Kościół lokalny w Polsce od czasu przełomowych wydarzeń 1989 r. podejmuje stale refleksję nad własnym działaniem w nowych warunkach, charakteryzujących się przede wszystkim większą wolnością w realizowaniu swojej misji ewangelizacyjnej, ale i nowymi wyzwaniami, które niesie ze sobą zmieniona sytuacja społeczno-kulturowa. Dużą pomocą w poszukiwaniu nowych form duszpasterstwa są badania socjologiczne diagnozujące stan religijności mieszkańców poszczególnych diecezji. Z inicjatywy abp. Władysława Ziółka tego rodzaju badania zostały przeprowadzone w archidiecezji łódzkiej w marcu 2000 r. Rezultaty tych badań zostały opublikowane na początku 2002 r. w formie książki pt. "Postawy społeczno-religijne mieszkańców Archidiecezji Łódzkiej". Badania przeprowadził zespół Ośrodka Sondaży Społecznych OPINIA Instytutu Statystyki Kościoła Katolickiego SAC. Celem prac badawczych było poznanie specyficznej sytuacji społecznej oraz stanu religijności w archidiecezji, które mogą być przydatne w organizacji pracy duszpasterskiej w naszym Kościele łódzkim.

W sobotę 16 marca br. odbyło się niezwykle ciekawe spotkanie poświęcone w całości sytuacji religijnej naszego Kościoła lokalnego. Na zaproszenie abp. Władysława Ziółka do auli Wyższego Seminarium Duchownego w Łodzi przybyli księża proboszczowie z całej archidiecezji. Przedmiotem dyskusji stały się rezultaty badań socjologicznych przeprowadzonych w 2000 r. Wyniki badań są wielce niepokojące, jak zauważył w swoim słowie wprowadzającym abp Władysław Ziółek, i wymagają poszukiwań nowych form duszpasterskich Kościoła łódzkiego.

Spotkanie składało się z dwóch części. W pierwszym etapie konferencji socjologowie prezentowali wyniki przeprowadzonych badań. Najpierw głos zabrał dyrektor Instytutu Statystyki Kościoła Katolickiego SAC, ks. prof. dr hab. Witold Zdaniewicz, kierownik Katedry Socjologii Religii Wydziału Kościelnych Nauk Historycznych i Społecznych Uniwersytetu Kard. Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. W swoim wystąpieniu ks. prof. Zdaniewicz ukazał wyniki badań empirycznych w zakresie wiedzy religijnej, problematyki wiary, postaw i zachowań religijno-moralnych, więzi z parafią oraz wspólnot chrześcijańskich archidiecezji łódzkiej. Drugi prelegent konferencji - dr Tadeusz Zembrzuski dzielił się rezultatami prac socjologicznych dotyczących praktyk religijnych, odbioru przez badanych mediów informacyjnych oraz obrazu Kościoła u dorosłych mieszkańców archidiecezji. Ostatnim mówcą tej części spotkania był ks. dr Sławomir Zaręba, który zaprezentował wyniki badań empirycznych dotyczących religijności i moralności młodzieży Kościoła łódzkiego w zakresie hierarchii wartości, wierzeń oraz praktyk religijnych.

Badania ukazały między innymi, że stan wiedzy religijnej dorosłych jest niewystarczający. Brak świadomej i pogłębionej wiary przyczynia się do jej niekonsekwencji, niespójności i selektywności. Czytelnictwo książek i czasopism religijnych jest na słabym poziomie. Respondenci najbardziej cenią u swoich duszpasterzy dobre nastawienie do ludzi oraz ciepłe, serdeczne relacje kapłanów z wiernymi.

