Młodzi warszawiacy spędzali całe dnie nad wodą. Szczególnie chętnie wypoczywano nad Wisłą albo przy dumie i chlubie mieszkańców stolicy – otwartym jesienią 1928 r. basenie pływackim na świeżym powietrzu przy ul. Łazienkowskiej, w Wojskowym Klubie Sportowym Legii. Można tam było nie tylko popluskać się w wodzie, lecz i poopalać się na ustawionych w długich rzędach leżakach lub urządzić sobie piknik na zadbanych trawniczkach. Co odważniejsi mogli spróbować swoich sił i skoczyć do wody z 10-metrowej wieży.

Po Wiśle pływano też kajakami, łodziami wiosłowymi, żaglówkami, choć amatorzy przygód najchętniej wsiadali na... tratwy.

To było wspaniałe lato

Młodzież, nareszcie wolna od nauki, zażywała ruchu, chłodziła w wodzie rozgrzane ciała, flirtowała, grała w karty i tenisa, czytała modne powieści, chadzała do kina, słuchała szlagierów z radia lub patefonowych płyt. Wszędzie rozbrzmiewał śmiech, bo młodość i lato to bodaj najbardziej beztroskie znane ludzkości połączenie.

Lipiec i sierpień toczyły się swoim własnym leniwym rytmem, jakby na bocznym torze wielkiej historii, choć nie brakowało też wiekopomnych wydarzeń.

Oto bowiem na początku lipca wszyscy żyli pierwszą polską wyprawą w Himalaje. Czterech Polaków postanowiło zdobyć drugi co do wielkości szczyt Indii. Młodzież z zapartym tchem śledziła kolejne doniesienia o huraganowej wichurze czy o nagłym spadku temperatury do 14 stopni na minusie, co dla czytających gazetę w upalnej Warszawie było niemal równie nieprawdopodobne jak opowieści o wróżkach i smokach. Wreszcie 2 lipca wieczorem nadeszła wieść o zdobyciu szczytu przez Jakuba Bujaka i Janusza Klarnera. Euforyczny nastrój ogarnął wszystkich. Gdy 16 dni później pojawiła się wiadomość o lawinie, która zeszła na obóz, gdzie przebywali dwaj pozostali himalaiści: Stefan Bernadzikiewicz i kierownik wyprawy Adam Karpiński – wszyscy pogrążyli się w żałobie.

Również w lipcu w Krakowie odbył się wyścig zręcznościowy kelnerów, który na poziomie lokalnym wzbudzał niewiele mniejsze emocje niż poczynania himalaistów.

Wprawdzie od początku wakacji zintensyfikowano działania mające podnieść sprawność bojową Polaków, organizowano szkolenia obrony przeciwlotniczej i przeciwgazowej, prowadzono liczne kursy dla sanitariuszek itp., ale i te aktywności młodzież traktowała raczej jak kolejną rozrywkę, okazję do spotkań, żartów i zabawy niż powód do zamartwiania się o przyszłość.

Od tak dawna mówiło się o wojnie, że temat ów zdążył już spowszednieć, zwłaszcza ludziom młodym, którzy z zasady nie zwykli zbyt długo martwić się czymkolwiek. Poza tym ulokowana przy ul. Mazowieckiej 12 stołeczna kawiarnia „Mała Ziemiańska”, w której można było napić się słynnej „pół czarnej”, ulubione miejsce spotkań literatów, malarzy i satyryków, z właściwym sobie wdziękiem i humorem reklamowała się jako miejsce, w którym można przeczekać ewentualne naloty „w doborowym towarzystwie”.

W przedwojennych mediach

26 sierpnia w 242. numerze gazety „Wieczór Warszawski” napisano: „Na ulicach, w kawiarniach, sklepach rojno i gwarno. Na dworcach pełno, pociągi nabite. Wszyscy opaleni, czerstwo wyglądają. Warszawiacy wracają z wywczasów”.

W czwartek 31 sierpnia na stronie tytułowej „Wieczoru Warszawskiego” (nr 246) nagłówek głosił: „Polska czeka gotowa z bronią u nogi. Hitlerowi pozostaje do wyboru cofnąć się – albo rozpocząć wojnę”.

31 sierpnia rozegrano ostatnią tego lata gonitwę na otwartym zaledwie 3 miesiące wcześniej nowoczesnym torze wyścigów konnych na Służewcu.

A potem stało się to, czego spodziewali się wszyscy, choć nikt nie chciał w to uwierzyć.

