Wiarą się podzielić

LIDIA DUDKIEWICZ: – Ksiądz Prymas zwraca uwagę, że czas szczególnej łaski związany z 1050. rocznicą Chrztu Polski należy postrzegać w trzech przestrzeniach: refleksji, dziękczynienia oraz świadectwa. Proszę wyjaśnić Czytelnikom „Niedzieli”, jakie treści kryją się pod tymi pojęciami.

ABP WOJCIECH POLAK: – Uroczystości jubileuszowe są w pierwszym rzędzie zaproszeniem do refleksji. Chcemy pochylić się nad naszym chrześcijańskim dziedzictwem i wspólnie szukać dróg, którymi dziś pragnie poprowadzić nas Pan. Szczególną okazję ku temu daje nam Zjazd Gnieźnieński, który odbędzie się już wkrótce, w dniach od 11 do 13 marca br., pod hasłem „Europa nowych początków. Wyzwalająca moc chrześcijaństwa”. Nasze dziękczynienie za dar wiary wyrazimy podczas głównych celebracji, które będą miały miejsce 14 kwietnia w Gnieźnie oraz 15 i 16 kwietnia w Poznaniu. Jeśli chodzi o przestrzeń świadectwa, to otwiera się ona przed nami codziennie, także dzięki trwającemu Nadzwyczajnemu Jubileuszowi Miłosierdzia. Niemniej jednak w sposób wyjątkowy mamy stawać się świadkami zarówno podczas lipcowych Światowych Dni Młodzieży w Krakowie, jak i w czasie poprzedzających spotkanie z papieżem Franciszkiem dni przeżywanych w poszczególnych diecezjach. Opatrzność daje nam zatem wiele możliwości, by wiarą się podzielić i w wierze się wzajemnie umocnić.

– Już w marcu uczcimy 1050. rocznicę Chrztu Polski podczas X Zjazdu Gnieźnieńskiego...

– Podjętym już dawno przygotowaniom do tego wydarzenia towarzyszyła wyraźna potrzeba głębokiej odnowy we współczesnym życiu Kościoła, Polski i Europy. Wierzymy, że jej początkiem może być rachunek sumienia polskiego chrześcijaństwa i powrót do źródeł Chrztu. Serdecznie zapraszam do Gniezna, gdzie przez modlitwę, dyskusje, warsztaty i wydarzenia artystyczne będziemy chcieli doświadczyć wyzwalającej mocy Ewangelii i uczyć się być jej świadkami. Ufam, że to ekumeniczne spotkanie chrześcijan z Europy Środkowo-Wschodniej pomoże nam w podjęciu odpowiedzialności za przyszłość Kościoła, Ojczyzny i naszego wspólnego kontynentu. Osoby zainteresowane udziałem mogą uzyskać niezbędne informacje na stronie internetowej: www.zjazd.org .

– Czy mogę prosić o podanie najważniejszych wydarzeń uroczystości jubileuszowych w Gnieźnie i w Poznaniu?

