"Abp Teofilius Matulionis jest bardzo ważną postacią dla Litwy. Dla Kościoła katolickiego na Litwie ma on takie znaczenie jak sługa Boży kard. Stefan Wyszyński dla Kościoła katolickiego w Polsce" - wyjaśnia w rozmowie z KAI bp Jonas Ivanauskas, biskup koszedarski, następca abp Matulionisa na tej stolicy biskupiej. "Ma ona też znaczenie dla Kościoła powszechnego, gdyż przez wiele lat ks. Matulionis pracował dla Kościoła powszechnego także na terenach Rosji i Związku Radzieckiego" - dodaje.

Z początkiem bieżącego roku Konferencja Biskupów Litwy ogłosiła z tej okazji duszpasterski Rok Teofiliusa Matulionisa, który przeżywany jest pod hasłem: "Prawda was wyzwoli". "Walka o prawdę charakteryzowała nie tylko czasy sowieckie, ale jest to zadanie bardzo aktualne i dziś" - wyjaśnia z kolei biskup pomocniczy wileński Arūnas Poniškaitis, bezpośrednio odpowiedzialny za przygotowania w stolicy Litwy. Mówi, że "prawda, jest to temat bardzo aktualny, także w dzisiejszych czasach, które charakteryzuje relatywizm. Warto więc zastanowić się co to dziś oznacza, że prawda nas wyzwoli". Wyjaśnia, że wiąże się z tym wielkie pytanie: "co to znaczy być człowiekiem wolnym i jak dziś należy korzystać z wolności, która została nam dana i zadana".

Rok Matulionisa - wyjaśnia bp Ivanauskas - ma na celu o odnowę i ożywienie duszpasterstwa na wszystkich poziomach: parafii, wspólnoty i rodziny. W każdej parafii na Litwie obchodzony był już specjalny Dzień Teofiliusa.

Liczne grupy wiernych w czasie poprzedzającym beatyfikację pielgrzymują do Koszedar oraz innych miejsc związanych z życiem, męczennika. Na wszystkich świątyniach na Litwie a także na ulicach i placach zostały wywieszone plakaty z fotografią biskupa-męczennika oraz sercem oplecionym koroną cierniową z kolczastego drutu, takiego jaki okalał radzieckie więzienia i łagry. W tych miejscach odosobnienia ks. Matulionis spędził niemal 20 lat swego kapłańskiego życia.

Uroczystości beatyfikacyjne w Wilnie poprzedzą ogólno litewskie Dni Młodzieży, które odbędą się w Wilnie 23 i 24 czerwca. Przyjedzie na nie młodzież z całego kraju, także ci, którzy uczestniczyli w Światowych Dniach Młodzieży w Krakowie. Ich hasłem jest także "Prawda Was wyzwoli". Z młodymi w wigilię beatyfikacji spotka się kard. Amato na olbrzymiej Arenie Siemens, odbędą się liczne czuwania modlitewne i koncerty.

Po spotkaniu z młodzieżą prefekt Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych z nuncjuszem apostolskim na Litwie i innymi biskupami przyjedzie do Koszedar - aby modlić się przed sarkofagiem sługi Bożego w katedrze. Następnie w sobotni wieczór sarkofag ten w uroczystym orszaku zostanie przewieziony z Koszedar do katedry wileńskiej. Przez całą noc trwać tam będzie modlitwa. W niedzielę rano sarkofag zostanie procesjonalnie przeniesiony na miejsce cebry i zostanie ustawiony przed głównym ołtarzem na Placu Katedralnym.

Mszy św. beatyfikacyjnej przewodniczyć będzie kard. Angelo Amato i on wygłosi homilię. Podziękowanie za beatyfikację złoży arcybiskup wileński Gintaras Grušas, jako przewodniczący Episkopatu Litwy.

Episkopat polski reprezentowany będzie przez jego przewodniczącego abp. Stanisława Gądeckiego oraz Prymasa Polski abp Wojciecha Polaka.

***

Teofilius Matulionis urodził się 22 czerwca 1873 r. we wsi Kudoriškis, w rejonie oniksztyńskim. W domu nauczył się czytać po polsku i po litewsku. W 1891 r. w wieku 18 lat wstąpił do Seminarium Duchownego w Sankt Petersburgu. Święcenia kapłańskie przyjął 4 marca 1900 r.

