Wydarzeniem edytorsko-kulturalnym stał się opublikowany pod koniec
listopada 1999 r. album pt. "Święta polskie w malarstwie i grafice
1900-1939", z tekstami Jerzego Zielińskiego, który we współpracy
z Janem Lipniewskim i Zbigniewem Nestorowiczem dokonał wyboru ilustracji
i ustalił scenariusz całego dzieła, opierając się na bogatej kolekcji
kart pocztowych Ryszarda Bogdziewicza z Lublina. W taki oto sposób
wieloletni trud kolekcjonera sprzyja rozwojowi kultury i przekazowi
istotnych wartości, ukształtowanych historycznie na ziemiach dawnej
Rzeczypospolitej i na obszarze Śląska, pozostającego wiele lat poza
macierzą.
Przyglądając się dokładniej rozmaitym obrazom umieszczonym
na kartach świątecznych, można wyodrębnić liczne serie ilustracji
poświęcone świętom, w tym szczególnie świętom Bożego Narodzenia.
Znany od XVIII w. opłatek wigilijny wyraża w polskich rodzinach
miłość, życzliwość i pojednanie. Malarze ukazywali go nie tylko jako
symbol świąteczny na stole, ale również w rękach zakonnika we franciszkańskim
habicie, który przychodził do wiejskiego domostwa po kolędzie, w
rękach łamiących się nim dzieci i dorosłych stojących przy choince,
obok snopka słomy przypominającej ubóstwo betlejemskiej stajenki.
Często obok opłatka umieszczano książki oraz portrety pisarzy
i poetów: Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego, Marii Konopnickiej,
Bolesława Prusa i innych, których arcydzieła broniły języka, wbrew
intensywnie prowadzonej germanizacji i rusyfikacji. W ciągu wielu
dziesięcioleci na małych kartonikach-obrazkach pocztowych znajdujemy
również patriotyczne wiersze, wizerunek zakazanego Orła Białego w
koronie, postaci starych powstańców.
Na kartach świątecznych pochodzących z końca XIX i początków
XX w. można zaobserwować nie tylko typowe atrybuty świąteczne, jak
opłatek, choinka, gałęzie jodły, gwiazdę betlejemską, ale również
czczony przez polskie rodziny wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej,
sylwetkę podziwianego przez pielgrzymów Wawelu z katedrą, kontury
polskich sanktuariów.
Na kartach pocztowych umieszczano też teksty kolęd, nuty,
pokazywano grupy kolędników dźwigających własnej konstrukcji szopki,
trzymających podświetloną gwiazdę, niosących w koszyku kukiełki -
aktorów przedstawienia. Malowniczość przebranych kolędników podkreślała
sceneria, na tle której byli umieszczani, oraz swojski pejzaż: ośnieżone
dachy wiejskich chałup, charakterystyczna architektura dworów, rozświetlone
od wewnątrz drewniane kościoły, ośnieżone góry i płaski krajobraz
Mazowsza z rozsianymi kępami drzew i zgrzebnymi domami, w których
wszystkie okna jarzyły się jakimś przedziwnym światłem.
W świąteczny czas Maryja - Królowa Polski z Dzieciątkiem
na ręku przemierzała ośnieżoną polską ziemię, odwiedzając nie tylko
krakowiaków w sukmanach, górali w chatach, szlachtę we dworach, mieszczan
we wnętrzach ich domów, ale również przychodziła do żołnierza na
posterunku w lesie, powstańców przy ogniskach, ludzi samotnych, emigrantów-tułaczy.
Czasem do osamotnionych i osieroconych dzieci wędrował wysłannik
Boga - anioł w postaci Białego Orła z prezentami, opłatkiem, zeszytami
i choinką. Są to bardzo ekspresyjne i piękne malarsko sceny o dużym
nasyceniu uczuciowym.
Patrząc na piękne obrazy i grafiki polskich artystów sprzed
lat, można by przypuszczać, że miejscem narodzin Jezusa była polska
ziemia. Są to obrazy "przywołane" z przeszłości, ale czy nie zawierają
wiele aktualnych treści? Czyż naczelne wartości dzisiaj nie domagają
się od nas obrony, rozwinięcia, aktywnej postawy? Mały obrazek, kartka
pocztowa - echo historii, ale jakże bogate w treści, kolorowe, piękne,
warte zastanowienia.
"Święta polskie w malarstwie i grafice 1900-1939", tekst Jerzy Zieliński, współpraca Jan Lipniewski, Zbigniew Nestorowicz, scenariusz i wybór ilustracji Ryszard Bogdziewicz i Jerzy Zieliński, Wydawnictwo ERBO, Lublin 1999, ss. 178, w tym ponad 400 kolorowych ilustracji.
Pomóż w rozwoju naszego portalu