– W sam dzień 14 kwietnia, który przyjmuje się za datę chrztu Mieszka I, Episkopat Polski wraz z zaproszonymi gośćmi – na czele z Legatem Papieskim i Prezydentem RP Andrzejem Dudą – będzie dziękować w katedrze gnieźnieńskiej, Matce wszystkich kościołów w Polsce, za łaskę Chrztu naszej Ojczyzny. Od grobu i relikwii św. Wojciecha zostaną również posłani misjonarze, by nieść Dobrą Nowinę na krańce ziemi. Są oni wyrazem naszej wdzięczności za łaskę Chrztu oraz znakiem żywotności polskiego Kościoła. Tego dnia w Gnieźnie rozpoczną się także obrady Konferencji Episkopatu Polski, w dużej mierze zorientowane historycznie. Ze Wzgórza Lecha, na którym 3 czerwca 1979 r. św. Jan Paweł II wypowiedział słowa: „Pozdrawiam Polskę, ochrzczoną tutaj przed tysiącem z górą lat!”, popłynie przesłanie, w którym będziemy dziękować Bogu za wiarę, nadzieję i miłość, za Kościół, sakramenty święte i wszelkie łaski, którymi Pan obdarzył naszą Ojczyznę w ciągu minionych 1050 lat. Jednocześnie będziemy prosili o łaskę wierności Bogu i Ewangelii oraz o potrzebne światło do sprostania wyzwaniom, które współcześnie stoją przed ochrzczonymi. Księża biskupi udadzą się również na pobliski Ostrów Lednicki, by złożyć tam Wyznanie wiary i wsłuchać się w bicie jubileuszowego dzwonu „Mieszko i Dobrawa”. Na zakończenie gnieźnieńskich uroczystości przewidziana jest projekcja filmu przygotowanego przez Narodowe Centrum Kultury.
Podczas kolejnych dni w Poznaniu kontynuowane będą obrady Konferencji Episkopatu Polski oraz wspólna modlitwa. Warto podkreślić, że 15 kwietnia z okazji 1050. rocznicy Chrztu Polski i powstania Państwa Polskiego zbierze się tam Zgromadzenie Narodowe. Dzień później na INEA Stadionie przewidziano radosne świętowanie i spotkanie ewangelizacyjne.

– „Polsko, narodzie ludzi ochrzczonych, czy żyjesz wciąż nowością tego sakramentu?”. Takie pytanie postawił Ksiądz Prymas w jednej ze swoich wypowiedzi. Proszę o refleksję na ten temat.

– W przytoczonej przez Panią Redaktor rozmowie próbowałem to jednocześnie wyrazić w inny sposób, pytając ludzi wierzących: „Na ile – jako chrześcijanie – jesteście w świecie solą i światłem?”. Trwający właśnie rok jubileuszowy powinien bowiem zachęcić każdą i każdego z nas do szczerej odpowiedzi na podobne pytanie i do ufnej modlitwy o dar nawrócenia, osobistego i wspólnotowego. Łaska sakramentu nie ogranicza się przecież do samego momentu celebracji chrztu, ale jest w stanie zmieniać nasze życie, właśnie teraz. To prawda, że wiele spraw i trosk przysłania nam tę nowość. Nie możemy jednak zapominać, że należymy do Chrystusa, a Jego moc objawia się najbardziej wtedy, gdy doświadczamy własnej słabości, zmęczenia i trudu. Wszczepieni w Niego uczestniczymy w Jego misji kapłańskiej. A to oznacza, że każdego dnia mamy stawać się bezinteresownym darem dla innych. W Kościele też wszyscy, duchowni i świeccy, otrzymaliśmy szczególne powołanie prorockie. Naszym życiem mamy ukazywać piękno Ewangelii, także w wymiarze społecznym, publicznym czy zawodowym. Jako ochrzczeni doświadczamy królewskiego panowania Chrystusa, którego miłosierdzie jest większe od naszego grzechu. Dzięki temu możemy codziennie zwyciężać zło dobrem, począwszy od siebie samych, od naszych rodzin, wspólnot i środowisk, a skończywszy na odpowiedzialności za naszą Ojczyznę.

– Prymas Tysiąclecia przygotował Naród do Millennium Chrztu Polski przez Wielką Nowennę, która trwała od 1957 do 1966 r. Był to ogólnonarodowy program naprawy...

– 1000 lat historii, naznaczonej zmaganiem wielu pokoleń Polaków, które pragnęły odczytywać i wypełniać Bożą wolę, wymagało odpowiedniego przygotowania. Stąd też sługa Boży kard. Stefan Wyszyński, uwięziony przez władze komunistyczne, przygotował program Wielkiej Nowenny, która pomogła Polakom w godnym przeżyciu tej wielkiej rocznicy. Dziś, 50 lat po tamtych wydarzeniach, znajdujemy się w zupełnie innej sytuacji społecznej i historycznej. To, co wówczas uchodziło za niemożliwe, dla współczesnego pokolenia Polaków jest czymś zupełnie oczywistym. Czasy, w których żyjemy, nie są jednak pozbawione zagrożeń, a nasze codzienne wybory nie zawsze zgadzają się z wolą Bożą. Świadomi tego, w każdym zakątku naszej Ojczyzny, a szczególnie przed Ikoną Królowej Polski, chcemy obejmować modlitewną pamięcią wszystkich, którzy przez chrzest należą do Kościoła i są odpowiedzialni za „całe to duchowe dziedzictwo, któremu na imię Polska”, zgodnie ze słowami św. Jana Pawła II, wypowiedzianymi w Krakowie 10 czerwca 1979 r.