Następnie ks. Matulionis został mianowany wikariuszem parafii w Warklanach na Łotwie, a potem proboszczem w Bikawie. W 1910 r. został wikarym kościoła św. Katarzyny w Petersburgu, który stanowił centrum nie tylko duchowego, ale i kulturalnego życia tamtejszych Polaków. Zlecono mu także zorganizowanie parafii Najświętszego Serca Jezusowego i troskę o budowę świątyni w regionie zamieszkałym przez robotników rosyjskich, polskich, łotewskich i litewskich.

Gdy po wybuchu rewolucji październikowej w 1917 r. władzę w Rosji zdobyli bolszewicy, zaczęto na wszelkie sposoby ingerować w działalność Kościołów. W 1923 r. ks. Matulionis w procesie w Moskwie, przeciwko biskupowi Janowi Cieplakowi i 15 innym księżom z Petersburga, został skazany na trzy lata więzienia. W 1926 r. powrócił do Petersburga i został mianowany kanonikiem Kapituły Katedralnej w Mohylewie.

W 1929 r., za zgodą Stolicy Apostolskiej został tajnie wyświęcony na biskupa w Petersburgu przez bp. Antoniego Maleckiego, zostając jego biskupem pomocniczym. Niebawem został ponownie aresztowany i zesłany, już bez sądu, do gułagu na Wyspach Sołowieckich. 34 kapłanów więzionych w tym obozie, ale trzymanych osobno na Wyspie Anzerskiej, założyło tam swoją wspólnotę, której przewodniczył bp Matulionis. Po ujawnieniu tego faktu ks. Matulionis został przeniesiony do więzienia w Petersburgu i zamknięty w izolatce.

Po zawarciu porozumienia między Rządami Litwy i Związku Radzieckiego o wymianie jeńców, bp Matulionis wraz z grupą innych więźniów został zwolniony i powrócił na Litwę. Sowieci nie zgodzili się, mimo, że o to prosił, aby mógł pozostać na terytorium ZSRR.

Po powrocie na Litwę zamieszkał przy klasztorze sióstr benedyktynek w Kownie. Pomagał abp. Juozasowi Skvireckasowi, m.in. pełnił obowiązki oficjała archidiecezji kowieńskiej i Naczelnego Kapelana Wojsk Litewskich. Jako gorący propagator kultu Najświętszego Serca Pana Jezusa, wprowadził adorację wieczystą Najświętszego Sakramentu w kościele św. Mikołaja w Kownie i opiekował się misjami.

W 1943 r., bp Matulionis został mianowany ordynariuszem diecezji koszedarskiej. Bronił praw Kościoła, pomagał także Żydom. W 1946 r. bp Matulionis został aresztowany za odmówienie kolaboracji z władzami sowieckimi. Na początku został wywieziony do więzienia w Orszy, następnie do więzienia o zaostrzonym reżimie we Władimirze, a w końcu - już po zakończeniu wyroku - do domu inwalidów w Mordowii. Władze sowieckie nie chciały dopuścić do jego powrotu na Litwę. W 1956 r. pozwolono mu wrócić.

Zamieszkał w Birsztanach na plebanii, skąd potajemnie przejął zarządzanie diecezją. 25 grudnia 1957 r. bez zgody władz, ale z upoważnienia Stolicy Apostolskiej, konsekrował w swym pokoju na biskupa Vincentasa Sladkevičiusa, przyszłego litewskiego kardynała. Z tego powodu w 1958 r. został zmuszony do osiedlenia się w Szadowie na samej północy Litwy, gdzie, mimo że przebywał w areszcie domowym, udawało mu się nadal zarządzać diecezją oraz przekazywać informacje do Watykanu.

W 1962 r. Stolica Apostolska za „gorliwą wytrwałość w pełnieniu obowiązków dobrego pasterza“ mianowała go arcybiskupem. Papież Jan XXII zaprosił go na obrady Soboru Watykańskiego II. Władze sowieckie jednak nie wypuściły go tam, a chcąc uniemożliwić dalsze informowanie Stolicy Apostolskiej, podjęły decyzję o zabójstwie. Abp Matulionis zmarł 20 sierpnia 1962 r., trzy dniu po otrzymaniu zastrzyku z rąk pielęgniarki nasłanej przez KGB. Został pochowany w krypcie katedry w Koszedarach.

Proces beatyfikacyjny abp. Matulionisa - jak i grupy innych litewskich męczenników okresu komunizmu - został otwarty w 1990 r., po uzyskaniu niepodległości przez Litwę. 1 grudnia 2016 r. Kongregacja Spraw Kanonizacyjnych, z upoważnienia papieża Franciszka, ogłosiła dekret o uznaniu męczeństwa sługi Bożego Teofiliusa Matulionisa, otwierając tym samym drogę do jego beatyfikacji.