„A więc wojna” – oznajmił znany spiker radiowy Józef Małgorzewski. Jego głos brzmiał dziarsko i bojowo, zupełnie jakby rzucał wyzwanie Niemcom. „Z dniem dzisiejszym wszelkie sprawy i zagadnienia schodzą na plan dalszy. Całe nasze życie publiczne i prywatne przestawiamy na specjalne tory. Weszliśmy w okres wojny. Cały wysiłek narodu musi iść w jednym kierunku. Wszyscy jesteśmy żołnierzami. Musimy myśleć tylko o jednym: walka aż do zwycięstwa”.

Wojna rozpoczęła się dokładnie o 4.40...

...gdy różowawy świt ścierał z nieboskłonu ostatnie ślady nocy. Termometry w zależności od regionu kraju pokazywały od 12 do 15 stopni. Zapowiadał się kolejny bezchmurny dzień.

Z biegiem godzin jednak od strony zachodu zaczęły wędrować po niebie ciężkie cumulusy, które nie przyniosły, niestety, wyczekiwanego deszczu ani ochłody, a jedynie zaciemniały słońce. Ponura aura wyraźnie kontrastowała jednak z nastrojami Polaków, przekonanych, że oto weszli na ścieżkę wiodącą ich prosto do tryumfu nad żołdakami Hitlera.

Gdy w niedzielę 3 września najpierw Anglia, a po godz. 17 i Francja wypowiedziały wojnę Niemcom, hurraoptymizm Polaków jeszcze się wzmógł. Aż do późnego wieczora tłumy warszawiaków wiwatowały na cześć „niezwyciężonej armii Jego Królewskiej Mości”.

Dopiero w kolejnych dniach okazało się, że na froncie zachodnim panuje bezruch.

Wiele lat później brytyjski historyk Ian Kershaw miał powiedzieć, że „z wojskowego punktu widzenia zachodnie mocarstwa nie uczyniły absolutnie nic dla ratowania Polski”, zaś początek wojny w wykonaniu Anglii i Francji dorobił się w ich ojczystych językach ironicznych nazw. Po angielsku czas ten określa się mianem „phoney war” – fałszywa wojna, a po francusku „drôle de guerre” – śmieszna wojna. Niemcy zaś ochrzcili ją mianem „Sitzkrieg” – siedząca wojna.

Szala zwycięstwa powoli przechylała się na niemiecką stronę, a gdy 17 września swój odważnik dorzucili też Rosjanie, radosne uśmiechy Polaków gasły jeden po drugim.

Pierwszy miesiąc wojny był także wyjątkowo ciepły i wielu żołnierzy kampanii wrześniowej wspominało, jak męczące było to słońce – które jeszcze w lipcu i sierpniu dawało tyle radości – gdy teraz walczyli ubrani w grube mundury i metalowe hełmy.

30 września w stolicy Polski słońce wzeszło o 5.32

„Halo, halo. Czy nas słyszycie? To nasz ostatni komunikat. Dziś wojska niemieckie wkroczyły do Warszawy. Braterskie pozdrowienia przesyłamy żołnierzom walczącym na Helu i wszystkim walczącym, gdziekolwiek się jeszcze znajdują. Jeszcze Polska nie zginęła! Niech żyje Polska!”.

Tak brzmiał ostatni komunikat wydany przez Radio Warszawa II, ponownie odczytany przez Małgorzewskiego, po którym ze słuchaczami pożegnał się po angielsku Jeremi Przybora, po nim, w języku francuskim – Maria Stpiczyńska, a następnie niemal wszyscy radiowcy, którzy byli tego dnia w pracy. Na zakończenie puszczono „Mazurka Dąbrowskiego” i „Warszawiankę”, które wycisnęły łzy z oczu najbardziej nawet niewzruszonych, po czym Radio Warszawa II, które przez cały wrzesień dodawało miastu odwagi, zamilkło.

Gdy 5 października wojska hitlerowskie defilowały Traktem Królewskim, panował posępny nastrój. Na niebie zebrały się stalowe, okupacyjne chmury, ale młodzi nie patrzyli ani w niebo, ani na idących Alejami Ujazdowskimi okupantów. Patrzyli dalej, ku przyszłości i śnili już własne sny o wolności, bo młodość ponad wszystko pragnie żyć, pewnie dlatego też nigdy się nie poddaje.

Kilka lat później – w sierpniu 1943 r. w jednej z konspiracyjnych gazet poeta Tadeusz Hollender opublikował pod pseudonimem Tomasz Wiatraczny wiersz zatytułowany „Uśmiech Warszawy”, którego końcówka brzmiała tak:

„Bo ten zwycięży, który się śmieje,
rozpacz to dzisiaj ogromny grzech
dla tych, co zawsze mieli nadzieję,
brzmi twój przekorny, zwycięski śmiech.

Dziś «nur für Deutsche» – jutro «für Polen»,
zażyjesz jeszcze wolności swej,
jutro zaśpiewasz im carmagnolę,
śmiej się, Warszawo, śmiej się nam, śmiej!”.