– W nawiązaniu do Nowenny przygotowującej do Millennium Chrztu Polski, obecnie na Jasnej Górze przez dziewięć miesięcy trwają dysputy, będące refleksją nad realizacją Jasnogórskich Ślubów Narodu z 1956 r. Efektem dysput ma być Raport Jasnogórski 2016, pokazujący, jaka jest Polska w 1050. rocznicę swojego Chrztu. Jak – zdaniem Księdza Prymasa – wypadnie dziś ten rachunek sumienia Polaków?

– Z autentycznej modlitwy wypływa zawsze pogłębiona refleksja i działanie. Prowadzą do tego konkretne inicjatywy, choćby takie jak debaty jasnogórskie – w jednej z nich, 20 marca br., będę miał okazję osobiście uczestniczyć. Z pewnością pomagają one przeżyć rocznicę Chrztu Polski nie tylko jako wspomnienie historycznego wydarzenia, ale również jako czas odczytywania i pełnego entuzjazmu przyjęcia woli Bożej względem nas. Rachunek sumienia to przecież więcej niż bilans zysków i strat. To przede wszystkim szczere spotkanie z Bogiem – jedynie On jest w stanie podnieść, uleczyć rany i wlać nadzieję na dalszą drogę. Ufam, że tzw. Raport Jasnogórski 2016 właściwie przygotuje nas do uroczystości, która odbędzie się 3 maja br. na Jasnej Górze. Nawiązując do dziedzictwa Prymasa Tysiąclecia, złożymy wówczas Matce Bożej narodowy akt zawierzenia. Wspólnie poprosimy o dar wzrastania w miłości społecznej – która nie przekreśla osób inaczej myślących czy wręcz nieprzyjaciół – o przezwyciężenie wszelkich podziałów, o coraz dojrzalszy kształt polskiej demokracji.
Nie sposób zaprzeczyć, że zawsze będziemy musieli liczyć się z naszymi ludzkimi ograniczeniami. Ratuje nas jednak ta zbawienna świadomość, że nasze życie i działania są ostatecznie w rękach samego Boga. Taka wiara nigdy nie zwalnia nas z zaangażowania w nasze życie i powołanie, lecz tym bardziej umacnia w podejmowaniu zadań, które wyznacza Ewangelia.

Publikujemy treść wywiadu:

Marcin Przeciszewski (KAI): Jak to możliwe, że autorzy filmu „Zabawa w chowanego” bez trudności znaleźli diecezję, w której dzieją się takie rzeczy? Przecież od 2014 r. obowiązują Wytyczne KEP, każda diecezja ma delegata do tych spraw i program prewencji, abp Scicluna przed rokiem szkolił wszystkich polskich biskupów jak mają postępować. A dodatkowo od 1 czerwca 2019 obowiązuje motu proprio „Vos estis lux mundi”, które przewiduje kary dla biskupów, którzy będą cokolwiek tuszować. Podejście w diecezji kaliskiej jest tu chyba wyjątkiem? Proszę powiedzieć jakie standardy w tych sprawach obowiązują?

Abp Wojciech Polak: Rzeczywiście, w Kościele mamy już jasne prawo, ale okazuje się, że łatwiej jest stworzyć wytyczne czy procedury niż zmienić ludzką mentalność. A ostatecznie od człowieka zależy czy to prawo będzie stosowane.

