„Krypty powstały wtedy, kiedy kaplica była zbudowana, a więc jest to pierwsza połowa XVII w. – opowiada w wywiadzie dla Radia Jasnej Góra o. Stanisław Rudziński, kustosz Zbiorów Wotywnych Jasnej Góry - Pierwotnie był tam krużganek klasztorny, do którego przylegała gotycka cześć Kaplicy Matki Bożej. On łączył się też z bazyliką. W bazylice krypty powstawały wcześniej, bo bazylika była wcześniej budowana”.

Po wejściu schodami do krypty, po lewej stronie, w niszach wykutych w skale pochowani są paulini, którzy zmarli w XX stuleciu, tzn. od 1900 do 1967. Ostatni pochowany paulin to śp. o. Klemens Izdebski, przeor krakowski, budapesztański, rzymski, a także ekonom generalny na Jasnej Górze. W 36 niszach grobowych spoczywa 20 kapłanów-paulinów, 2 kleryków, 1 nowicjusz, 12 braci i jeden konfrater Zakonu.

Odwiedzający kryptę mogą pomodlić się przy grobach trzech wybitnych generałów Zakonu Paulinów, spoczywają tu bowiem: o. Pius Przeździecki (Generał Zakonu Paulinów w okresie II wojny światowej), o. Piotr Markiewicz (przeor Jasnej Góry w czasie I wojny światowej i długoletni Generał Zakonu) oraz o. Alojzy Wrzalik. Znajdują się tu także groby trzech byłych przeorów Jasnej Góry: o. Kajetana Raczyńskiego, o. Norberta Motylewskiego oraz o. Polikarpa Rawickiego.

W krypcie, na wprost wejścia znajduje się ołtarz, przy którym kapłani odprawiają Msze św. za zmarłych, zwłaszcza w pierwszych dniach listopada. Wokół ołtarza ustawione są różne urny z wypisanymi imionami i nazwiskami paulinów. W tych urnach znajdują się prochy, doczesne szczątki zmarłych zakonników.

Przed ołtarzem zauważyć można długą płytę, która przykrywa grobowiec. Szczątki pochowanych tu zmarłych zostały zebrane z różnych miejsc na Jasnej Górze i tu uroczyście złożone we wspólnym grobie w dniu 13 października 1836 roku. Ten grób jest na stałe zamknięty. Znajdują się tu szczątki zmarłych pochowanych na pierwszym cmentarzu jasnogórskim, który istniał obok świątyni, w miejscu dzisiejszego Wieczernika. Kiedy w XX-leciu międzywojennym budowano Wieczernik, dokonano wykopów i szczątki zmarłych zostały zmagazynowane w urnach i pochowane zostały właśnie w podziemiu pod Kaplicą Matki Bożej.

W Kaplicy Matki Bożej znajduje się kilka XVII-wiecznych epitafiów i nagrobków, a także i krypty, które kryją szczątki dobrodziejów sanktuariów, m.in. rodziny Warszyckich i Branickich. Wyjątkowo wyeksponowana jest urna zawierająca prochy o. Augustyna Kordeckiego, bohaterskiego paulina i patrioty, obrońcy Jasnej Góry. Urna umieszczona jest niszy bocznej ściany Kaplicy Matki Bożej.

W Kaplicy Najśw. Serca Pana Jezusa przy bazylice znajduje się duże epitafium rodziny Jabłonkowskich, dobrodziejów Jasnej Góry. Kolejna krypta grobowa znajduje się w bazylice pod Kaplicą św. Pawła I Pustelnika, a tam trumny cynowe rodziny Denhoffów, dobrodziejów sanktuarium, z XVII i XVIII wieku. Znajdują się tam też skromne, drewniane trumny paulinów. Pod bazyliką są jeszcze trzy krypty, niedostępne – pod prezbiterium oraz pod prawą i lewą nawą.

