Pokrewne słowa do zacytowanych wyżej to: stałość, wierność, wytrzymałość, nieugiętość, hart ducha, oczekiwanie. Trzeba wytrwać w dobru, być stałym w postanowieniach i w miłości, być cierpliwym wobec trudności i cierpień. To samo zaleca Pismo Święte: „W ucisku bądźcie cierpliwi, w modlitwie – wytrwali!” (Rz 12, 12).

Słuszne postępowanie to nie tylko pojedyncze dobre czyny, lecz także stałe postawy, utrwalone zalety. W filozofii nazywa się je „cnotami”, ale to słowo brzmi dzisiaj myląco. Chodzi właśnie o zalety moralne – o przeciwieństwo wad, przywar, złych skłonności i przyzwyczajeń. Bo i zło w człowieku to nie same pojedyncze grzechy, lecz także zakorzenione w nim wady.

Dlatego do postępu moralnego należy rozwijanie zalet i pozbywanie się wad. To jest celem wychowania i celem pracy nad sobą. Zalecali to już starożytni filozofowie, a chrześcijaństwo się z nimi zgadza. Trzeba wytrwale stawać się lepszym.

I tu widać swoistość wytrwałości i cierpliwości. Każde dobro potrzebuje stałości, bez tej cechy może się okazać słabe, ułomne i nietrwałe. Mogą je udaremnić zmienność nastrojów, zniechęcenie czy zobojętnienie. Oczywiście, zdarza się także trwanie w złu czy w błędzie, co można nazwać uporem lub zaciekłością. Potrzebne jest zatem ukierunkowanie, żeby utrwalać to, co trzeba. Uprzyj się, ale przy tym, co słuszne i dobre.

Wytrwałość w Biblii

Do cierpliwości i wytrwałości wzywa Pismo Święte: i Stary, i Nowy Testament. W Nowym Testamencie odpowiedni termin grecki to przede wszystkim rzeczownik hypomone użyty trzydzieści dwa razy, czyli sporo (czasownik proskarterein – dziesięć razy). Oznacza on w zależności od sytuacji i cierpliwość w znoszeniu trudów, i wytrwałość w działaniu.

Wytrwałością wyróżnili się przywódcy Izraela – Mojżesz, Jozue czy Dawid. Wytrwałość to ważna cecha charakteru: „Cierpliwy jest lepszy niż mocny” (por. Prz 16, 32). Wytrwałość towarzyszy pracy (por. Syr 38, 27). Brak wytrwałości naraża na karę Bożą (por. Syr 2, 13-14), choć ten, kto żałuje i wraca do Boga, dozna pociechy (por. Syr 17, 24). Cierpliwość pobożnego zostanie nagrodzona (por. Syr 16, 13). Apokryficzna Czwarta Księga Machabejska opisuje wytrwałość męczenników wobec strasznych cierpień.

Wierność Bogu i Chrystusowi prowadzi do zbawienia, gdy jest trwała. Dlatego Jezus powiedział: „Kto wytrwa do końca, ten będzie zbawiony” (Mt 10, 22; por. Łk 21, 19). W przypowieści ziarno, które wydało plon stokrotny, oznacza tych, którzy „wydają owoc dzięki swej wytrwałości” (Łk 8, 15). „Tym, którzy przez wytrwałość w dobrych uczynkach szukają chwały, czci i nieśmiertelności – życie wieczne” (Rz 2, 7). „Potrzebujecie bowiem wytrwałości, abyście spełniając wolę Bożą, dostąpili obietnicy” (por. Hbr 10, 36).

O wytrwałości i cierpliwości wiele razy jest mowa w listach apostolskich. Pouczenia te dotyczą znoszenia cierpień i przeciwności, wytrwałości jako cnoty moralnej i wytrwałości w wierze i życiu chrześcijańskim.

„Okazujemy się sługami Boga przez wszystko: przez wielką cierpliwość, wśród utrapień, przeciwności i ucisków” (2 Kor 6, 4). „Chlubimy się także z ucisków, wiedząc, że ucisk wyrabia wytrwałość, a wytrwałość – wypróbowaną cnotę” (Rz 5, 3-4). „Chlubimy się wami (...) z powodu waszej cierpliwości i wiary we wszystkich waszych prześladowaniach i uciskach, które znosicie” (2 Tes 1, 4; por. 2 Kor 1, 6). „Oto wychwalamy tych, co wytrwali. Słyszeliście o wytrwałości Hioba i widzieliście końcową nagrodę za nią od Pana” (Jk 5, 11).

