Jakiś czas temu w programie pierwszym Polskiego Radia przeprowadzono wywiad z człowiekiem, który zajmuje drugie miejsce na liście najbogatszych ludzi naszego kraju. Biznesmen oświadczył na wstępie, że już mu się znudziło bycie tylko "maszynką do robienia pieniędzy". Ma w tej chwili chyba około 60 lat.

Problem gromadzenia dóbr materialnych istniał od zawsze. Biblia też poświęca mu niemało miejsca. Słowa stanowiące tytuł niniejszych refleksji pochodzą z ostrzeżenia, które w pełnym sformułowaniu brzmi: " Cóż pomoże człowiekowi, jeśli nawet cały świat pozyska, ale własną duszę zatraci?" (Mk 8, 36).

Z ostrzeżenia tego nie wynika, że dobra doczesne są złe same w sobie. Problem stanowi gromadzenie tego, co Biblia nazywa mamoną. Pomnażanie bogactw tego świata jest tak absorbujące, że człowiek nie jest w stanie zająć się zaspakajaniem swoich innych potrzeb, zwłaszcza duchowych. Nie bardzo też potrafi wyznaczyć sobie celu, po osiągnięciu którego przestanie zabiegać o dalsze gromadzenie materialnych bogactw. Chęć czy żądza posiadania, prócz tego, że całkowicie pochłania, nie daje się zaspokoić w pełni. Człowiek nie ma czasu na nic innego, również i na troskę o to, żeby nie ponieść szkody na duszy.

Choć problem jest prastary, trzeba do niego wracać ciągle na nowo, gdyż każdemu pokoleniu potrzebne są przestrogi nawiązujące do słów Syna Człowieczego. Warunki społeczno-gospodarcze, w jakich znalazła się nasza ojczyzna chyba wyjątkowo domagają się przypomnienia tej części katechezy Jezusa. Nadarza się bowiem, w przekonaniu wielu zwłaszcza młodych ludzi, niepowtarzalna szansa zrobienia kariery.

Niedawno proboszcz kilkunastotysięcznej parafii z obrzeży dużego miasta oświadczył w ramach sprawozdania wizytacyjnego, że z jedną trzecią swoich parafian nie ma żadnego kontaktu: nie ma ich na niedzielnej Mszy św., nie życzą sobie spotkań z duszpasterzami w ramach tzw. kolędy, ponieważ twierdzą, że zbyt późno wracają z pracy. Są zajęci budowaniem albo wyposażaniem luksusowych domów, otoczonych zazwyczaj murami, z napisem: "Uwaga, zły pies" lub: "Obiekt strzeżony". Na weekendy wyjeżdżają w piątek po południu w góry, a w lecie nad jeziora, gdzie miewają własne domki letniskowe. Stanowią przedmiot zazdrości uboższych sąsiadów, z którymi przeważnie nie utrzymują żadnych kontaktów. Czy tak naprawdę są szczęśliwi?

W fazie początkowej chyba tak, gdyż sukcesy, zwłaszcza te wymierne, mają to do siebie, że upajają. Ale tak jest chyba do czasu. Zwłaszcza gdy chodzi o małżeństwa bezdzietne, kiedy to bezdzietność została spowodowana odkładaniem zamiaru posiadania dziecka na później, gdy już osiągnie się odpowiedni status materialny. Owo "później" okazuje się często jednak zbyt późne; w pięknym domu zaczyna się odczuwać pustkę, a mozolne gromadzenie dóbr materialnych staje się coraz bardziej bezsensowne. Weryfikuje się przestroga Jezusa: "Cóż pomoże człowiekowi, jeśliby nawet cały świat posiadł...".

Powstaje pytanie natury głównie duszpasterskiej, choć nie tylko. Jak można by przekonać tych ludzi, że naprawdę niewiele człowiekowi przyjdzie z wzięcia w posiadanie nawet całego świata? Chyba jedynie poprzez wskazywanie na przykłady ludzi, którzy już do takiego wniosku doszli i publicznie przyznają się do tego, tak jak ten zacytowany na początku niniejszych rozważań. Ich można chyba uważać za autorytety w tej dziedzinie.

A teraz słów kilka o postawach ludzi, którzy szczęśliwie doszli do wniosku, że nie można być jedynie maszyną do robienia pieniędzy. Wielu spośród nich rzuca się w różne filantropie. Chwała im za to. Muszą jednak pamiętać, że w ten sposób niebezpieczeństwa nie da się zażegnać całkowicie. Od dawna są znane różne formy tzw. filantropii iluzorycznej. Czyniący dobrze przychodzą, co prawda, z pomocą znajdującym się w potrzebie, ale główny, choć nieco skrywany cel ich działalności jest inny: chodzi im przede wszystkim o poprawę własnego samopoczucia. Wygląda to trochę tak, jakby sobie powiedzieli: nagromadziłem już niemało dóbr tego świata, ale ponieważ nie przynosi mi to szczęścia, zabiorę się do poprawiania mojego wnętrza, czyli złego samopoczucia.

I znów doświadczenie ludzi, którzy tę drogę już przeszli, wykazuje, że radykalna poprawa ostatecznie nie nastąpiła. Ciągle w naszym wnętrzu czegoś nie dostaje? Dlaczego? Chyba głównie dlatego, że nie dokonało się jeszcze zasadnicze przeorientowanie na drugiego człowieka. Gromadzący dobra tego świata, a potem je rozdzielający dla lepszego samopoczucia ciągle byli zainteresowani przede wszystkim, jeśli nie wyłącznie, samymi sobą.

Okazuje się, że wszelkie formy troski o siebie samego, żeby nie powiedzieć, że wręcz egoizmu, nie dają szczęścia. Mistrzowie życia duchowego stwierdzają, że nawet świętość nie dzielona z innymi też nie jest źródłem szczęścia. Św. Paweł naprawdę miał rację kiedy mówił: "Jedni drugich ciężary noście" (Ga 6, 2) albo "W rzeczywistości nikt z nas ani nie żyje, ani nie umiera dla siebie samego" (Rz 14, 2).

Dotknęliśmy w tych rozważaniach problemu poszukiwania ludzkiego szczęścia. Opowiedzieliśmy się zdecydowanie za prymatem " być" nad "mieć". Ale są tacy, którzy mówią: żeby być, trzeba mieć. I to jest prawda; do godnego bycia człowiekiem konieczne jest posiadanie minimum środków materialnych. Wszystko, jak widać, sprowadza się jednak do tego, co się rozumie przez "być" i "mieć". "Być" po chrześcijańsku - to żyć w ustawicznej świadomości, że Bóg patrzy na nas, "mieć" zaś - to być gotowym dzielić się wszystkim z bliźnimi. Wówczas posiadanie nawet znikomej cząstki tego świata będzie stanowić pomoc w osiągnięciu zbawienia.