PAP: Czy prymas Stefan Wyszyński może być patronem w czasie epidemii koronawirusa, zwłaszcza, że zbliżamy się do jego beatyfikacji. Jeśli tak, to dlaczego?

Ewa K. Czaczkowska: Prymas Wyszyński na pewno może być patronem na trudny czas, który przeżywamy. Na czas izolacji i poczucia, że znaleźliśmy się w sytuacji bez wyjścia. Prymas doskonale wiedział, co znaczy izolacja bez własnej winy. Wiemy, że przez trzy lata (1953-1956) był więziony – bez sądu, bez wyroku, nie wiedział, czy kiedykolwiek wyjdzie na wolność, czy przeżyje. Poza tym, kiedy obejmował prymasostwo wydawało się, że komunizm będzie trwał wieki, a ludzie mieli poczucie totalnej beznadziei. Ale prymas nigdy, w żadnej sytuacji się nie poddał, zawsze miał wiarę i nadzieję, że ostatnie słowo należy do Boga.

Muszę podkreślić, że jeszcze miesiąc temu nie pomyślałabym, że wielki Prymas Tysiąclecia może być patronem wszystkich, którzy przeżywają trudności związane z czasem izolacji wywołanej pandemią. Kilka miesięcy temu przeprowadzałam wywiad do najnowszej książki pt. "Prymas Wyszyński. Wiara, nadzieja, miłość", z relatorem w procesie beatyfikacyjnym ks. prof. Zdzisławem Kijasem, który na moje pytanie czyim patronem mógłby być prymas, odpowiedział właśnie, że osób, które mają poczucie, iż znalazły się w sytuacji bez wyjścia w sensie materialnym czy duchowym. Wtedy było to dla mnie zaskakujące. Dziś już nie jest. Święci, jak widać, zawsze są dawani na określony czas.

PAP: Jak prymas Wyszyński przeżywał czas izolacji. Jakie wnioski mogą płynąć dla nas?

Czaczkowska: Po trzech latach izolacji prymas, nie wiedząc jeszcze, kiedy wyjdzie na wolność, zapisał w dzienniku, że nie zamieniłby tych lat na inne, na wolności, bo był to dobry czas z wielu względów, ale przede wszystkim z powodu dobra jego duszy. To był okres swoistych rekolekcji, które zaowocowały w jego życiu, a w konsekwencji w życiu Kościoła i Polski. Czas internowania był dla prymasa okresem obrachunku z samym sobą – ktoś dziś z nas go nie robi - i przemyśleń na temat prowadzenia Kościoła w stalinowskiej Polsce.

W efekcie dokonał przeorientowania linii działania i stworzył plan duszpasterskiej ofensywy na czas po uwolnieniu. Siłę do znoszenia izolacji prymas czerpał z wiary. Jak pisał w dzienniku, kiedy człowiek pamięta, że żyje w porządku nadprzyrodzonym, to wtedy opuszczają go wszystkie lęki. On po ludzku przestał się lękać 8 grudnia 1953 roku, kiedy zawierzył się całkowicie Maryi. Płynie z tego bardzo praktyczny wniosek dla nas. Prymas miał sposób na codzienność izolacji. Były to ora et labora. Czas dzielił między modlitwę i pracę, a kiedy było to możliwe, wychodził do ogrodu na krótki spacer. Miał ściśle ustalony harmonogram dnia, którego dokładnie przestrzegał, koncentrując się na tym, co robił.

PAP: W tym roku będziemy obchodzić 100. rocznicę urodzin św. Jana Pawła II. Jakie relacje łączyły prymas Wyszyńskiego z kard. Karolem Wojtyłą?

Czaczkowska: W moim przekonaniu relację, jaka łączyła tych dwóch hierarchów można nazwać przyjaźnią, ale nie w sensie towarzyskim, lecz duchowym. W 13. rocznicę śmierci prymasa Wyszyńskiego, papież Jan Paweł II powiedział, że chociaż dzieliło ich prawie 20 lat, to "czuli się bardzo blisko i rozumieli się doskonale". Było to więc partnerstwo, a nie relacja, jak czasem próbuje się opisać synowsko-ojcowska. Jak słusznie zauważył ks. Bronisław Piasecki, ostatni kapelan prymasa, kard. Wojtyła był na to zbyt wielką osobowością.

Ich więź na pewno w czasie się zmieniała. Karol Wojtyła miał ogromny szacunek dla prymasa za jego drogę życia, za sposób prowadzenie Kościoła w Polsce, natomiast prymas Wyszyński Wojtyłę poznawał. Ich ściślejsza współpraca rozpoczęła się w 1967 roku, gdy Wojtyła został kardynałem, a niebawem wiceprzewodniczącym Episkopatu Polski. Prymas w pewnym momencie zaczął widzieć w Wojtyle swego następcę. Ten zaś, co trzeba podkreślić, choć równy w godności kardynalskiej w pełni świadomie oddawał prymasowi pierwszeństwo, usuwał się w cień i był wobec niego niezwykle lojalny. To uniemożliwiło służbie bezpieczeństwa rozgrywanie ich przeciw sobie, o co usilnie się starała.

PAP: Czy wszystko już wiemy o prymasie Wyszyńskim, czy są jeszcze mniej znane obszary jego działalności?

Czaczkowska: O prymasie Wyszyńskim wiemy już naprawdę bardzo dużo, na pewno wiele przyniosły prace w procesie beatyfikacyjnym. Dużo wiedzy o prymasie i jego czasach wnoszą jego dzienniki "Pro memoria", które są sukcesywnie publikowane. Natomiast stosunkowo mało wiemy o pomocy prymasa dla katolików na Wschodzie – w ZSRS i innych krajach bloku socjalistycznego. Prymas miał pełnomocnictwa Stolicy Apostolskiej do reprezentowania Kościoła na Wschodzie, m.in. zbierał informacje o sytuacji katolików w Rosji, które przekazywał do Watykanu. Wiemy, że konsekrował jednego biskupa na Ukrainie, wyświęcał księży. Ale na pewno ten obszar działalności prymasa wymaga jeszcze badań historyków w różnych archiwach, także w Rosji.

Rozmawiał Stanisław Karnacewicz (PAP)