_1575987227.jpg)
2017-03-08 09:52
Grzegorz Polak
Niedziela Ogólnopolska 11/2017, str. 35
Niedziela Ogólnopolska 11/2017, str. 35
Na początek cytat: „Katolicyzm jest najtrwalszym z dzieł, stworzonych przez nowoczesnego człowieka. Kto chce stać poza nim, komu sumienie stać w nim nie pozwala, ten powinien o tym pamiętać. Dla kogo katolicyzm jest najtrwalszym z naszych dziś żyjących błędów, ten mieć powinien w sobie grozę myśli, by błędem wobec nieznanego, co zawsze jest i o swoim istnieniu mówi ruinami, nie okazał się cały nowoczesny człowiek”.
I zagadka. Kto napisał te słowa, których nie odważyłby się wyrazić najbardziej gorliwy katolik, w obawie o posądzenie o megalomanię i pychę? Autorem tych słów jest Stanisław Brzozowski (1878 – 1911), pisarz, jeden z najoryginalniejszych polskich myślicieli, o którym Czesław Miłosz napisał, że górował umysłowo nad wszystkimi sławami literackimi swojego czasu (a było ich niemało). Postać tyle genialna, co tragiczna, za życia nieakceptowana w żadnym środowisku. Współcześni mu prawicowcy wypominali mu defraudację społecznych pieniędzy, które przeznaczył na leczenie chorego na raka ojca, i zarzucali współpracę z carską ochraną. Nad Brzozowskim odbyły się trzy sądy obywatelskie (bo normalnych, polskich za zaborów nie było), podczas których nie oczyszczono go z zarzutów. Po ukazaniu się jego „Płomieni” prawica obwołała go dewiantem moralnym, demonstrującym wstręt do polskości.
Lewicowcy z kolei nie mogli mu wybaczyć zdrady ich ideałów, bo w ostatnich miesiącach życia nawrócił się na katolicyzm. Środowiska katolickie natomiast zachowały dystans wobec pisarza z powodu jego wcześniejszej fascynacji Marksem i Nietzschem. Dziś wskazuje się na zbieżność myśli Brzozowskiego i Jana Pawła II w zakresie etosu pracy.
Reklama
Cytowane na początku słowa Brzozowski napisał w swoim najbardziej znanym dziele – „Legendzie Młodej Polski”, które powstawało w latach 1906-09, w czasie kiedy pisarz stał jeszcze z boku Kościoła. Tym bardziej zasługują one na uwagę.
Przytaczam je nie dla poprawienia katolickiego samopoczucia. Chciałbym je zadedykować tym, którzy szkalują Kościół, widząc w nim siedlisko wstecznictwa, zakłamania i zepsucia. Jeśli tak wybitny człowiek z pozycji zewnętrznych tak pięknie i z takim uznaniem napisał o Kościele, to czymże są wasze słowa, jeśli nie inwektywami? Co nie oznacza, że neguję wszelką krytykę Kościoła, o ile jest rzeczowa i prowadzona „sine ira et studio”.
Dla nas, katolików, mam natomiast jeszcze jeden kapitalny cytat z Brzozowskiego, z tego samego dzieła. Przyda się jako argument w dyskusjach z tymi, którzy powierzchownie postrzegają Kościół, albo tym, którym trudno znaleźć w nim miejsce. Oto cytat: „Katolicyzm jest dziwną budową.
Kto nie usiłował wżyć się weń, nie zna jego tajemnic, jego czarów. Przeciętny Polak-katolik mało lub wcale nic nie wie o tym, jak głębokim umie być katolicyzm, gdy się w nim szuka głębokości. Pierwszym pozorem, rzucającym się w oczy, jest subordynacja, brak krążenia krwi i ducha – martwota. Posłuszeństwo hierarchiczne, podporządkowanie laików duchowieństwu – są to najbardziej uderzające rysy kościelnej budowy. Ale w granicach tego posłuszeństwa Kościół posiada swoje kaplice dla samotników, krypty dla myślicieli, baszty dla rycerzy: to, co orle, i to, co podziemne w ludzkiej duszy, znajduje tu schronienie. Istnieją całe systematy głębokich filozoficznych, artystycznych koncepcji świata, które uzasadniają to posłuszeństwo Kościołowi, ale jednocześnie pozostawiają myśli indywidualnej bezgraniczny niemal przestwór dla spekulatywnych dociekań, intensywnej kultury ducha”.
Warto czasem sięgać po klasyków polskiej myśli, aby w perspektywie ich refleksji zobaczyć nas – ludzi współczesnych.
* * *
Grzegorz Polak
Dziennikarz katolicki, działacz ekumeniczny, popularyzator nauczania papieskiego, członek zespołu scenariuszowego Muzeum Jana Pawła II i Prymasa Wyszyńskiego, laureat Nagrody TOTUS (2007)
