Po uroczystościach milenijnych w Krakowie powstała Ocena przebiegu
centralnych uroczystości kościelnych w okresie od 14 kwietnia do
8 maja 1966 r. Dokument ten opatrzony został nadrukiem: Ściśle tajne
i powstał w Urzędzie do Spraw Wyznań. Dotarł do niego Peter Raina
i dzięki niemu możemy zapoznać się z rzeczywistymi intencjami i działaniami
władzy w tym czasie. Obszerne fragmenty dokumentu zostaną przedstawione
zgodnie z ortografią i interpunkcją oryginału.
I. Polityczne cele kierownictwa episkopatu w przedsięwziętych
uroczystościach kościelnych
Hierarchia kościelna masowymi obchodami milenium katolicyzmu
w Polsce chciała dokonać wielkiego przełomu moralno-politycznego
w narodzie polskim. Dlatego też nieprzypadkowo cała jej dotychczasowa
działalność w okresie Polski Ludowej, a tym bardziej w latach realizacji
tzw. Wielkiej Nowenny zmierzała permanentnie do demonstrowania rzekomego
miejsca i siły katolicyzmu w życiu naszego społeczeństwa.
Skrupulatne przygotowanie, a następnie przeprowadzenie
kościelnego milenium - obok i kontra - obchodom tysiąclecia państwowości
polskiej - jest dobitnym wyrazem demonstracji politycznej i stosunku
reakcyjnego episkopatu polskiego do przemian zachodzących w różnych
dziedzinach życia w naszym kraju.
Polityczna orientacja kierownictwa Kościoła, jego zdecydowany,
fanatyczny antykomunizm doprowadził w konsekwencji do powstania w
środowisku tych ludzi oficjalnej, zorganizowanej opozycji politycznej
przeciwko władzy ludowej. Chcą oni odegrać rolę przysłowiowego już "
przedmurza chrześcijaństwa", w nowych warunkach - wymierzonego w
swej treści przeciwko socjalizmowi i naszej niezawisłości. Stąd też
nie jest rzeczą jak "orędzie", który przy ogromie wypływającej z
niego szkodliwości - godzi on, przede wszystkim, w podstawowe, żywotne
interesy naszego socjalistycznego państwa, jego polityki tak wewnętrznej,
jak również zagranicznej. Wysyłając "orędzie" episkopat zaczął oficjalne
uprawiać własną politykę zagraniczną sprzeczną z polską racją stanu,
wymierzoną swym ostrzem w sojusz polsko-radziecki i z innymi krajami
socjalistycznymi. Hierarchia kościelna i część reakcyjnego kleru
w powiązaniu z elementami klerykalnymi w naszym społeczeństwie realizują
swoją politykę drogą wykorzystania uczuć religijnych ludzi wierzących.
Wierzenia religijne części naszego społeczeństwa pośrednio lub bezpośrednio
kler i jego władza wykorzystują w swej reakcyjnej, antypatriotycznej
walce o "rząd dusz" w narodzie. Chcą oni na nowo przerodzić duchowo
i moralnie naród polski, ponownie jego ochrzcić, oddać w niewolę
M[atki] B[ożej] i kościoła, a tym samym, wyzwalać w społeczeństwie
naszym dewocję i fanatyzm religijny, tak bardzo im potrzebny w walce
z socjalizmem i władzą ludową. Środkiem w szerzeniu dewocji i fanatyzmu
jest powszechnie rozwijany i zaszczepiany kult maryjny. Przy pomocy
maryjności, kler prowadzi klerykalizację środowisk zawodowo-stanowych,
walczy o młodzież o jej powiązania z polityczną działalnością kościoła. [
...]
W roku milenijnym kler postawił sobie zadanie nawrócenia
małżeństw bez ślubu kościelnego. W tek wielkiej nietolerancji kler
zawsze sięga po pomoc do aktywu przykościelnego, który różnymi środkami
urabia opinie w środowisku i wywiera presję na swobodnie myślących
ludzi. [...]
W ostatnich latach, szczególnie w okresie obchodów tysiąclecia
państwa polskiego, kler próbuje zaszczepić w narodzie pogląd, że
dzieje naszego narodu są dziejami kościoła, cały zaś tysiącletni
dorobek narodowy Polak zawdzięcza kościołowi, a patriotyczna postawa
społeczeństwa jest również dziełem kościoła, jego "patriotycznej"
przeszłości i teraźniejszości.
Nie przypadkowym jest więc coraz częstsze wykorzystywanie
w działalności kościoła, w uroczystościach i imprezach kościelnych
- elementów narodowych i patriotycznych, tak w kazaniach biskupów,
kleru jak również w dekoracjach (biało-czerwone flagi, godło państwowe,
postacie bohaterów naszej historii itp.). [...]
