Od września trafią do szkół nowe podręczniki do nauki religii. Komisja Wychowania Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski zatwierdziła nowy, ogólnopolski program katechetyczny. W stolicy, zarówno w diecezji warszawsko-praskiej, jak i w archidiecezji warszawskiej, wszystkie podręczniki są już gotowe: bardziej biblijne, uwzględniające nową wersję przykazań kościelnych, które zostały zatwierdzone tuż przed wakacjami AD 2002.

Z pewnością nowe podręczniki są bardziej atrakcyjne od tych, z których dzieci i młodzież uczyły się do tej pory, bo odchodzą od tradycyjnego modelu nauczania - co oczywiście nie znaczy, że odstępują w jakiś sposób od wielowiekowej tradycji Kościoła.

- Staramy się wychodzić naprzeciw znakom czasu - tłumaczy ks. Rafał Szewczyk, wizytator katechetyczny z kurii warszawsko-praskiej i autor podręczników. Natomiast ks. Andrzej Tulej, prezes Centrum Katechetycznego Archidiecezji Warszawskiej dodaje, że poprzedni program był opracowany w roku 1971, a więc jeszcze w poprzednim ustroju, także w zupełnie innych warunkach społeczno-obyczajowych. Nowa sytuacja, w jakiej znalazł się człowiek, stwarza też potrzebę wypracowania nowego programu nauczania. - Katecheza musi być trwałym punktem odniesienia - podkreśla ks. Henryk Małecki, dyrektor Wydziału Nauki Katolickiej Kurii Metropolitalnej Warszawskiej.

To przemiany kulturowe i cywilizacyjne przyczyniły się zatem do przeformułowania całego systemu oświaty, w tym również katechizacji. Dzieci i młodzież, wychowywane w kulturze audiowizualnej, w dobie telefonów komórkowych i Internetu, muszą uczyć się korzystania z tych środków także w odniesieniu do religii.

Dlatego też pojawiły się ostatnio w Polsce trzy nowe dokumenty katechetyczne: Dyrektorium katechetyczne Kościoła katolickiego w Polsce, które opisuje zasady, jakie Kościół stawia katechezie, Podstawa programowa katechezy Kościoła katolickiego w Polsce, na podstawie której pisane są programy i opracowywane podręczniki, oraz ogólnopolski Program nauczania religii, z który mają obowiązek zapoznać się katecheci. Nowe dokumenty konkretyzują cele i zadania nauczania religii w szkole.

- Chodzi o to - wyjaśnia ks. Piotr Tomasik z kurii warszawsko-praskiej - by katecheza nauczała, wychowywała i przygotowywała do dojrzałego życia chrześcijańskiego.

Dlatego też nauczanie religii w szkole wymaga takiej samej systematyczności i organizacji, jak inne przedmioty. Zresztą odpowiedzialność szkoły za formację religijną nie może zostać sprowadzona jedynie do odpowiedzialności za szkolne nauczanie religii. Szkoła powinna przekazywać treści religijne także w ramach innych przedmiotów.

- Gdy na przykład w klasie omawia się Bogurodzicę, polonista czyni to z literackiego i językowego punktu widzenia, katecheta zaś - z teologicznego - mówi dyrektor WNK ks. H. Małecki.

Najpierw jest Nowy Testament

Zasadniczą zmianą w nowym programie nauczania jest rozpoczynanie nauki religii od Nowego Testamentu - a nie, jak było dotąd przez wiele lat, - od Starego. - Cały program nauczania jest bardziej biblijny - podkreśla ks. Szewczyk. - I bardziej egzystencjalny, uwzględnia stopień rozwoju dziecka i zdolność percepcji.

Już w podręcznikach dla klas pierwszych szkoły podstawowej w centrum znajduje się osoba Jezusa. Dzieci zapoznają się z tajemnicą Objawienia i dopiero w takiej perspektywie poznają później dzieje Starego Przymierza.

Z większą starannością katecheta zapoznaje też uczniów z poszczególnymi etapami życia sakramentalnego. Blok edukacyjny w klasach I-III ukierunkowany jest ku Eucharystii i życiu sakramentalnemu. Drugi etap edukacyjny (w klasach IV-VI) wiąże się z katechezą wprowadzającą w historię zbawienia i mocno jest zakorzeniony w Biblii. Stąd np. w klasie IV podręcznik jest napisany w ten sposób, by dziecko mogło bardziej rozwijać swą wiarę, zyskać jej świadomość, poznać moralność i liturgię. Trzeci blok edukacyjny ma przygotowywać młodych ludzi do przyjęcia sakramentu bierzmowania, którego biskup udziela w trzeciej klasie gimnazjum. Nastąpiła tu drobna zmiana w stosunku do lat ubiegłych, bo autorzy podręczników mniej odwołują się do formuł katechizmowych, bardziej natomiast do Biblii.