Sytuacja ukazana w filmie dotyczy okresu sprzed 2017 r. Dobrze się stało, że w lipcu 2017 r. zostało wprowadzone prawo nakazujące pod karą 3 lat więzienia zgłaszanie wszystkich wiarygodnych informacji o przestępstwach seksualnych względem małoletnich do organów ścigania. To zmobilizowało nas wszystkich do zgłaszania spraw do prokuratury. Wiemy chociażby tylko z mediów, że w ciągu ostatniego roku takiego zawiadomienia dokonały m.in. kurie tarnowska, sandomierska, radomska, katowicka, kielecka, gliwicka, świdnicka, płocka oraz Zakon Benedyktynów czy Zgromadzenie Chrystusowców. Dziś takie działanie jest już więc standardem w postępowaniu Kościoła.

W tym wszystkim widać jak trafna była diagnoza papieża Benedykta XVI, który wskazywał, że jedną z przyczyn kryzysu jaki przeżywamy jest fałszywa wizja miłości, która w imię niewłaściwie rozumianego miłosierdzia odrzuca konieczność sprawiedliwości, a w konsekwencji stosowania kary. Pierwszą pomocą, którą winniśmy udzielić pokrzywdzonemu jest odbudowanie w nim poczucia sprawiedliwości, a możemy tego dokonać tylko wtedy, gdy odpowiedzialny za krzywdę zostanie ukarany.

KAI: Ksiądz Prymas złożył zawiadomienie do Stolicy Apostolskiej w sprawie biskupa kaliskiego. Jakie będą dalsze działania Kościoła w tej sprawie?

- Uczyniłem to kierując się sumieniem, zgodnie z procedurą ustanowioną przez papieża Franciszka. Jak widzimy, reakcja Stolicy Apostolskiej jest bardzo szybka. Arcybiskup Stanisław Gądecki jako metropolita poznański, na terenie której znajduje się Kalisz, został upoważniony do przeprowadzenia dochodzenia wyjaśniającego. Następnie wyniki tego postępowania zostaną przekazane Stolicy Apostolskiej. Ostatecznie wszelkie decyzje dotyczące biskupa kaliskiego są w kompetencji Ojca Świętego.

KAI: Ostatnich święceń kapłańskich nie udzielał bp Janiak. Czy to oznacza, że został odsunięty od publicznej działalności?

- Procedury opisane w motu proprio papieża Franciszka nie przewidują automatycznego odsunięcia od posługi duszpasterskiej biskupa, na którego zostało złożone doniesienie. Myślę jednak, że ze względu na publiczny charakter sprawy, dobrze się stało, że święceń udzielał inny biskup. Dziś wszelkie ewentualne decyzje dotyczące biskupa kaliskiego należą do Stolicy Apostolskiej.

KAI: Przed rokiem po emisji ówczesnego filmu Sekielskich zebrała się 22 maja Rada Stała Konferencji Episkopatu i na jej spotkaniu skoncentrowano się na krokach, jakie należy podjąć celem naprawy zaniedbań i luk w istniejącym systemie mającym zapobiegać wykorzystywaniu seksualnemu małoletnich. Wydany też został list pasterski pt: „Wrażliwość i wierność”. Co dokładnie w tym czasie zostało zrobione, na ile te postulaty zostały już wcielone w życie?

- Po pierwsze od września 2019 r. w sekretariacie Episkopatu w Warszawie zaczęło działać Biuro, które jest zapleczem i wsparciem mojej działalności jako Delegata KEP ds. ochrony dzieci i młodzieży. Jego pracami kieruje ks. Piotr Studnicki. We współpracy z innymi podmiotami i środowiskami wypracowujemy projekty i rozwiązania, które po przyjęciu przez KEP są realizowane w diecezjach. Pierwszym takim dziełem jest Fundacja Świętego Józefa, która została powołana przez Episkopat Polski, a której działalność finansują wszystkie diecezje proporcjonalnie do należących do nich biskupów i kapłanów.

