Niepodobna oddać tego upojenia, tego szału radości, jaki ludność polską w tym momencie ogarnął. Po 120 latach prysły kordony. Nie ma «ich». Wolność. Niepodległość. Zjednoczenie. Własne państwo! Na zawsze! Chaos? To nic. Będzie dobrze. Wszystko będzie, bo jesteśmy wolni od pijawek, złodziei, rabusiów, od czapki z bączkiem, będziemy sobą rządzili. Cztery pokolenia nadaremno na tę chwilę czekały, piąte doczekało. Od rana do wieczora gromadziły się tłumy na rynkach miast; robotnik, urzędnik porzucał pracę, chłop porzucał rolę i leciał do miasta, na rynek, dowiedzieć się, przekonać się, zobaczyć wojsko polskie, polskie napisy, orły na urzędach; rozczulano się na widok kolejarzy, ba, na widok polskich milicjantów i żandarmów” - pisał w swoich „Pamiętnikach” z Galicji w 1918 r. Jędrzej Moraczewski, pierwszy premier niepodległej Polski. Cytat ten doskonale oddaje stan ducha naszych przodków i klimat panujący na wyzwalanych ziemiach polskich - radość i entuzjazm mimo niedostatku i zniszczeń, jakie przyniosła wojna.

Trzeba świętować!

Widok Orła Białego, biało-czerwonych barw, defilującego wojska, był dla mieszkańców przedwojennej Polski, może też i dla tych umęczonych brakiem pracy i chleba, przeżyciem pozytywnym, wyzwalającym dumę narodową. Czas wojen o granice państwa (1918-21) nie sprzyjał jednak ani wielkiemu fetowaniu niepodległości, ani nawet ustanowieniu oficjalnego święta. Propozycja uchwalenia Święta Niepodległości pojawiła się po raz pierwszy 24 października 1919 r., kiedy Ministerstwo Spraw Wojskowych przesłało do Prezydium Rady Ministrów projekt ustawy o nowym święcie narodowym. Dyskusja nad projektem odbyła się 1 listopada 1919 r. Projekt odrzucono, gdyż większość ministrów była zdania, iż ustalenie drugiego, obok 3 Maja, święta państwowego jest przedwczesne i trudne do zaakceptowania przez całość ziem polskich. Nie można odmówić im racji. Rzeczpospolita toczyła jeszcze boje o granice, a każdy z zaborów wyzwalany był w innym czasie (np. Galicja w październiku, Królestwo w listopadzie 1918 r.). Mimo braku ustawy ludzie świętowali, bo tak czuli, mieli świadomość, że odzyskanie niepodległości to dar niebios. Jednak data święta stanowiła pewien problem. Skłóceni byli zwolennicy różnych opcji politycznych (a było ich w II Rzeczypospolitej bardzo dużo) - różnymi drogami szli do wolności i różnie rozumieli służbę ojczyźnie. Na pewno dla większości Polaków dniem symbolicznym, w którym należało świętować świeżo odzyskaną niepodległość, był 11 listopada. To był symboliczny dzień nie tylko dla Warszawy i całej Kongresówki, kojarzony z rozbrajaniem niemieckich okupantów i objęciem władzy zwierzchniej nad wojskiem polskim przez Piłsudskiego, lecz także był to oficjalny dzień zwycięstwa w krajach alianckich, związany z zakończeniem I wojny światowej i kapitulacją państw centralnych w Compiègne. Właściwie tylko przeciwnicy Piłsudskiego, m.in. narodowi demokraci, mieli zastrzeżenia, ale nie do samej daty świętowania dnia niepodległości, tylko do nadmiernego - ich zdaniem - eksponowania roli Komendanta jako budowniczego nowej Polski. Być może mieli rację, bo do dziś jego postać przysłania innych bohaterów tamtych dni i pomniki stawiane są niemal wyłącznie Marszałkowi.

Każdemu wedle zasług…

Tuż po zakończeniu wojen o granice rozgorzał spór liderów polskich stronnictw o zasługi dla odzyskania niepodległości. Piłsudski, jako pogromca bolszewików, miał zasługi największe. Jednak zostały one docenione dopiero po 1926 r. Zamach stanu przeprowadzony przez Marszałka zapoczątkował czasy, w których jego autorytet był niepodważalny, a co za tym idzie, władze państwowe nie szczędziły sił i środków, aby rozpropagować wśród społeczeństwa, a także w świecie, postać zwycięskiego wodza narodu w walkach o wolność ojczyzny, czyli Piłsudskiego. Niestety, jednostronnie, kosztem m.in. Dmowskiego, Paderewskiego, Sikorskiego, Rozwadowskiego - wojskowych, polityków, którzy narazili się Marszałkowi.
Piłsudski 8 listopada 1926 r. nakazał ministrom, aby w swych resortach uczynili dzień 11 listopada wolnym od pracy. Dotyczyło to również szkolnictwa. Święto odzyskania niepodległości zaczęto obchodzić z większym niż dotąd rozmachem. Począwszy od obchodów 10. rocznicy niepodległości (1928 r.) Marszałek nakazał urządzać w dniu 11 listopada wielką rewię wojskową na Polu Mokotowskim - rewie te nadawały wyjątkowy wymiar rocznicowym obchodom.

Sprawa ustawowego uregulowania Święta Niepodległości nadal jednak nie mogła doczekać się realizacji. Nie sprzyjał temu pogłębiający się kryzys polityczny i nastroje opozycyjne części społeczeństwa. Dopóki w Sejmie zasiadali posłowie stronnictw opozycyjnych, sfery rządowe nie mogły spodziewać się przyjęcia przez parlament ustawy o Święcie Niepodległości w proponowanym przez projektantów brzmieniu. Nastąpiło to dopiero mocą ustawy z 23 kwietnia 1937 r. Jej artykuł 1. głosił: „Dzień 11 listopada, jako rocznica odzyskania przez Naród Polski niepodległego bytu państwowego i jako dzień po wsze czasy związany z imieniem Józefa Piłsudskiego, zwycięskiego Wodza Narodu w walkach o wolność Ojczyzny - jest uroczystym Świętem Niepodległości”. Po II wojnie światowej, za sprawą komunistów, świętowanie 11 listopada było tak samo zabronione, jak za okupacji hitlerowskiej. Tradycja jednak przetrwała. Była pielęgnowana przez Kościół, aż wreszcie w suwerennej Polsce można było bez przeszkód do niej powrócić.