- Nowy katechizm jest bardziej biblijny - wyjaśnia ks. Rafał Szewczyk. To przecież Biblia jest źródłem katechezy, która ma doprowadzić do spotkania z Chrystusem.

Zmiany programowe w szkołach średnich - na IV etapie edukacyjnym - koncentrują się na pomocy w rozwiązywaniu wielu problemów współczesności, na wprowadzeniu ucznia w świat nauki, kultury, na przekazaniu podstaw poszczególnych dyscyplin wiedzy. Nie brakuje oczywiście zagadnień religijnych, ale konieczna jest próba odpowiedzi na takie pytania jak: "Jaki jest świat, w którym żyjemy?", "Czy jest on dobry czy zły?", "Co i na ile można w nim zmienić i poprawić"? - Ponieważ uczeń szkoły średniej wkracza w etap życiowej dojrzałości - mówi ks. R. Szewczyk - staramy się tak dobierać tematy katechezy, by mu w tym pomóc. Podobną opinię wyraża ks. Andrzej Tulej. Na przykładzie podręcznika napisanego pod kierunkiem ks. Jana Szpeta przedstawia walory wychowawcze, jakie wiążą się z łączeniem nauczania religijnego z tematyką związaną z przygotowaniem do życia w małżeństwie i rodzinie. - Na katechezie uczeń nie uczestniczy w typowym kursie przedmałżeńskim - dodaje ks. A. Tulej - ale elementy wychowania przedmałżeńskiego są niezbędne na tym etapie dojrzałości młodego człowieka.

Podręczniki uwzględniają nową wersję przykazań kościelnych, którą - przypomnijmy - Komisja Episkopatu Polski zatwierdziła tuż przed wakacjami. Dzieci będą się więc uczyć nowej wersji katechizmu. Natomiast w starszych klasach znajdą się odniesienia do nowych przykazań, aby młodzież miała świadomość ich zmiany. Wszystkie podręczniki zawierają też poradniki metodyczne dla nauczycieli religii.

Katecheta to świadek

W Warszawie katechizuje prawie dwa tysiące katechetów świeckich i duchownych. Nie brakuje więc nauczycieli religii, ale stawia się im coraz większe wymagania. Przede wszystkim muszą mieć wyższe wykształcenie - najlepiej teologiczne, bądź pedagogiczne lub rozpocząć studia w systemie zaocznym. Najpóźniej do roku 2006 katecheci mają obowiązek uzupełnić swoje wykształcenie.

Przy zatrudnieniu katechety zwraca się też uwagę na jego postawę moralną. Dlatego też, gdy jest to osoba świecka, wymagana jest opinia proboszcza.

- Katecheta musi być świadkiem Chrystusa - mówi ks. H. Małecki - oraz wykazać się głęboką motywacją swojej wiary. Jego rola jest trudna, tym bardziej, że staje bezradny wobec roszczeniowych niekiedy postaw młodych ludzi. Ponadto nie dysponuje sankcjami podobnymi do tych, jakie mają nauczyciele innych przedmiotów. Musi być autorytetem.

Katecheci podlegają też osobnej formacji, biorą udział w specjalnie dla nich organizowanych wykładach, sympozjach, ćwiczeniach duchowych. Jak zapewnia ks. Tadeusz Bożełko, dyrektor referatu ds. kształcenia katechetów, formacja ta jest wręcz obligatoryjna. Nie należy też zapominać, że katecheza jest tylko jednym z elementów przekazywanej wiary i że tak naprawdę realizowana jest ona w trzech środowiskach: w rodzinie, parafii, a dopiero potem w szkole. Szkoła, choć spełnia bardzo ważną rolę, stanowi jedynie pomoc w religijnym wychowaniu dziecka. Pierwszymi nauczycielami wiary jednak zawsze pozostają rodzice.

- Na terenie diecezji warszawsko-praskiej religii uczy 728 katechetów, w tym: 349 osób świeckich, 148 sióstr zakonnych, 209 księży diecezjalnych, 25 zakonników.

- Na terenie archidiecezji warszawskiej religii uczy 1039 katechetów, w tym: 508 katechetów świeckich, 200 sióstr zakonnych, 331 księży diecezjalnych i zakonników.