Organizując milenijne uroczystości kościelne wzywają
oni ludzi wierzących do manifestowania swych uczuć religijnych i
przywiązania do kościoła i polityki swych reakcyjnych biskupów. Temu
celowi służą uroczystości obliczone na masowy i manifestacyjny udział
wierzącego społeczeństwa. Kościelne imprezy milenijne często przez
organizację i wystąpienia biskupów, księży - są przekształcane w
zgromadzenia o charakterze bardziej politycznym niż religijnym. [
...]
II. Przedsięwzięcia instancji partyjnych, organizacji
społecznych i władz państwowych w związku z centralnymi, milenijnymi
imprezami kościelnymi
Realizacja przez kler kościelnego millenium oraz wytworzona
sytuacja w stosunkach państwo - kościół wymagały zajęcia odpowiedniego,
właściwego stanowiska w tych sprawach. Kierownictwo Partii i Rządu
po dokonaniu wnikliwej analizy działalności kościoła i jego politycznych
celów oraz dążeń, nakreśliło zasadnicze kierunki działania wobec
kościoła w okresie obchodów kościelnych uroczystości milenijnych.
W oparciu o dyrektywy kierownictwa został opracowany
plan przedsięwzięć polityczno-organizacyjnych, którego celem było
ograniczenie zasięgu, masowości oraz charakteru politycznego uroczystości
kościelnych.
Obok przedsięwzięć polityczno-propagandowych z planu
m.in. wynikała:
- potrzeba skoordynowanego, jednolitego działania Wydziałów
KC, resortów, urzędów, instytucji oraz organizacji społecznych zgodnie
z dyrektywami Kierownictwa,
- zapobieżenie naruszaniu dyscypliny pracy, w związku
z uroczystościami milenijnymi i wykorzystywaniu różnego rodzaju państwowego
i spółdzielczego transportu, dla przewozu pielgrzymów,
- konieczność przeciwdziałania udziałowi pracowników
nauki i studentów w milenijnych uroczystościach kościelnych,
- przeciwdziałanie udziałowi nauczycielstwa i młodzieży
szkolnej w imprezach organizowanych przez kler,
- ograniczenie udziału turystów zagranicznych w uroczystościach
kościelnych, szczególnie w dniu 3 maja w Częstochowie oraz niedopuszczenie
do przyjazdu do Polski w okresie milenijnych uroczystości hierarchii
kościelnej innych krajów,
- przeprowadzenie z niektórymi biskupami - ordynariuszami (
szczególnie wrogo ustosunkowanymi do władzy ludowej) rozmów ostrzegawczych,
- dążenie do podporządkowania kleru obowiązującym przepisom
prawnym, dotyczącym działalności punktów katechetycznych, wizytacji
oraz zmniejszania naboru do Wyższych Seminariów Duchownych, ujawniania
ukrytych dochodów kleru i kościoła, płacenia podatków, konsekwentnego
stosowania kar za nieprowadzenie ksiąg inwentarzowych, szczególnie
wobec reakcyjnej części kleru,
- niedopuszczanie do budownictwa nowych obiektów sakralnych,
- przeciwdziałanie aktywizacji kleru w dziedzinie organizacji
własnych imprez kulturalnych i rozrywkowych dla młodzieży i społeczeństwa
danej parafii, itp. problemy.
Dla wcielenia w życie postanowień Kierownictwa oraz koordynacji
podejmowanych wysiłków, powołana została Komisja Partyjno-Rządowa
z Sekretarzem KC Wł. Wichą na czele. Komisja ta oraz jej problemowe
podkomisje odbyły szereg ściśle tematycznych posiedzeń, na których
w sposób dokładny omówiono poszczególne zespoły spraw, od realizacji
których w poważnym stopniu zależało zmniejszenie zasięgu i charakteru
manifestacji planowanych, i organizowanych przez kler imprez kościelnych. [
...]
Realizując ustalenia Komisji Ministerstwo Kultury i Sztuki,
Komitet ds. Radia i Telewizji oraz związane z nimi organizacje, urzędy
i instytucje opracowały wspólny, synchronizowany plan imprez, dostosowując
je terminami i miejscami, jako kontrprzedsięwzięcia do odbywających
się uroczystości kościelnych. Chodziło bowiem o to, by stanowiły
one poważny element odciągania ludzi, głównie młodzieży od udziału
w imprezach religijnych. Podobnie postąpił GKKFiT, towarzystwa i
organizacje sportowe, turystyczne itp.
Ministerstwo Oświaty działalność swą nakierowało na to,
by młodzież szkolna nie brała udziału w imprezach organizowanych
przez kościół. W związku z tym dużo wysiłku położono na atrakcyjne
i pożyteczne wypełnienie czasu pozalekcyjnego młodzieży.
Za tydzień ciąg dalszy tego jakże wiele mówiącego dokumentu.