Fundacja rozpoczęła swoją działalność na początku tego roku. Wspiera istniejące już struktury pomocy. Finansuje działalność statutową Centrum Ochrony Dziecka oraz obecnie realizowane projekty tj. m.in. system prewencji wykorzystywania seksualnego osób z niepełnosprawnością, kursy e-learningowe w zakresie prewencji dla dorosłych i młodzieżowych liderów grup duszpasterskich. Fundacja współpracuje również z Inicjatywą Zranieni w Kościele finansując pierwszą w Kościele w Polsce grupę terapeutyczną osób pokrzywdzonych wykorzystaniem seksualnym. Poza tym Fundacja wspiera projekty diecezji, które służą podniesieniu kwalifikacji osób pomagających osobom zranionym oraz opłaca indywidualne terapie.

KAI: Pytanie o działania prewencyjne: co Kościół robi, aby zapobiegać tego rodzaju przestępstwom?

- Budowaniem systemu prewencji od 6 lat zajmuje się Centrum Ochrony Dziecka, którego dyrektorem jest o. Adam Żak, koordynator KEP ds. ochrony dzieci i młodzieży. Swoją działalnością edukacyjną COD obejmuje księży, kleryków, zakonników, zakonnice, katechetów, nauczycieli i wychowawców, animatorów… W samym tylko zeszłym roku przeprowadzili kilkadziesiąt szkoleń, w których uczestniczyło w sumie około tysiąca osób. Od początku swej działalności, przeszkolili już kilka tysięcy osób w Polsce i za granicą m.in. odbyły się szkolenia w Rosji, na Ukrainie i Białorusi.

Z inicjatywy i we współpracy COD od kilku lat na Akademii Ignatianum w Krakowie prowadzone jest trzysemestralne studium podyplomowe z profilaktyki przemocy seksualnej względem dzieci i młodzieży. Od października tego roku planowana jest czwarta edycja.

Dzięki pracownikom COD zostały m.in. przygotowane i przeszkolone w każdej metropolii grupy robocze, które następnie pracowały nad przygotowaniem zasad prewencji dla każdej diecezji. Powstały one już i zostały przyjęte niemal we wszystkich diecezjach. Obecnie trwają prace nad ich analizą i ewaluacją. Wypracowane rekomendacje mają służyć udoskonaleniu systemu prewencji.

KAI: Na koniec wielki temat ofiar. Ubiegłoroczny watykański „szczyt” mówił o tym, że ofiary zawsze powinny być na pierwszym miejscu, w samym centrum zainteresowania, i apelował o to do Kościołów lokalnych. Jak pod tym względem jest w Polsce? Co się zmieniło? Co się musi zmienić w sposobie traktowania ofiar, jak pod tym względem należy uzupełnić obowiązujące procedury?

- Pracujemy nad ulepszeniem kościelnego systemu zgłoszeń przestępstw seksualnych wobec małoletnich, których sprawcami są duchowni. W Kościele w Polsce ten system jest oparty o księży delegatów, którzy są ustanowieni we wszystkich diecezjach i męskich zgromadzeniach zakonnych, aby przyjmować osoby zgłaszające krzywdę wykorzystania seksualnego.

Choć ten system działa coraz lepiej, to jednak coraz bardziej widzimy w nim deficyt osób świeckich. Niektóre osoby pokrzywdzone mają trudność, by w pierwszym kontakcie opowiedzieć o swojej krzywdzie osobie duchownej. Musimy te lęki zrozumieć i wyjść im na przeciw.

Odpowiedzią na to było powstanie Inicjatywy Zranieni w Kościele, która rozpoczęła swoją działalność w marcu 2019 r. To dzieło świeckich katolików będące wyrazem ich odpowiedzialności za wspólnotę Kościoła. Prowadzą oni telefon wsparcia, za pośrednictwem którego osoby skrzywdzone zostają wysłuchane. Otrzymują anonimowe, bezpłatne, dyskretne i profesjonalne wsparcie, w tym rzetelną informację o tym, gdzie uzyskać pomoc psychologa, prawnika, duszpasterza i w jaki sposób zgłosić przestępstwo do właściwych instytucji państwowych i kościelnych. Przy dzisiejszym prawnym obowiązku zgłaszania tego rodzaju przestępstw organom ścigania, działający telefon wsparcia pozwala wyciągnąć pomocną dłoń i realnie pomóc osobom, zanim dokonają zgłoszenia.