Wytrwałość pojawia się w wyliczeniach cech, jakimi mają się odznaczać chrześcijanie. „Podążaj za sprawiedliwością, pobożnością, wiarą, miłością, wytrwałością, łagodnością” (1 Tm 6, 11; por. 2 Tm 3, 10; Tt 2, 2). W Drugim Liście św. Piotra Apostoła w dłuższym wyliczeniu cnót wytrwałość jest wymieniona po powściągliwości (por. 1, 5-7). Dlatego „winniśmy wytrwale biec w wyznaczonych nam zawodach” (por. Hbr 12, 1), chrześcijanin to jakby „długodystansowiec”. Wytrwałość jest znamieniem Apostoła (por. 2 Kor 12, 12).

Wytrwałość i cierpliwość są wpisane w życie chrześcijańskie, wiążąc się z wiarą, nadzieją i miłością. Jak to ujął św. Paweł, pisząc do wspólnoty w Tesalonice: „Pomni przed Bogiem i Ojcem naszym na wasze dzieło wiary, na trud miłości i na wytrwałą nadzieję w Panu naszym Jezusie Chrystusie” (1 Tes 1, 3). „To zaś, co niegdyś zostało napisane, napisane zostało także dla naszego pouczenia, abyśmy dzięki cierpliwości i pociesze, jaką niosą Pisma, podtrzymywali nadzieję” (Rz 15, 4; por. Rz 8, 25). „To, co wystawia waszą wiarę na próbę, rodzi wytrwałość. Wytrwałość zaś winna być dziełem doskonałym, abyście byli doskonali i bez zarzutu, w niczym nie wykazując braków” (Jk 1, 3-4). W Apokalipsie znajdziemy pochwały wytrwałości chrześcijan (por. Ap 2, 2. 3. 19; 3, 10). Jest to „wytrwałość świętych” (por. Ap 13, 10; 14, 12).

Te cechy są w ostatecznym rachunku dziełem łaski Bożej. „Niech moc Jego chwały w pełni was umacnia do wszelkiego rodzaju cierpliwości i stałości” (por. Kol 1, 11). Święty Paweł modli się więc: „Niechaj Pan skieruje serca wasze ku miłości Bożej i cierpliwości Chrystusowej!” (2 Tes 3, 5).

Literatura i życie

Biblijne pouczenia dotyczą przede wszystkim życia chrześcijan, ale podobne rysy ma wiele ludzkich doświadczeń. Znajdziemy to we wspomnieniach i w literaturze. Na przykład gdy czytamy o wojnach, obozach i łagrach, spotykamy ludzi, którzy przetrwali mimo strasznych cierpień i beznadziejności, a w końcu powrócili.

Cenimy wytrwałość i wierność w miłości. Są one potrzebne przy zakochaniu się, a potem w małżeństwie, gdyż miłość nieraz napotyka przeszkody, bo przecież każdy ma wady i ich znoszenie przez najbliższych bywa dla nich niemałym trudem. Trudem są też długie rozstania, np. z powodu pracy za granicą. Wielkiej cierpliwości potrzebują ojcowie, którym matki po rozwodzie blokują kontakt z dziećmi. Wspólnoty Sychar grupują porzuconych małżonków, którzy jednak wykluczają nowy związek i wytrwale czekają, dając w ten sposób drugiej stronie szansę powrotu.

O wytrwałej miłości mówi nieraz poezja. Żołnierze śpiewali: Polka mnie zrodziła, z jej piersi wyssałem: / być Ojczyźnie wiernym, a kochance/ stałym. A Konstanty Ildefons Gałczyński napisał: Ile listów, ile rozstań,/ ciężkich godzin w miastach wielu?/ I znów upór, żeby powstać/ i znów iść, i dojść do celu.

Nastoletnia starościanka Zofia poznała Franciszka, oficera konfederacji barskiej, ale że był biedny, jej ojciec nie zgodził się na małżeństwo. Gdy chłopak się trochę dorobił, po 15 latach wzięli ślub, a potem doczekali się sześciorga dzieci. Iluż ich potomków tej wytrwałości zawdzięcza przyjście na świat... (w tym piszący te słowa).

Wytrwałości wymaga wreszcie miłość ojczyzny. W znanym wierszu Adam Asnyk napisał tak:

Miejmy odwagę!... nie tę jednodniową,

Co w rozpaczliwym przedsięwzięciu pryska,/ Lecz tę, co wiecznie z podniesioną głową

Nie da się zepchnąć z swego stanowiska.

Miejmy odwagę!... nie tę tchnącą szałem,

Która na oślep leci bez oręża,

Lecz tę, co sama niezdobytym wałem

Przeciwne losy stałością zwycięża.