w dialogu z rodziną i szkołą.
Sprowadzanie wychowania tylko do wykształcenia winno być przedmiotem trójstronnego współdziałania. Redukcja ta jest brzemienna w skutki: człowiek wykształcony, a nie wychowany, jest groźny dla społeczeństwa, zwłaszcza w sytuacji marginalizacji zasad moralnych. Dysproporcja między tempem postępu technologicznego i moralnego jest we współczesnym świecie aż nadto dostrzegalna. W odniesieniu do tego niebezpieczeństwa mogą pojawić się pewne napięcia. Pierwsze z nich bierze się z przekonania niektórych rodziców, iż dobre wykształcenie dzieci zapewni im życiowe powodzenie. Drugie może wiązać się z przyzwyczajeniem nauczycieli w niektórych szkołach do scjentystycznego pojmowania procesu edukacji. W obu wypadkach współpraca będzie polegać na ukazywaniu prawdy, iż wychowanie opiera się na kształceniu nie tylko umiejętności, ale na wdrożeniu norm, zasad i wartości personalistycznych. W ten dialog szkoła wychowująca, Kościół i duża część rodzin mogą wnieść cenny wkład wynikający z doświadczenia. W tej współpracy należy pamiętać, że to rodzina jest pierwszym i podstawowym środowiskiem wychowawczym a Kościół i szkoła pełnią funkcję pomocniczą.
Można wskazać na trzy kręgi osób, z którymi Kościół podejmuje współpracę, i które z Kościołem podejmują współdziałanie dla dobra młodego pokolenia:
- najściślejszy krąg stanowią rodziny katolickie, praktykujące, w tym wypadku współpraca jest oczywista i zrozumiała.
- do drugiego kręgu należą rodziny niepraktykujące. Mimo pewnych napięć, możliwe jest w wyniku dialogu ustalenie dziedzin współdziałania.
- trzeci krąg obejmuje rodziny niewierzące lub niekatolickie, których dzieci nie uczęszczają na lekcje religii katolickiej. W takich wypadkach nauczyciel religii może być im znany, jako dobry wychowawca. Dobro osoby w wychowaniu dzieci jest płaszczyzną, na której może być podjęta współpraca również z tymi rodzinami.
Aby współpraca pomiędzy podstawowymi środowiskami wychowawczymi zaistniała, winny być stosowane następujące zasady:
- wszystkie strony podejmują trud zrozumienia, że ośrodkiem współdziałania jest dobro wychowanka;
- wszystkie strony przyjmują, że ośrodkiem dialogu jest wspólne dojście do prawdy;
- każda ze stron szanuje autonomię pozostałych i działa w zakresie związanym ze swoją obecnością w procesie wychowania religijnego.
Zatroszczmy się wspólnie o pełny i integralny rozwój młodego człowieka. Nie patrzmy podejrzliwie na siebie, odideologizujmy proces wychowawczy, demaskujmy antywartości. Stawiajmy jednolite wymagania, dbajmy o autorytet rodziców, nauczycieli, wychowawców i katechetów. Dołóżmy wszelkich starań, aby wspólne spotkania i przedsięwzięcia wychowawcze, np. szkolne rekolekcje wielkopostne, przygotowanie dzieci i młodzieży do sakramentów świętych, pielgrzymki czy świętowanie uroczystości religijno-patriotycznych, owocowały pogłębionym procesem wychowawczym. Osadźmy wychowanie religijne na fundamencie prawdy o człowieku, którego nie można zrozumieć bez Chrystusa.