Oprócz tego coraz powszechniejsze staje się pokrywanie kosztów terapii przez diecezje. Choć muszę przyznać, że nie zawsze stajemy na wysokości zadania i odpowiadamy na czas i adekwatnie do potrzeb, to równocześnie wiem, że już kilkadziesiąt osób w Polsce korzysta z takiej formy pomocy.

Bardzo sobie cenię kontakty z pokrzywdzonymi, którzy na różne sposoby kontaktują się ze mną lub z pracownikami mojego biura. Mogę powiedzieć, że pokrzywdzeni pomagają nam współtworzyć system pomocy, mobilizują nas do działania i odsłaniają nam potrzeby osób zranionych. Cenię fakt, że w Radzie Fundacji zasiada osoba skrzywdzona przez duchownego, a tekst nabożeństwa drogi krzyżowej na dzień modlitwy i pokuty za grzech wykorzystania seksualnego przygotowała osoba zraniona w Kościele, a ostatnie spotkanie duszpasterzy osób pokrzywdzonych rozpoczęło się od wysłuchania mężczyzny wykorzystanego seksualnie w dzieciństwie przez księdza. Mam nadzieję, że głos pokrzywdzonych w Kościele będzie stawał się coraz bardziej słyszalny.

KAI: Do polskich parafii został wysłany plakat Inicjatywy Zranieni w Kościele, a Ksiądz Prymas w specjalnym liście do proboszczów poprosił o zawieszenie go w gablocie przykościelnej. Dlaczego Ksiądz Prymas wsparł Inicjatywę ZwK?

- Inicjatywa Zranieni w Kościele wyrosła – tak jak już powiedziałem - w środowisku katolików świeckich, z troski o tych, którzy zostali skrzywdzeni przemocą seksualną w Kościele i nie są w stanie sami zgłosić się do struktur kościelnych. Inicjatywa nie ma zastąpić ani nie stoi w opozycji do oficjalnego systemu zgłoszeń, a jedynie wspiera go i uzupełnia. Dlatego w specjalnym liście poprosiłem biskupów diecezjalnych o rozesłanie do parafii w Polsce plakatów, aby zostały rozwieszone w gablotach przy kościołach, a także aby poinformowano o tej inicjatywie w ogłoszeniach parafialnych.

KAI: Inicjatywa spotkała się z krytyką niektórych środowisk i mediów katolickich. Z czego ona wynika?

- Nie dziwi mnie, że temat przestępstw seksualnych w Kościele budzi w naszej wspólnocie wiele oporów i lęków, a nieraz niestety rodzi nieporozumienia. Dla mnie najważniejsze jest to, że kampania nie jest skierowana przeciwko komuś, ale zrobiona z myślą o pokrzywdzonych. Chodzi o to by ci, którzy zostali skrzywdzeni we wspólnocie Kościoła, w niej znaleźli wsparcie. Nie jest to pierwsza tego typu akcja informacyjna.

Jakiś czas temu w Archidiecezji Krakowskiej w gablotach parafialnych umieszczono informacje o ofercie pomocy tj. delegacie, duszpasterzu oraz innych instytucjach zajmujących się ochroną małoletnich i pomocą pokrzywdzonym, jak Centrum Ochrony Dziecka czy Inicjatywa Zranieni w Kościele. Słyszałem, że Archidiecezja Częstochowska planuje podobną akcję skierowaną do parafii.

Jestem przekonany, że warto wspierać i promować wszystkie tego typu kampanie informacyjne zarówno na poziomie diecezjalnym jak i ogólnopolskim. Celem takich kampanii nie jest sugerowanie, że w każdej parafii, w której wisi plakat był lub jest sprawca, ale ułatwienie ewentualnym pokrzywdzonym znalezienia informacji o tym, gdzie mogą uzyskać pomoc świadczoną przez Kościół.

KAI: Dziękuję za rozmowę.