Z przeprowadzonych badań wynika, że obraz młodego człowieka archidiecezji łódzkiej niewiele odbiega od rówieśnika w skali kraju. Badaną młodzież łódzką charakteryzuje m.in. stawianie wysokich wymagań osobom duchownym, zdystansowanie wobec własnej parafii i Kościoła instytucjonalnego, pesymistyczne nastawienie do przyszłości, selektywność norm moralnych, relatywizm, indywidualizm oraz subiektywizm. Odrodzenie religijne młodzieży wydaje się być jednym z podstawowych postulatów odnowy duszpasterskiej Kościoła łódzkiego.

Drugą część spotkania wypełnił wykład ks. prof. dr. hab. Ryszarda Kamińskiego - kierownika Katedry Organizacji Duszpasterstwa Instytutu Teologii Pastoralnej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w Lublinie. Omawiając wyniki badań religijności mieszkańców archidiecezji łódzkiej jako wyzwanie dla duszpasterzy, Prelegent najpierw krótko scharakteryzował zjawisko pluralizmu społeczno-kulturowego, a następnie omówił niezmienne zasady duszpasterstwa oraz uwarunkowania duszpasterskiej działalności Kościoła w archidiecezji łódzkiej. Ostatnia część wystąpienia została poświęcona postulatom pastoralnym wypływającym z przeprowadzonych badań empirycznych. W swoim przemówieniu ks. prof. Kamiński wskazał na integralną potrzebę odnowy życia religijnego i reformę struktur duszpasterskich. Wyniki przeprowadzonych badań wskazują, że parafia powinna charakteryzować się nastawieniem misyjnym. Duszpasterską opieką należy otoczyć także ludzi obojętnych, niewierzących, wątpiących i poszukujących. Rodzi się potrzeba rozwoju duszpasterstwa nawróconych oraz dostosowania katechumenatu do aktualnych potrzeb i uwarunkowań. Stan wiedzy religijnej wskazuje, że inicjacja chrześcijańska nie może ograniczać się tylko do dzieci i młodzieży, ale musi być skierowana na dorosłych, którzy przyjęli sakramenty. W jej przekazywaniu należy uwzględniać wartość rozmowy i dialogu, które pogłębiają świadomość religijną. Prawdy wiary nie mogą być tylko zapamiętywane, ale powinny być przeżywane. Ogromną rolę spełniają w tym zakresie także komunikatywność nauczania, przyswojenie prawd wiary oraz wychowanie do świadomego wyboru. Ważne jest tworzenie środowisk chrześcijańskich, w których możliwe będzie wspólnotowe przeżywanie chrześcijańskiego powołania. Wydaje się, że wielką rolę mają do odegrania małe wspólnoty i grupy duszpasterskie. Tylko bowiem w ramach niezbyt liczebnych zespołów możliwe jest nawiązanie ściślejszych relacji tak ważnych dla samego procesu pogłębiania świadomości religijnej i ukształtowania osobistej więzi z Jezusem Chrystusem. Do aktywnej postawy świeckich katolików może przyczynić się rozwój apostolatu społeczno-gospodarczego. Ponadto wyniki przeprowadzonych badań wskazują, że obecnie parafia nie wyczerpuje wszystkich możliwości urzeczywistniania się Kościoła, stąd rodzi się potrzeba dowartościowania duszpasterstwa nadzwyczajnego i ponadparafialnego.

Wygłoszone prelekcje i ożywiona dyskusja uczestników spotkania podkreśliły potrzebę szerokiej dyskusji w ramach dekanatu oraz parafii nad wypracowaniem nowych form działania Kościoła. Zmiana kontekstu społecznego w Polsce w latach 1989-90 spowodowała, że duszpasterstwo szuka swojego miejsca w nowej rzeczywistości. Ta sytuacja społeczna wymaga odnowy form pasterskiej posługi odpowiedniej do sytuacji i potrzeb człowieka. Tego rodzaju spotkania i dyskusje nad kształtem duszpasterstwa mogą stać się dużą pomocą w poszukiwaniu formuły istnienia oraz działania Kościoła w zmieniającej się rzeczywistości społeczno-politycznej naszej archidiecezji.