Nauczanie i posługę Jana Pawła II można wyrazić za pomocą wielorakich stwierdzeń, spośród których wyróżniają się te, które określają Go jako zdecydowanego obrońcę praw człowieka, świętości i nietykalności życia ludzkiego oraz niestrudzonego Pielgrzyma Pokoju. Na mocy tajemnicy i planu Bożego, lata pontyfikatu Ojca Świętego Jana Pawła II w sposób szczególny przyczyniły się do pogłębionego rozumienia chrześcijańskiego sensu cierpienia. Z nauczania Sługi Bożego wypływa mocne doświadczenie i autorytatywne przesłanie dla współczesnej ludzkości - należy szanować każde życie, od początku jego istnienia, poprzez wiek twórczy, dojrzewanie, starość, aż do zgonu.
Przesłanie o wartości cierpienia w nauczaniu Jana Pawła II zajmowało szczególne miejsce. Przede wszystkim jest to umacnianie i utwierdzanie w wierze, aby życie chrześcijanina było życiem w Chrystusie we wspólnocie Kościoła. Apel Ojca Świętego: „Nie lękajcie się” nabrał epokowego znaczenia i stał się wezwaniem skierowanym pod adresem wszystkich ludzi, aby odważnie i ufnie podejmowali krzyże codziennego życia, którymi usłana jest droga do świętości. Jan Paweł II przestrzegał świat przed prądami myślowymi, które ostatecznie prowadzą do zafałszowania podstawowych norm moralnych, ponieważ bardzo ściśle wiążą się z niewłaściwą koncepcją wolności, a także zagubieniem prawdy o człowieku i jego powołaniu.
7 czerwca 1991 r. w Płocku, w czasie homilii Ojciec Święty mówił: „Osoba ludzka jest ważniejsza niż rzeczy, a dusza jest ważniejsza niż ciało, toteż nigdy i nikomu nie wolno dążyć do dóbr materialnych z pogwałceniem prawa moralnego, z pogwałceniem praw drugiego człowieka”.
Refleksje sługi Bożego Jana Pawła II o cierpieniu i nad cierpieniem bardzo wyraźnie odwołują się do Nowego Przymierza w Chrystusie. W przemówieniach, homiliach, a także w liście apostolskim Salvifici doloris („O chrześcijańskim sensie ludzkiego cierpienia”) Papież wskazuje, że najpierw jest dar Przymierza jako dar zbawienia i wyzwolenia, natomiast w drugiej kolejności płynące z tego daru zobowiązania moralne. Dlatego przyjęcie i złączenie cierpień człowieka z cierpieniem Chrystusa to jedyne potwierdzenie, że człowiek właściwie i odpowiedzialnie przyjął dar zbawienia, ponieważ cierpienie samo w sobie nie może wysłużyć zbawienia.
Świadomy ludzkich pytań o sens cierpienia, Jan Paweł II pisał: „Miłość jest też najpełniejszym źródłem sensu cierpienia, które pozostaje zawsze tajemnicą: zdajemy sobie sprawę, że wszelkie nasze wyjaśnienia będą zawsze niewystarczające (…). Miłość jest też najpełniejszym źródłem odpowiedzi na pytanie o sens cierpienia. Odpowiedzi tej udzielił Bóg człowiekowi w Krzyżu Jezusa Chrystusa”.
I dalej: „Wobec swojego cierpiącego brata lub siostry Chrystus stopniowo otwiera i roztacza horyzonty Królestwa Bożego: świata nawróconego do Stwórcy, świata wyzwolonego od grzechu, budującego się na zbawczej potędze miłości. I do tego świata, do tego królestwa Ojca Chrystus powoli, ale skutecznie wprowadza człowieka cierpiącego, niejako poprzez samo serce Jego cierpienia. Cierpienie bowiem nie może być przetworzone i przeobrażone łaską od zewnątrz, ale od wewnątrz” (Salvifici doloris).
W nauczaniu sługi Bożego Jana Pawła II miłość, miłosierdzie i naśladowanie Chrystusa to właściwie jedno i to samo zobowiązanie moralne. Nowe przykazanie miłości jest wezwaniem, by miłować na wzór Chrystusa, a naśladowanie Jezusa Chrystusa jest niczym innym jak drogą miłosiernej miłości, która konkretyzuje się w obronie i urzeczywistnianiu określonych wartości moralnych, afirmujących życie i godność człowieka cierpiącego w każdym środowisku społecznym, nie jako rodzaj zniewolenia czy przymusu, lecz jako droga odpowiedzi miłością na Miłość. Samo działanie Chrystusa zobowiązuje wszystkich chrześcijan do zwalczania cierpienia w świecie. Dlatego miłość bliźniego nie może sprowadzać się do zagadnień czysto materialnych i pomijać wyższych - duchowych wartości człowieka cierpiącego. Tę myśl bardzo wyraźnie Ojciec Święty wyraził w Starym Sączu, 16 czerwca 1999 r., w słowach: „Dzisiejszy świat potrzebuje świętości chrześcijan, którzy w zwyczajnych warunkach życia rodzinnego i zawodowego podejmują swoje codzienne obowiązki; którzy, pragnąc spełniać wolę Stwórcy i na co dzień służyć ludziom, dają odpowiedź na Jego przedwieczną miłość. Dotyczy to również takich dziedzin życia jak polityka, działalność gospodarcza, społeczna i prawodawcza. Niech i tu nie braknie ducha służby, uczciwości, troski o dobro wspólne nawet za cenę wielkodusznej rezygnacji ze swego” (por. Chrystifideles laici 42).
W nauczaniu Jana Pawła II „świętość chrześcijan” Nowego Ludu Bożego to cała pełnia chrześcijańskiej miłości, a nie literalne odczytywanie tego, co konieczne. Obecna w Kościele Chrystusowym „nowa wyobraźnia miłosierdzia”, której przejawem jest nie tyle skuteczność pomocy, co zdolność bycia bliźnim dla cierpiącego, odzwierciedla się w tym, że gest pomocy nie jest odczuwany jako poniżająca jałmużna, ale jako świadectwo braterskiej wspólnoty dóbr. Wówczas „miłosierdzie Boże znajduje odzwierciedlenie w miłosierdziu ludzi” (Kraków, 16 sierpnia 2002 r.).
Karol Wojtyła jako młody ksiądz, a następnie biskup i kardynał, znany był z niezwykłej wrażliwości na ludzkie cierpienie. Jako Papież pochylała się nad milionami chorych, ubogich, bezdomnych, prześladowanych, pogrążonych w bólu po stracie bliskich. Jako człowiek sam doświadczył cierpienia, które towarzyszyło mu od najmłodszych lat. Wszyscy pamiętamy dni, w których gasło ziemskie życie Papieża Polaka. W naszej pamięci i sercu pozostaną one najpiękniejszym świadectwem Ewangelii cierpienia.