Jasna Góra to miejsce, które wciąż na nowo 'opowiada' o przeszłości - w 2009 r. podczas remontów w bazylice odkryto tajemniczą kryptę z rzadko spotykanymi w Polsce tzw. dłubankami - trumnami wydłubanymi w pniu drzewa. Do tej pory w Polsce odnaleziono tylko dwa podobne sarkofagi. W wydrążonych w pniach drzew trumnach odnaleziono szczątki czterech osób dorosłych i dziecka.

„Kiedy znajdujemy się w bazylice, musimy sobie to uświadomić, że właściwie pod całą powierzchnią posadzki znajdują się liczne krypty, a w nich pochowanych jest ponad 90 osób – zdradza o. Rudziński - Historycy dociekają, badają źródła, kim byli nieraz sprowadzani z daleka zmarli, którzy tu właśnie chcieli być w tym św. miejscu pochowani”.

Przy bazylice jasnogórskiej znajduje się niezwykła kaplica – Świętych Relikwii. W szklanych gablotach pokrywających powierzchnie wszystkich ścian znajdują się relikwiarze świętych i błogosławionych. Kaplica powstała dla relikwii, które sprowadzono z Rzymu. Były to relikwie bardzo cenne – czaszki męczenników Honorata i Kandyda, męczenników z czasów prześladowań chrześcijan. Te relikwie zostały podarowane Jasnej Górze. Z biegiem czasu kaplica wzbogacała się o nowe relikwie, obecnie jest ich kilkaset. Są wśród nich m.in. relikwie św. Filipa Nereusza, Donata, Euzebiusza i Walentego, patrona zakochanych.

Od 1968 roku miejscem pochówku zmarłych zakonników stał się cmentarz św. Rocha. Jak wyjaśniają ojcowie paulini, taka decyzja wynikła przede wszystkim z braku miejsc w katakumbach jasnogórskich, ale także z przyczyn sanitarno-higienicznych oraz duszpasterskich, na cmentarzu bowiem wierni i rodziny mają większy dostęp do grobów.

Na cmentarzu św. Rocha są dwa grobowce paulińskie – „starszy”, tuż obok kościoła św. Rocha i „nowszy”, z 1990 r. na tzw. nowej części cmentarza. W pierwszym, z wizerunkiem Maryi Jasnogórskiej wyrytym na granitowej płycie, spoczywa m.in.: o. Wawrzyniec Kościelecki – wieloletni opiekun chórów jasnogórskich, dyrygent i organizator śpiewów liturgicznych. W drugim grobowcu, nad którym góruje figura Chrystusa Zmartwychwstałego, spoczywają m.in. o. Rufin Abramek – przeor Jasnej Góry i założyciel miesięcznika „Jasna Góra”, o. Teofil Krauze – przeor Jasnej Góry w okresie Millenium czyli 1966 r., o. Paweł Kosiak – wybitny mariolog i kaznodzieja, o. Honorat Marcinkiewicz – wieloletni jasnogórski archiwista.

*

Sanktuarium jasnogórskie włącza się w centralne obchody uroczystości Wszystkich Świętych, które odbędą się 1 listopada o godz. 14.30 z udziałem ojców i braci paulinów na cmentarzu św. Rocha w Częstochowie. Następnie o godz. 16.15, w bazylice jasnogórskiej odbędą się nieszpory z procesją i wypominkami. Nabożeństwu będzie przewodniczył o. Mieczysław Polak, podprzeor Jasnej Góry.

We wspomnienie Wszystkich Wiernych Zmarłych o godz. 7.00 w bazylice sprawowana będzie Msza św. wypominkowa, natomiast o godz. 16.00 w Kaplicy Pamięci Narodu odbędzie się modlitwa, którą poprowadzi paulin o. Eustachy Rakoczy oraz Ludowcy Regionu Częstochowskiego.

Przez cały listopad za zmarłych, polecanych w wypominkach, będzie odprawiana Msza św. o godz. 7.00 w bazylice (w niedziele o godz. 6.30). Na wypominki można składać ofiary w zakrystii i innych wyznaczonych punktach.